در روزهایی که آلودگی هوا دوباره گریبان ساکنان کلان‌شهرهای ایران به ویژه پایتخت‌نشینان را گرفته و به تعطیلی مدارس هم منجر شده، بار دیگر بحث بر سر علت این هوای تنفس‌ناپذیر بالا گرفته است.
اگرچه موضوع آلودگی هوا و شانه خالی کردن مدیران نهادهای مختلف از زیر بار مسئولیتشان برای حل این مشکل تازگی ندارد، آنچه در هفته‌های گذشته درباره «مازوت سوزی» و استفاده از «بنزین پتروشیمی» مطرح می‌شود، نگرانی‌ها از به خطر افتادن جدی سلامتی مردم ایران را افزایش داده است.
معصومه ابتکار، رئیس سابق سازمان محیط زیست، روز سه‌شنبه در گفت‌وگو با پایگاه خبری انتخاب، درباره استفاده از بنزین خطرناک پتروشیمی هشدار داد و گفت: «برخی کارشناسان می‌گویند زمزمه بازگشت بنزین پتروشیمی به جایگاه‌ها دوباره مطرح شده و با کمبود بنزین ناچار به این کار شده‌اند. اگرچه من نمی‌توانم این ادعا را تایید کنم.»
او با ادعای حذف بنزین پتروشیمی در دوران فعالیتش گفت: «نتیجه اقدام‌های ما این بود که تعداد روزهای ناسالم تا حد قابل‌توجهی کاهش یافت. در آن سال‌ها، به‌خصوص در دولت اول آقای روحانی، مقابل مازوت سوزی هم ایستادیم. درباره گازوئیل هم، گوگرد گازوئیل از ۵۰ هزار قسمت در میلیون به ۵۰ قسمت در میلیون کاهش پیدا کرد.»
معصومه ابتکار درباره علت تولید بنزین پتروشیمی افزود: «واردات بنزین از سال ۱۳۸۸ قطع شد. به علت بی‌برنامگی در آن دوره، یک نفر پیشنهاد داد که کسری بنزین را از محل ترکیبات بنزین تولیدی در پتروشیمی‌ها تامین کنیم. آن ترکیب از نظر استاندارد اصلا بنزین نیست و برای سلامتی بسیار خطرناک است و ترکیبات بنزن و تلوئین در آن بسیار بالاتر از حد استاندارد است. مثلا بنزن یک ترکیب کارتینوژن درجه آ است و به سرطان منجر می‌شود؛ اما متاسفانه از سال ۱۳۸۹ این کار صورت گرفت.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
رئیس سابق سازمان محیط زیست با اشاره به دریافت «یک گزارش خیلی محرمانه از پتروشیمی» گفت: «گزارشی به دستم رسید که اصلا باورکردنی نبود اما بررسی‌های ما در شورای شهر نشان داد این موضوع حقیقت دارد. از آقای قالیباف خواستیم که دستگاه‌های سنجش هوا وارد شود و بعد از چند ماه، شرکت کنترل کیفیت هوا اطلاع داد که متاسفانه این مسئله اتفاق افتاده و میزان بنزن در هوای تهران چند ۱۰۰ برابر حد مجاز است. در سال ۱۳۹۲ که دولت عوض شد، من به سازمان محیط زیست رفتم و متوجه شدم آنجا نیز درباره کیفیت بنزین پتروشیمی گزارش‌هایی وجود داشته است اما اجازه نداده بودند این موضوع علنی شود.»
ابتکار سپس از بی‌توجهی دولت کنونی به قانون هوای پاک هم انتقاد و تاکید کرد: «آنچه امروز آلودگی هوا را شکل می‌دهد ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون و ۱۰ میکرون‌اند که منشا آن‌ها آلودگی سوخت است.»
گفته‌های معصومه ابتکار هم‌زمان با آن است که درباره مازوت سوزی هشدارهایی مطرح می‌شود. محسن پیرهادی، رئیس فراکسیون مدیریت شهری مجلس شورای اسلامی، روز چهارشنبه ۲۲ آذر با تاکید بر افزایش نزدیک به ۹۰ درصدی مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا طی یک سال، گفت که مقام‌ها و دستگاه‌های مسئول علاوه بر اجرا نکردن قانون هوای پاک، در نیروگاه‌ها «مازوت سوزی» می‌کنند.
تنها دو روز بعد از اطلاعیه رسمی نیروگاه شازند درباره «آغاز مازوت سوزی»، علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در دولت رئیسی مدعی شد که در نزدیک مراکز جمعیتی «مازوت سوزی» نمی‌شود.
با وجود انکار مقام‌های دولتی، غلامرضا نبی، عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، در یک برنامه رادیویی گفت: «اگر نقشه پایتخت را از بالا نگاه کنیم، می‌بینیم دی‌اکسید گوگرد شبیه یک هاله بنفش‌رنگ روی تهران را گرفته که ناشی از آغاز مازوت سازی در نیروگاه‌های اطراف شهر و گازوئیل سوزی شهرک‌های صنعتی است که دقیقا در مسیر بادهای ورودی به تهران قرار دارند.»
این متخصص با تاکید بر اینکه یک دستگاه ناظر باید بر میزان مصرف سوخت خودروها نظارت کند، افزود: «مصرف همه خودروها بالای ۱۱۲ و ۱۱۳ است و سازمان استاندارد و اداره محیط زیست و وزارت صمت باید در این ارتباط پاسخگو باشند.»
در مقابل این گفته‌ها، داریوش گلعلی‌زاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، مدعی شد: «در اصفهان که در ماه‌های اخیر آلوده‌ترین شهر ایران شناخته شد، مازوت‌سوزی را شاهد نبودیم و در نیروگاه‌های تهران نیز مازوت مصرف نمی‌شود.»
او تاکید کرد: «در اینکه منشا آلودگی هوای تهران سوخت‌های فسیلی است، هیچ تردیدی وجود ندارد؛ وقتی ۹۴ درصد تولید انرژی وابسته به سوخت فسیلی است، آثار تجمعی این همه انتشار در شرایط سکون هوا و وارونگی مسلما شاخص کیفیت هوا را در شرایط ناسالم قرار می‌دهد.»
سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست وعده داد که مشکل آلودگی هوا را با دو برنامه پنج ساله و اجرای آن‌ها می‌توان حل کرد؛ وعده‌ای که مسئولان بسیاری در دولت‌های مختلف مطرح کرده‌اند اما هیچ‌گاه تحقق نیافته است.
دولت‌های مختلف در نظام جمهوری اسلامی در ۴۴ سال اخیر، همواره به حل بحران آلودگی هوا بی‌توجه بوده‌اند و در مقابل با قطع درختان و از بین بردن فضای سبز شهری، برای قد علم کردن برج‌های سربه‌فلک کشیده و تردد خودروها فضای بیشتری فراهم آورده‌اند.
مقام‌های جمهوری اسلامی بی‌توجه به رشد چشمگیر تعداد کارخانه‌ها یا خودروهای غیراستاندارد در شهرهای ایران، هر سال از تخصیص بودجه مناسب برای کاهش آلاینده‌های مضر هوا خودداری کرده‌اند. بنا بر اعلام معاون سازمان محیط زیست ایران، قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت مصوب سال ۱۳۸۶، قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی مصوب سال ۱۳۸۹، قانون هوای پاک مصوب سال ۱۳۹۶ و بسیاری از قوانین دیگر در زمینه کاهش آلودگی هوا که به تصویب مجلس شورای اسلامی نیز رسید، هنوز به مرحله اجرایی نرسیده‌اند.
تمام این بی‌توجهی‌ها در حالی است که متخصصان حوزه سلامت می‌گویند آثار بلندمدت آلودگی هوا می‌تواند سال‌ها یا گاه برای همیشه باقی بماند و در موارد متعدد به مرگ منجر شود. از جمله این آثار طولانی‌مدت ابتلا به بیماری‌های متعدد از جمله سرطان و بیماری‌های تنفسی است. آلودگی هوا همچنین می‌تواند آسیب ماندگار به اعصاب، مغز، کلیه، کبد و سایر اندام‌ها را در پی داشته باشد. برخی دانشمندان نیز معتقدند آلودگی هوا در تولد نوزادان بیمار در بدو تولد نیز موثر است.
