کشورهای مختلف خاورمیانه برای استقرار دولت جدید ایالات متحده و بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید آماده می‌شوند.

بسیاری از رهبران منطقه که در زمان اولین دولت ترامپ در قدرت بودند، تلاش خواهند کرد با همکاری کاخ سفید اهدافشان را در چهار سال آینده محقق کنند. در این راستا برقراری روابط مناسی بسیار حیاتی است، زیرا کشورهای منطقه منتظر تصمیم‌گیری‌های انعطاف‌پذیر و نوآورانه ترامپ و تیم او هستند تا چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌رو را به بهترین شکل مدیریت کنند.

از سوی دیگر برخی کشورها ممکن است تلاش کنند از تغییر دولت ایالات متحده برای ایجاد تحولاتی عمده در سیاست‌های این کشور بهره ببرند.

رهبران خاورمیانه که دوران نخست دولت ترامپ را فراموش نکرده‌اند، به یاد دارند که ویژگی‌های اصلی سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ روابط شخصی نزدیک با ترامپ و تغییرات سریع و واکنش‌ فوری به بحران‌ها یا تحولات بین‌المللی بود و به امضای پیمان صلح ابراهیم میان اسرائیل و امارات و بحرین منجر شد.

با این حال این دوره زمانی همچنین موجب شد تا ترکیه در سوریه اقدام‌های پرخطر بزرگی انجام دهد که به بروز بحران‌های متعدد میان آنکارا و نیروهای دموکراتیک سوریه، تحت حمایت ایالات متحده، منجر شد.

حالا کشورهای منطقه منتظرند ببینند این بار کدام نوع دکترین ترامپ در ابتدای دولت جدید او شکل خواهد گرفت.

روابط با اسرائیل

ترامپ اعلام کرده که پایان دادن به جنگ در غزه یکی از اولویت‌ها در سیاست‌ خارجی  او است. این جنگ با حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ آغاز شد؛ حمله‌ای که طی آن، حماس بیش از هزار نفر را کشت و ۲۵۰ نفر را گروگان گرفت. این گروه هنوز ۱۰۰ گروگان را در اختیار دارد، اما ترامپ هشدار داده که حماس باید گروگان‌ها، از جمله گروگان‌های آمریکایی را آزاد کند وگرنه «جهنم به پا خواهد شد».

اسرائیل دولت جدید آمریکا را به‌عنوان شریکی نزدیک و حامی خود می‌بیند. پس انتظار می‌رود هرگونه انتقادی که از سوی تیم بایدن مطرح می‌شد یا تاخیر در ارسال مهمات برای اسرائیل، اکنون پایان یابد. این امر ظاهرا به اسرائیل آزادی عمل بیشتری می‌دهد تا در جبهه‌های مختلف، مانند مبارزه با حوثی‌های تحت حمایت ایران در یمن یا فشار بر حزب‌الله برای پایبندی به آتش‌بسی که اواخر ژانویه منقضی می‌شود، بهتر عمل کند. افزایش حملات تروریستی گروه‌هایی مانند حماس و جهاد اسلامی فلسطین، در کرانه باختری هم خطر گسترش یک درگیری بزرگ‌تر را به همراه دارد.

در دوران جدید دولت ترامپ، ممکن است اسرائیل برای سرکوب تهدیدها در کرانه باختری آزادی بیشتری داشته باشد. مشخص نیست این امر بر تشکیلات خودگردان فلسطین که ایالات متحده طی دهه‌های گذشته آن را حمایت کرد و آموزش داد، چگونه تاثیر خواهد گذاشت. احتمالا تشکیلات خودگردان با حمایت دوستان آمریکا مانند اردن و کشورهای کلیدی خلیج فارس، از دولت ترامپ خواهد خواست به حفظ یکپارچگی آن طی سال‌های آینده کمک کند. محمود عباس، رهبر سالخورده تشکیلات خودگردان، هم باید جانشینی پیدا و ثبات را تضمین کند تا اوضاع در کرانه باختری پایدار بماند.

دولت جدید و خاورمیانه

اردن در دوران نخست دولت ترامپ به‌سرعت به دنبال جلب حمایت آمریکا بود. شاه عبدالله دوم بلافاصله پس از تحلیف ترامپ در سال ۲۰۱۷ به واشینگتن سفر کرد و نخستین رهبر خاورمیانه‌ای بود که با ترامپ دیدار می‌کرد. حالا در سال ۲۰۲۵، اردن بار دیگر خود را در یک مقطع حساس می‌بیند. استقرار یک دولت جدید در سوریه باعث شده است اردن نگران باشد که آیا ثبات در دمشق برقرار خواهد شد یا تغییرات جدید تهدیدی برای امان خواهد بود.

چنین وضعیتی به این معنا است که اردن همچنان میزبان تعداد زیادی از پناهندگان سوری است که از رژیم اسد گریخته‌اند. اردن که به‌طور تاریخی از شورشیان سوری حمایت کرده، اکنون تمایل دارد متحدانش در جنوب سوریه نقش بیشتری در دمشق داشته باشند.

اردن در عین حال میزبان نیروهای آمریکایی است. در ژانویه ۲۰۲۴، شبه‌نظامیان کتائب حزب‌الله، تحت حمایت جمهوری اسلامی، با استفاده از پهپاد‌های پرتاب‌شده از عراق، سه آمریکایی را در اردن کشتند. یادآوری این نکته از این جهت مهم است که دستور حمله پهپادی را که به کشته شدن ابومهدی المهندس، رهبر کتائب حزب‌الله، در ژانویه ۲۰۲۰ منجر شد، ترامپ صادر کرد. المهندس در همان خودرویی نشسته بود که قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، هدف اصلی عملیات، در آن بود و کشته شد.

لبنان و سوریه

لبنان و سوریه دو کشوری اند که رهبران جدیدی دارند و منتظرند تا ببینند دولت جدید ترامپ چه رویکردی اتخاذ خواهد کرد. دولت بایدن تلاش کرده بود تا با رهبران جدید دمشق ارتباط برقرار کند. حالا تیم ترامپ با چالشی پیچیده در سوریه روبرو خواهد شد؛ زیرا دمشق احتمالا تمایل دارد که خود را به‌عنوان یک شریک بالقوه برای ایالات متحده معرفی کند. احمد الشرع، رهبر هیئت تحریرالشام که  ۸ دسامبر به قدرت رسید، پیش‌تر، زمانی که بر ادلب در شمال غرب سوریه حکومت می‌کرد، نیز به دنبال ارتباط با ایالات متحده بود.

هیئت تحریرالشام که دولت پیشین ترامپ و شخصیت‌هایی مانند جیمز جفری، نماینده ویژه آمریکا در امور سوریه، را نیروهایی مثبت می‌دید، اکنون احتمالا به دنبال افزایش تعامل با واشینگتن خواهد بود.

شرق سوریه

دولت ترامپ اکنون ماموریت مبارزه با داعش را که سال ۲۰۱۹ تلاش کرده بود کاهش دهد، به ارث خواهد برد. این وضعیت، نیروهای دموکراتیک سوریه را که ایالات متحده برای مبارزه با داعش از آن‌ها حمایت می‌کند، در موقعیت دشواری قرار خواهد داد. این نیروها امیدوارند تیم جدید ترامپ بخواهد همچنان در شرق سوریه نقش داشته باشد. در غیر این صورت آن‌ها می‌دانند که ممکن است با تهاجم جدید ترکیه و دشواری در دستیابی به توافق با حکومت جدید دمشق روبرو شوند.

وضعیت لبنان

در لبنان، ژوزف عون، رئیس‌جمهوری جدید که پیش‌تر یک فرمانده نظامی بود، در تلاش است خود را به‌عنوان یک دوست غرب معرفی کند و مایل است سلاح‌های حزب‌الله را از بین ببرد. او در واقع تنها به زبانی دیپلماتیک به این هدف اشاره می‌کند؛ هدفی که دولت لبنان در گذشته هرگز نتوانست به آن دست یابد. او امیدوار است حالا حمایت بیشتری از واشینگتن دریافت کند و البته سوال اصلی این است که آیا او در مقایسه با دولت‌های گذشته می‌تواند تغییرات اساسی در لبنان ایجاد کند یا خیر.

ترکیه و مصر

سایر رهبران منطقه، مانند رجب طیب اردوغان از ترکیه و عبدالفتاح السیسی از مصر با ترامپ آشنایی دارند و هر دو آن‌ها دوران نخست دولت ترامپ را مثبت ارزیابی کردند. با این حال، هر دو تلاش هم کردند تا با سوءاستفاده از سیاست‌های دولت اول ترامپ، در منطقه ریسک‌های بزرگی بکنند. به عنوان مثال مصر در شرق لیبی نقش قابل‌توجهی ایفا کرد و ترکیه هم با امضای توافق‌نامه دریایی با دولت‌های غرب لیبی و اتخاذ سیاست‌های تهاجمی‌تر در برابر یونان و قبرس در شرق مدیترانه، نقش خود را در لیبی افزایش داد. سیاست‌های آنکارا در دوران نخست دولت ترامپ به چندین بحران منجر شد که بازداشت یک کشیش آمریکایی و دو حمله نظامی ترکیه به سوریه جزو آن بود. حالا باید دید آیا اردوغان و السیسی سیاست‌هایشان را تغییر خواهند داد یا دولت جدید را به‌عنوان چراغ سبز برای فعالیت آزادانه‌تر در حوزه نفوذشان می‌بینند.

ایران و عراق

در ایران و عراق، برای مواجهه با دولت جدیدی که مایل به افزایش تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران است، آمادگی‌هایی صورت می‌گیرد. تحریم‌ها علیه ایران بر عراق نیز تاثیر خواهد گذاشت، زیرا عراق در سال‌های اخیر به‌شدت به ایران نزدیک شده است. اما نیروهای آمریکایی نیز همچنان در عراق و از جمله در منطقه خودمختار کردستان مستقرند. اقلیم کردستان خواهان حمایت بیشتر ایالات متحده است. بغداد هم به این امید که از هر دو طرف چیزی به دست آورد، ممکن است احساس کند حالا برای ایجاد توازن در روابطش با ایران و ایالات متحده فرصت دارد.

خلیج فارس

در اطراف خلیج فارس نگاه‌ها به دولت جدید آمریکا کاملا مثبت است. امارات و بحرین نیز به دلیل پیمان ابراهیم که با حمایت ترامپ به امضا رسید، با اسرائیل صلح کردند و اکنون گسترش این پیمان محتمل به نظر می‌رسد.

دولت بایدن در ترغیب عربستان سعودی به پذیرش این پیمان موفق نبود. با این حال، احتمالا ریاض در ازای صلح با اسرائیل خواهان دریافت امتیاز قابل‌توجهی خواهد بود. چنین معاملاتی در گذشته یکی از ویژگی‌های سیاست ترامپ بود. در نتیجه کشورهای منطقه دمنتظرند ببینند آیا چنین رویکردی در آینده نیز ادامه خواهد داشت یا خیر.

* برگرفته از بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها