لیلا تقی‌نیا هلر (Leila Heller)، گالری‌دار باسابقه و بنیان‌گذار گالری لیلا هلر، که در معرفی هنرمندان خاورمیانه، به‌ویژه ایران، در صحنه بین‌المللی نقش موثری ایفا کرده‌ است، در گفتگوی اختصاصی با ایندیپندنت فارسی، از تحولات هنر در خاورمیانه، چالش‌های هنرمندان ایرانی و اهمیت پیوند میان فرهنگ، هنر و دیپلماسی تصویری روشن ارائه می‌دهد.

جهان هنر در خاورمیانه طی ۱۵ سال گذشته رشدی خارق‌العاده داشته است. لیلا هلر با یادآوری نخستین سفرش به دبی در ۱۸ سال پیش، زمانی که هنوز صحنه هنری این منطقه در آغاز راه بود، تاکید می‌کند که آن زمان برای تبدیل‌ شدن دبی به یک قطب هنری وعده‌هایی داده می‌شد؛ خانه‌های حراج آغاز به کار کرده بودند و کم‌وبیش گالری‌هایی افتتاح می‌شدند، اما باز هم توسعه فرهنگی گسترده و سریعی که از آن زمان تاکنون رخ داد، فراتر از انتظار است.

او از نهادهای فرهنگی مهمی همچون موزه لوور ابوظبی (Louvre Abu Dhabi) با طراحی ژان نوول، خانه ابراهیمی (Abrahamic House) اثر دیوید آدجایه و پروژه‌هایی چون موزه شیخ زاید (Sheikh Zayed Museum) به طراحی نورمن فاستر و گوگنهایم ابوظبی (Guggenheim Abu Dhabi) به طراحی فرانک گری یاد می‌کند که ابوظبی را به یک پایتخت فرهنگی برجسته‌ در منطقه بدل کرده‌اند.

در همین حال، دبی با جاذبه‌هایی نوآورانه همچون موزه آینده (Museum of the Future)، آیا یونیورس (Aya Universe) و خانه هیپ (House of Hype) رونق یافته است و بازدیدکنندگانی را از سراسر جهان به آنجا جذب می‌کند.

شارجه هم به لطف بنیاد هنر شارجه (Sharjah Art Foundation) و دوسالانه شارجه (Sharjah Biennale) به سرپرستی شیخه حور القاسمی به یکی از مراکز جهانی مهم هنر تبدیل شده است.

Leila Heller Gallery

از طرفی، کشورهای قطر، بحرین، کویت و عربستان سعودی نیز با برگزاری دوسالانه‌ها و تاسیس موزه‌های شاخص، بیش‌ازپیش جایگاه خاورمیانه را در صحنه جهانی هنر تثبیت کرده‌اند.

در سال‌های اخیر، هنرمندان ایرانی نیز در بازار جهانی هنر حضور پررنگ‌تری داشته‌اند. لیلا هلر این رشد را در درجه نخست به گسترش اینترنت در ابتدای قرن بیست‌ویکم نسبت می‌دهد که موجب افزایش چشمگیر میزان دیده‌ شدن هنرمندان ایرانی شد. او همچنین اشاره می‌کند که حضور آثار هنرمندان معاصر ایران در حراجی‌های بین‌المللی مانند ساتبیز (Sotheby’s)، کریستیز (Christie’s)، فیلیپس (Phillips) و بونهامز (Bonhams) هم در آشنایی مخاطبان جهانی با هنر ایران سهم زیادی داشته است.

به گفته او، در سال ۲۰۰۹ نمایشگاه مهمی با عنوان «درون و برون ایران» (Iran Inside Out) در موزه هنر چلسی برگزار شد که نمایشگاه‌گردان آن تیل فلرات و سم بردویل بودند و ۵۷ هنرمند ایرانی از داخل و خارج کشور در آن‌ شرکت داشتند. لیلا هلر در جذب منابع مالی این نمایشگاه نقش کلیدی داشت که با بازتاب گسترده رسانه‌ای از جمله چندین مرور در نیویورک تایمز همراه بود. چهره‌هایی مانند شیرین نشاط و مجموعه‌دارانی چون مریم آیسلر، محمد افخمی و خود هلر از عوامل موفقیت این پروژه بودند.

با وجود رشد جهانی، برقراری ارتباط هنرمندان داخل ایران با صحنه‌های بین‌المللی همچنان دشوار است. هلر مهم‌ترین مانع را محدودیت‌های ویزا و تحریم‌ها می‌داند. با این‌ حال، از نگاه او، هنرمندان ایرانی علی‌رغم این موانع، با آگاهی کامل از جریان‌های هنری جهان، میراث فرهنگی غنی و مسائل اجتماعی‌ــ‌سیاسی معاصر کشورشان را در آثار خود ادغام می‌کنند.

او با یادآوری خاطرات افتتاح گالری در نیویورک گفت: «سال ۱۹۸۲ زمانی که گالری خودم را در نیویورک افتتاح کردم، بحران گروگان‌گیری جمهوری اسلامی باعث شده بود مجموعه‌داران آمریکایی در ابتدا برای تعامل با هنر معاصر ایران مردد باشند.» اما لیلا هلر با وجود شکست‌های اولیه و نمایشگاه‌های بدون فروش، به حمایت از هنرمندان ایرانی ادامه داد تا اینکه موزه‌های بزرگ غربی نیز در نهایت به اهمیت آثار آنان پی بردند.»

هلر به هنرمندان ایرانی که قصد دارند آثارشان را در سطح جهانی معرفی کنند، استفاده هوشمندانه از شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و فیس‌بوک و همچنین ارتباط‌گیری مستقیم با موزه‌ها و گالری‌های غربی را توصیه می‌کند. او می‌گوید در گالری‌های خود در نیویورک و دبی، تلاش می‌کند آثار هنرمندان ایرانی را در کنار آثار دیگر هنرمندان غربی و خاورمیانه‌ای به نمایش بگذارد تا در بستر گسترده‌تری خوانده شوند.

لیلا تقی‌نیا هلر با همراهی لیلا شریف، لعیا خواجوی و بهار توکلیان کتابی هم نوشته‌اند با نام «ضیافت‌های ایرانی: دستور پخت و داستان‌هایی از سفره خانوادگی» (Persian Feasts: Recipes & Stories from a Family Table). این کتاب که نشر فایدون (Phaidon) آن را منتشر کرده است، نه‌تنها مجموعه‌ای از دستورهای غذایی اصیل ایرانی است، که با روایت‌هایی از جشن‌ها، فرهنگ و خاطرات خانوادگی، به مخاطب امکان می‌دهد که از آشپزی و مهمان‌نوازی ایرانی  درک عمیق‌تری داشته باشد.

از او درباره این کتاب پرسیدیم. به گفته نویسنده، انگیزه او از نگارش این کتاب، بزرگداشت مادرش بود: «منبع الهام من برای نوشتن ضیافت‌های ایرانی عمیقا شخصی بود. مادرم، ناهید خانم بیات ماکو تقی‌نیا میلانی، سرآشپز مشهوری بود که قبل از فوت ناگهانی‌اش، دستور پخت غذاهایش را با دقت ثبت کرده بود. با تشویق دوستان نزدیکم و نویسندگان همکارم لیلا شریف، لعیا خواجوی و بهار توکلیان، این پروژه را برای ارج نهادن به میراث او انجام دادم.»

این کتاب که انتشارات فایدون آن را منتشر کرده،  به آشپزی ایرانی نگاهی تاریخی نیز دارد و سنت‌هایی از دوران صفویه و ایران باستان را مرور می‌کند. این اثر با استقبال بین‌المللی گسترده روبرو شده و در نشریات معتبر و نمایشگاه‌های جهانی معرفی شده است.

از نگاه لیلا هلر، معرفی فرهنگ و هنر ایران در سطح جهانی بسیار حیاتی است؛ نه‌تنها برای شناخت بهتر بلکه برای دیپلماسی فرهنگی و عبور از روایت‌های سیاسی منفی. او می‌گوید تمدن ایران همواره در برابر پیچیدگی‌های تاریخی ایستاده و خوش درخشیده و زنان ایرانی که او به‌ویژه تحسینشان می‌کند، حاملان این تابناکی‌اند.

با توجه به این مسیر، او آینده بازار هنر در خاورمیانه، به‌ویژه در امارات و ایران، را بسیار امیدوارکننده می‌بیند. بازار این منطقه با وجود نوسان‌ها، استوار مانده و بر پایه فرهنگی عمیق در مجموعه‌داری بنا شده است. هنرمندان خاورمیانه همچناندر صحنه جهانی حضوری برجسته خواهند داشت.

او در پایان می‌گوید که خاورمیانه، به‌ویژه دبی، بی‌تردید به یکی از قطب‌های هنری جهان بدل شده است. سیاست‌های حمایتی دولت‌ها، از جمله اعطای ویزای طلایی به مجموعه‌داران و تسهیلات برای نهادهای فرهنگی، این منطقه را به مقصدی جذاب برای هنرمندان و مجموعه‌داران بین‌المللی تبدیل کرده است.

در پاسخ به پرسشی درباره هنر ایران پیش و پس از انقلاب، هلر یادآور می‌شود که پیش از انقلاب، صحنه هنر معاصر ایران فعال و پرشور بود و حمایت شهبانوی ایران، فرح پهلوی، در تاسیس موزه‌هایی برای نمایش آثار هنرمندان ایرانی و هنرمندان مدرن غربی نقش مهمی ایفا کرد؛ موزه‌هایی که امروز هم فعال‌اند و پس از انقلاب نیز صحنه هنری تهران با نمایشگاه‌های گالری‌ها و برنامه‌های موزه‌ای زنده و پویا است.

مجموعه‌داران ایرانی نیز همچنان فعال‌اند و در شکل‌گیری بنیادهای هنری خصوصی مانند بنیاد پژمان نقش مهمی ایفا کرده‌اند؛ بنیادی که برای طراحی معماری‌اش جایزه آقاخان  را دریافت کرد. این پویایی گواهی بر تداوم و تحول هنر ایران است.