در پایان سال گذشته که گامبیا، میانمار را بابت نسل‌کشی قوم ما به دیوان بین‌المللی دادگستری کشاند، بحران روهینگیا از نو در کانون توجه جهانیان قرار گرفت.

لحظه‌ای بسیار مهم و تاریخی بود و حتی در اردوگاه آوارگان روهینگیایی در بنگلادش هم که در آن زندگی می‌کنیم، آن را تماشا می‌کردیم.

به دلیل ساده‌ای می‌خواهم راجع به برخی از این تحولات بنویسم: به امثال من که از نسل‌کشی جان به در برده‌ایم، نباید فقط به چشم قربانیانی نگاه کنند که برای پیش بردن آرمان‌ها‌مان فقط به دیگران اتکا داریم.

داستان کامل‌تر روهینگیا، خیلی بیش‌تر از سرجمع رنج‌هایی است که از دست ارتش میانمار کشیده‌ایم. ما مردم کنش‌گر، نیرومند و خلاقی هستیم و همانند دیگران در پی آن هستیم که زندگی روزمره‌مان معنا و کرامت داشته باشد.

هنرهای آفرینشی، بستر مهمی برای این کار است که از طریق آن از حقوق، میراث و هویت‌مان پشتیبانی می‌کنیم.

شاید به ذهن‌تان هم خطور نکند که در یکی از بزرگ‌ترین اردوگاه‌های پناهندگان جهان واقع در ناحیه کاکس‌بازار بنگلادش، فرهنگ ما روهینگیایی‌ها دستخوش نوزایی شده است. البته این نوشکوفی هم تلخ است هم شیرین، چون ناچاریم از واقعیت‌های تبعید و آوارگی خودمان روایت کنیم. من که از نسل‌کشی جان به در برده‌ام و در اردوگاه زندگی می‌کنم، هر روز شاهد این نوزایی هستم و باعث می‌شود قدری امیدوار شوم.

برای نمونه، می‌توان خوش‌نویسی را مثال زد که از دیرباز ابزار بیان هنری در قوم من بوده است. در آراکان باستان که نام سرزمین آبا و اجدادی ما، راخین، نیز هست، معماران روهینگیایی هنر قوس‌های خوش‌نویسی را در طرح‌ها‌شان به کار بردند. هم‌اکنون نیز در روهینگیا برای حفظ یاد و خاطره مردگان، روی دیوارهای آرامگاه‌شان به خط عربی و فارسی خوش‌نویسی می‌کنند.

خاری ارشاد حسین، خوش‌نویس متجدد روهینگیایی و اهل روستای ماونگدو، خودش از نسل‌کشی مردم روهینگیا به دست ارتش میانمار جان به در برده است. ارتش در ۲۵ اوت ۲۰۱۷ سراسر روستای محل زندگی حسین را به آتش کشید، طوری که او ناچار شد با عبور از رودخانه نف، به بنگلادش بگریزد. او به به‌رغم شرایط دشوار زندگی در اردوگاه، سنت‌ها را زنده نگه داشته است و در سرپناه موقتی‌اش، همچنان روی کاغذ خوش‌نویسی می‌کند. هم اکنون بیش‌از ۱۰۰ سال از عمر او می‌گذرد.

موسیقی هم در فرهنگ روهینگیا ریشه‌های ژرفی دارد. در آراکان، نوازندگان روهینگیایی با انواع بسیاری از سازها مثل دب، دهل و غیره اخت هستند و ترانه‌های زاری، کاوالی و تارانا، همچنان در روهینگیا محبوبیت دارند.

نوازندگان ما به اجرای موسیقی عرفانی قوالی نیز علاقه دارند که در جنوب آسیا محبوبیت دارد و جعفر احمد، استاد این سبک روهینگایی است که یکی از هموندان او در ‌اردوگاه به نام نور حسون، به شدت متأثر از موسیقی او است.

حوسن قبلاً در آراکان در عروسی‌ها و آیین‌های مذهبی آواز می‌خواند و خیلی ارج و قرب داشت. اما اکنون به ناچار در اردوگاه کاکس‌بازار زندگی می‌کند و به‌رغم مخالف‌هایی که وجود دارد، هنوز با خواندن ترانه‌های مذهبی یاد و خاطره سرزمین آباء و اجدادی ما را در موسیقی خود زنده نگه می‌دارد.

شعر، یکی دیگر از شکل‌های محبوب بیان هنری است که در قلب قوم رهینگیا زنده است و از دیرباز، بخشی از فرهنگ ما بوده است (شاه العل و دولت کازی دو تن از سرشناس‌ترین شاعران مسلمان آراکانی قرن ۱۷ میلادی به شمار می‌آیند) و شعر را امروزه روز نیز همچنان به کار می‌بریم.

در ماه مارس ۲۰۱۹، گروه فیسبوکی و تارنمای شعر روهینگیا را با نام «باغ هنر روهینگیا» در اینترنت به راه انداختیم و تا کنون بیش از ۵۰۰ شعر به زبان انگلیسی و برمه‌ای منتشر کرده‌ایم. بیش از ۲۰۰ شاعر نوپا که در میان آن‌ها زنان هم هستند، برای «باغ هنر روهینگیا» شعر سروده‌اند. بسیاری از این شاعران در رثای سرزمین آباء و اجدادی‌شان، آراکان، شعرهای حماسی سروده‌اند و رنج‌هایی را به تصویر می‌کشند که مدت‌ها، بسیاری از ما در میانمار و هنگام فرار به بنگلادش، متحمل شده‌ایم.

شعر می‌تواند نیروی همبستگی و آرامش جمعی هم باشد. ماه پیش خودم که (از طریق ارتباط تصویری) در جمع ۳۹ شاعر دیگر از گروه‌های مختلف قومی در یانگون حضور یافتم، قدرت شعر را از نزدیک دیدم. در مجموع، شش نفرمان از اردوگاه پناهندگان بودیم که شعرهای‌ خود را خواندیم.

دولت میانمار کوشید با نفرت‌پراکنی در اجتماع ما تفرقه بیفکند، ولی اکنون می‌توانیم با توسل به کلام مکتوب، متحد شویم و از تداوم نسل‌کشی علیه مردم خود، جلوگیری کنیم.

ماییو علی نویسنده کتاب «هجرت» و یکی از موسسان «باغ هنر روهینگیا» است.