هواپیمایی ماهان که اخیرا به دلیل اصرار به ادامه پروازها در مسیر چین به رغم شیوع کرونا در این کشور خبرساز شده و نماینده شیراز آن را متهم ردیف اول گسترش کرونا در ایران معرفی کرده بود، این روزها ماموریت جدیدی را بر عهده دارد: پروازهای مستقیم به ونزوئلا.

به این ترتیب این خط هوایی که گفته می‌شود روابط نزدیکی با سپاه پاسداران دارد، علاوه بر کمک به تقویت استراتژی نگاه به شرق، در گسترش همکاری‌ها با کشورهای آمریکای لاتین،‌ از جمله ونزوئلا نقش مهمی بر عهده گرفته است. روسیه و چین از یک سو و کشورهای آمریکای لاتین از سوی دیگر دو بال سیاست خارجی نامتوازن جمهوری اسلامی را تشکیل می‌دهند که دوستان‌اش در منطقه و غرب انگشت‌شمارند.

آسوشیتدپرس با اشاره به اینکه نیکلاس مادورو، رهبر سوسیالیست ونزوئلا به دنبال کمک جمهوری اسلامی برای احیای پالایشگاه‌ها‌ی این کشور است، می‌نویسد: «به دنبال افزایش فشار دولت ترامپ بر مادورو و تحریم‌ها علیه ونزوئلا، صف‌های طولانی برای بنزین تشکیل شده و در کاراکاس،‌ پایتخت رانندگان برای روزها در صف بنزین انتظار می‌کشند.»

آمریکا و حدود ۶۰ کشور دیگر به دنبال اعتراض‌های مردمی گسترده در ونزوئلا خواستار کناره‌گیری مادورو از قدرت هستند و از خوان گایدو برای بر عهده گرفتن پست ریاست‌جمهوری حمایت می‌کنند.

به گزارش این خبرگزاری آمریکایی، روز پنجشنبه دومین پرواز خط هواپیمایی ماهان حامل مواد شیمیایی کلیدی برای تولید بنزین در شهری در شمالغرب ونزوئلا به زمین نشست و انتظار می‌رود در روزهای آینده ۱۴ پرواز دیگر ماهان‌ایر به ونزوئلا برود که برخی از آنها حامل تکنسین‌های ایرانی خواهد بود.

اطلاعات پرواز ماهان‌ایر در سایت فلایت‌رادار ۲۴ قابل بررسی است. همان سایتی که در ماه‌های گذشته ده‌ها پرواز ماهان به مقصد چین را به ثبت رساند. پروازهای ماهان در حالی در نزدیکی مجتمع پالایشگاهی پاراگوانا در ایالت فالکون به زمین نشسته که مادورو باتوجه به همه‌گیری کووید-۱۹ مقررات سختگیرانه‌ای را در مورد پروازهای خارجی به اجرا گذشته است.

از پرواز تهران-دمشق-کاراکاس تا پرواز تهران-کاراکاس

در روزهای پایانی سال ۱۳۸۵، بهروز رئیسی، معاون وقت بازرگانی شرکت هما، جزئیات پرواز یازدهم اسفند بوئینگ ۷۴۷ در مسیر تهران-دمشق-کاراکاس را اعلام کرد. به گفته او مسافت ۱۴ هزار کیلومتری در ۱۷ ساعت پیموده شد. بعدا ماهان‌ایر هم مجوز پرواز در این مسیر را دریافت کرد و تا آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد در سال ۱۳۸۸، دو پرواز رفت و برگشت هفتگی بین تهران و کاراکاس برقرار شد.

در مقابل این پروازها شرکتی به نام «کان‌وایاسا» با حمایت هوگو چاوز، رئیس‌جمهور وقت ونزوئلا که در آن زمان روابط بسیار صمیمانه‌ای با احمدی‌نژاد داشت، یک پرواز هفتگی از کاراکاس به تهران داشت.

اما حدود یک سال بعد فاکس‌نیوز مدعی شد پروازهای این شرکت که چاوز بر ادامه آن تاکید داشت، متوقف شده و مدتی پس از آن نیز پروازهای تهران به کاراکاس متوقف شد.

تهران و کاراکاس به طور روشن دلیل لغو پروازها را اعلام نکردند، اما انجام این پروازها همواره با حاشیه‌های زیادی همراه بود و مخالفت واشینگتن را نیز به دنبال داشت.

انتقال پول، سلاح، مواد مخدر و شبه‌نظامیان به سوریه و آمریکای لاتین تحت پوشش این پروازها و حمایت از فعالیت‌های گروه حزب‌الله در امریکای جنوبی، از جمله‌ اتهام‌هایی بود که در آن زمان به پروازهای تهران-دمشق-کاراکاس وارد می‌شد. البته مقامات جمهوری اسلامی و دولت چپ‌گرای چاوز همواره این اتهام‌ها رد کردند.

این در حالی است که لغو پروازهای ماهان با تحریم این خط هواپیمایی از سوی آمریکا همزمان بود. آمریکا از سال ۱۳۹۰، ماهان‌ایر را به اتهام ارایه خدمات به نیروی قدس سپاه پاسداران و انتقال نیرو و سلام به لبنان و سوریه در فهرست تحریم‌ها قرار داده است.

با این وجود فروردین‌ماه سال گذشته رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری از راه‌اندازی خط پرواز مستقیم تهران-کاراکاس از سوی ماهان‌ایر خبر داد. جعفرزاده به مهر گفت، روز دوشنبه ۱۹ فروردین ماه، اولین پرواز تهران-کاراکاس حامل معاون وزیر خارجه و هیات همراه برای مذاکره در مورد استمرار پروازها به کاراکاس رفت.

ایران ۱۲هزار کیلومتر دورتر به دنبال چیست؟

هرچند سرنوشت مذاکرات هیات ایرانی در ونزوئلا روشن نشد، آسوشیتدپرس می‌گوید، هواپیمای ماهان‌ایر در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه به‌ ونزوئلا پرواز کرده است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که این پروزها حامل کاتالیست بوده است. ماده‌ای که به گفته محمد رضایی، مدیر پژوهش و فناوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، تولید آن در کشور برای مصرف ۹ پالایشگاه فعال داخلی کافی نیست.

اما تهران در برابر این گشاده‌دستی‌ها، از برقراری پروازهای مستقیم و بدون توجیه اقتصادی تا ساخت و ساز برای بی‌خانمان‌های ونزوئلایی به منظور کمک به کمپین انتخاباتی چاوز یا احیای پالایشگاه‌های این کشور در شرایطی که زیرساخت پالایشگاهی ایران فرسوده است، چه امتیازهایی دریافت می‌کند؟

جمهوری اسلامی ایران منافع مشترک با ونزوئلا را در ایدئولوژی ضد امپریالیستی و دشمنی با آمریکا جستجو می‌کند تا جایی که احمدی‌نژاد به چاوز کمونیست لقب «برادر حزب‌اللهی مومن» داد.

از نگاه جمهوری اسلامی، عملی نشدن وعده فروش هواپیماهای جنگی از سوی کاراکاس یا تلاش ونزوئلا برای بهره‌مندی از فرصت ناشی از تحریم نفتی ایران برای به دست آوردن مشتریان نفتی اهمیتی ندارد.

به بیان دیگر تهران در برابر منافع اقتصادی که سخاوتمندانه به کاراکاس پیشکش می‌کند، به دنبال محکم کردن جای پای خود در آمریکای لاتین است که حیاط خلوت ایالات‌متحده به شمار می‌رود.

ونزوئلا در شمالی‌ترین نقطه آمریکای جنوبی واقع شده و دسترسی به این موقعیت جغرافیایی در نزدیکی ایالات‌متحده برای تهران که همواره به تهدید آمریکا می‌اندیشد، اهمیت زیادی دارد.

ایران و ونزوئلا روی کاغذ توافق‌های نظامی، تجاری و اقتصادی متعددی را به امضاء رسانده‌اند، اما اهمیت روابط دوجانبه در پروژه‌هایی است که به طور رسمی اعلام نمی‌شوند.

ایالت فالکون که آسوشیتدپرس از پروازهای هواپیمایی ماهان به آن خبر می‌دهد، علاوه بر میزبانی یکی از بزرگترین پالایشگاه‌های جهان، تاسیسات کشتی‌‌سازی عظیمی دراختیار دارد. روزنامه النوئو، در آخرین سال ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد ادعا کرد که ایران از این تاسیسات به عنوان بندری برای وارد کردن تجهیزات خود،‌ شامل قطعات موشک استفاده می‌کند. این روزنامه اسپانیایی مدعی شد که تجهیزات به آستیناو منتقل شده که یکی از نزدیک‌ترین نقاط ونزوئلا به آمریکا و کانال پاناما به شمار می‌رود.

همزمان روزنامه دی‌ولت نیز مدعی شد تهران و کاراکاس برای احداث یک پایگاه موشکی در ونزوئلا به توافق رسیده‌اند. این روزنامه آلمانی در گزارش خود با مقایسه اتحاد جماهیر شوروی سابق و ایران نوشت: «در آغاز دهه ۱۹۶۰ میلادی، اتحاد جماهیر شوروی موشک‌های خود را برای تهدید آمریکا در خاک کوبا مستقر کرد و اکنون ایران می‌خواهد آمریکا را هدف تهدید‌های استراتژیک قرار دهد.»

با مرگ چاوز در اسفندماه ۱۳۹۱، پنج ماه قبل از اینکه احمدی‌نژاد ساختمان ریاست‌جمهوری در خیابان پاستور را ترک کند، از شتاب پروژه‌هایی از این دست بین ایران و ونزوئلا کاسته شد. در آن زمان مذاکرات محرمانه با آمریکا جریان داشت و قرار بود توافق هسته‌ای، ایران را از بحران اقتصادی که هر روز عمیق‌تر می‌شد، بیرون بکشد.

اما در دو سال اخیر شرایط به نحوی تغییر کرده که استراتژی نگاه به آمریکای لاتین دوباره در دستور کار قرار گرفته و هشدار آمریکا در مورد افزایش تحرک‌های سپاه قدس در آمریکای لاتین را به دنبال داشته است.

تنگنای ناشی از خروج آمریکا از برجام، کشته شدن قاسم سلیمانی، مهمترین فرمانده عملیات برون‌مرزی جمهوری اسلامی و نارضایتی‌های عمومی گسترده در ونزوئلا که همزمان میراث چاوز و برد استراتژیک تهران را تهدید می‌کند، «رزمندگان بدون مرز» (تعبیر آیت‌الله خامنه‌ای از سپاه قدس) را بر آن داشته که طبق توصیه رهبر جمهوری اسلامی به دفاع فراتر از مرزها بیاندیشند و هواپیمایی ماهان پروازهای‌اش را به نقطه‌ای دور دست در ۱۲هزارکیلومتری ایران از سر بگیرد. اما آیا ونزوئلا در برزخ مادورو اهداف تهران را تامین می‌کند؟