سوریه، یمن، مبارزه با داعش، و موضوع هسته‌ای ایران، مهمترین محورهایی هستند که آلمانی‌ها با اعزام وزیر خارجه خود به خاورمیانه می‌خواهند در چهارچوب رهبری اتحادیه اروپا و در تحولات بین‌المللی، در آن نقش‌آفرینی کنند. ماریا آدبار، سخنگوی وزارت امور خارجه آلمان، از این سفر به‌عنوان «سفر به بطن بحران» یاد می‌کند و تصریح کرده است که قصد هایکو ماس از سفر به منطقه‌ای ناآرام، این است که بتواند با گفت‌وگوهایش به کاستن از تنش‌ها کمک کند. هرچند، پرداختن به نکاتی چون استقرار ۲۶۰ نیروی نظامی آلمانی، هواپیماهای تورنادو و سوخت‌رسان این کشور در پایگاه نظامی-هوایی ازرق در اردن، نیز از برنامه‌های مهم این سفر به‌شمار می‌آید. البته ۴۳۰ نیروی نظامی آلمانی هم در قالب نیروهای ائتلاف بین‌المللی علیه داعش فعال هستند، و پارلمان این کشور باید درباره ادامه این حضور نیز تصمیم بگیرد.
اما مهمترین بخش سفر هایکو ماس به خاورمیانه، قطعا به ایران مرتبط است و این موضوع پس از گفت‌وگوهای وی با برهم صالح، رییس جمهوری، و عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق، به‌روشنی آشکار شد. نکته‌ای که محافل سیاسی و رسانه‌ای آلمان به آن می‌پردازند و وزیر امور خارجه این کشور هم پس از دیدارهایش با سران عراقی مطرح کرد، این است که بغداد به دلیل نزدیکی‌های مذهبی با جمهوری اسلامی ایران، می‌تواند نقش متعادلی در آرام کردن تنش میان تهران و واشنگتن، و نیز پایان دادن به آن، ایفا کند. با این حال، عراق هم به کمک‌های خارجی، از جمله کمک‌های نظامی آمریکا نیازمند است، اما این همه ماجرا نیست.
مقامات آلمان در هماهنگی کامل با کشورهای فرانسه و بریتانیا، خواستار آنند که ایران به طور کامل به توافقنامه هسته‌ای موسوم به برجام پایبند باشد و این کشورها نیز با راه‌اندازی «اینس‌تکس» یا «سازوکار مالی» اروپایی برای مبادلات تجاری با ایران، تلاش خواهند کرد تحریم‌های آمریکا را دور بزنند. تحریم‌های آمریکا اقتصاد کاملا متکی به نفت ایران را فلج کرده است و رشد اقتصادی این کشور را نیز به منفی سه ممیز شش دهم درصد کاهش داده است. گرانی و تورم افسار گسیخته در ایران، نشانه‌های مثبتی برای سران جمهوری اسلامی نیست و تجریه ناآرامی‌های دی ماه سال ۱۳۹۶ آنها را بیش از هرموضوعی نگران می‌کند. بر همین اساس، آنها مواضع تند و سختی را در قبال غرب در پیش گرفته‌اند و از هرگونه دعوت به آرامش و پرهیز داشته‌اند؛ از جمله اولتیماتوم به اروپا برای راه‌اندازی کامل اینس‌تکس ظرف ۶۰ روز که بیش از سی روز آن سپری شده است، و رد پیشنهاد فرانسه و آمریکا برای مذاکره و توافقی جدید درباره برنامه موشکی ایران که بارها، هم از سوی «رهبر» و هم سایر مسئولان ایرانی رد شده است. برخی از کارشناسان بر این عقیده اند که ادامه این مواضع سرسختانه ایران و گسترده‌تر شدن دامنه تحریم‌های امریکا و متحدانش، ممکن است منطقه را دچار جنگی فراگیر کند. بر همین اساس، احزاب آلمانی از دولت و وزارت امور خارجه این کشور خواسته‌اند تمامی توان خود را برای کاهش تنش‌ها در خاورمیانه به‌کار گیرد.
بیژن جیرسرایی، سخنگوی سیاست خارجی حزب دموکرات آزاد آلمان، معتقد است: «برای جلوگیری از جنگی قریب‌الوقوع در خاورمیانه، باید همه راه‌ها را پیمود. چرا که هرگونه جنگ در خاورمیانه برای همه منطقه فاجعه‌بار خواهد بو..»
سخنگوی حزب سبزهای آلمان هم در این رابطه می‌گوید: «لازم است تا این سفرها انجام شوند. زیرا برای جلوگیری از درگیری نظامی بین تهران و واشنگتن که سربازهایشان مقابل هم صف‌آرایی کرده‌اند، راه دیگری وجود ندارد».
البته در روزهای گذشته لحن مقامات آمریکایی، از جمله رییس جمهوری و وزیر امور خارجه این کشور، تغییر کرده است. آنها اعلام آمادگی کرده‌اند که بدون پیش‌شرط با مقامات ایرانی گفت‌وگو کنند. اما با این حال، ناو هواپیمابر آبراهام لینکلن، کشتی‌های رزمی و هواپیماهای نظامی پیشرفته آمریکایی، همچنان در نزدیکی منطقه حضور دارند. مقامات ایرانی هم با آن‌که اعلام می‌کنند خواهان گفت‌وگو هستند، اما شرایط را برای مذاکره با کاخ سفید مهیا نمی‌دانند.
همین سرسختی از جانب طرفین موجب شده است تا آلمانی‌ها به‌عنوان رهبر اتحادیه اروپا، برای میانجی‌گری اقدام کنند. آنها که پس از خروج یک‌جانبه دونالد ترامپ از برجام، بیش از سایر طرف‌های مذاکره با جمهوری اسلامی ایران به اقدام رییس جمهوری آمریکا واکنش نشان دادند و تلاش‌های بسیاری هم به‌خرج داده‌اند تا این پیمان همچنان پابرجا بماند، در عین حال معتقدند که هنوز نمی‌توان به جمهوری اسلامی ایران اعتماد داشت. هایکو ماس به روزنامه «تسایت» گفته است: «از آنجا که ما هنوز به ایران اعتماد نداریم، بنابراین لازم است به توافقی دست یابیم که با اعمال کنترل‌های دقیق‌تر، تضمین کننده عدم دست‌یابی ایران به امکان تولید سلاح اتمی باشد». او تصریح کرده است که آلمان و تمامی شرکای اروپایی آن، باید نهایت تلاش خود را برای جلوگیری از درگیری نظامی انجام دهند».
با این حال، دو عامل مهم دیگر نیز در سفر هایکو ماس به تهران موثر بوده است. یکی هجوم بی‌روّیه پناهندگان به اروپا در صورت وقوع هرگونه درگیری نظامی دیگر در خاورمیانه، و دیگری ترانزیت مواد مخدر، که مقامات جمهوری اسلامی ایران بارها تهدید کرده‌اند درصورت فشارهای بیش از حد تحریم‌ها، مسیر آن را باز خواهند گذاشت. اروپایی‌ها که در پی جنگ در سوریه و عراق، متحمل بیش از دو میلیون میهمان ناخوانده و میلیاردها یورو، همراه با اختلافات سیاسی شده‌اند، تلاش دارند تا از تکرار چنین تجربه‌ای پیش‌گیری کنند. البته آقای ماس این پیام را هم به سران جمهوری اسلامی ایران منتقل خواهد کرد که درصورت خروج آنها از برجام یا دست داشتن در هراقدامی که به تشنج در منطقه بیانجامد، دیگر نباید روی حمایت‌های آنان و سازوکار مالی اروپایی حساب باز کنند، چرا که آنان برای راه‌اندازی همین کانال مالی هم با بزرگترین شریک تجاری خود (آمریکا) دچار مشکلات بسیاری شده‌اند.
اما در نهایت، تنش‌ها در خاورمیانه در صورتی فروکش خواهد کرد که همه طرف‌ها به‌طور واقعی و براساس احترام به منافع متقابل و مشترک، آماده همکاری باشند. در این میان، البته لازم است که جمهوری اسلامی ایران پیش از هرگونه مذاکره با طرف آمریکایی، روابط خود را با کشورهای منطقه، از جمله عربستان، به حالت عادی برگرداند. پیشنهاد محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، برای امضای توافقنامه عدم تعرض با کشورهای منطقه، درصورتی می‌تواند اجرایی شود که پیش از آن، تکلیف جنگ در سوریه و یمن مشخص شده باشد. با این حال، سفر سیاست‌مدارانی چون وزیر امور خارجه آلمان یا نخست وزیر ژاپن هم می‌تواند اثربخش باشد، زیرا احتمالا در راه‌کارها و پیشنهادهای آنان نیز همین موارد موجود خواهند بود.
