ژیو وانگ، شهروند آمریکایی چینی‌تبار  شش ماه پس از آزادی از زندان اوین جمله آشنایی به زبان آورده است: «در ایران گروگان بودم». او که در زمان دستگیری در تابستان ۱۳۹۵ دانشجوی دانشگاه پرینستون بود، بر این باور است که بیش از سه سال در زندان باقی ماند، «چون مقامات ایران امیدوار بودند از او در مذاکرات با آمریکا استفاده کنند.»

این نخستین بار نیست که یک شهروند خارجی یا دو تابعیتی پس از آزادی از ایران چنین جمله‌ای را به زبان می‌آورد.

تابستان گذشته بود که نزار زکا، شهروند لبنانی مقیم آمریکا پس از بازگشت به لبنان در برابر دوربین رسانه‌ها تاکید کرد که «طی بازداشت خودسرانه در ایران به گروگان گرفته شد و محاکمه‌ای نمایشی» برای او برگزار شد.

جیسون رضائیان خبرنگار روزنامه واشینگتن پست که یکی از زندانیان آزاد شده در جریان اجرای برجام بود نیز بابت گروگان گرفته شدن در ایران درخواست غرامت یک میلیارد دلاری کرد.

نمونه‌های متعددی از شکایت و درخواست غرامت از جمهوری اسلامی از سوی افرادی وجود دارد که می‌گویند در ایران «نه زندانی، بلکه گروگان» بوده‌اند.

ژان ایو لودریان، وزیر امور خارجه فرانسه از جمله مقاماتی است که اخیرا به صراحت زندانی شدن فریبا عادل‌خواه، استاد دانشگاه ایرانی‌فرانسوی را «بازداشتی با انگیزه سیاسی» توصیف کرد.

اما مقامات جمهوری اسلامی در مورد اتباع خارجی یا دو تابعیتی‌هایی که اغلب به اتهام جاسوسی در ایران زندانی هستند، ادعای دیگری دارند. آنها بر درستی اتهام‌های وارده تاکید داشته و جرم را اثبات شده می‌دانند. البته در زمان «مبادله» یا «معامله» سنگینی اتهام‌های وارد شده به این زندانیان زیر سایه «رافت اسلامی» و «انسان‌دوستی» به فراموشی سپرده می‌شود.

مایکل وایت، عضو سابق نیروی دریایی آمریکا که به اتهام توهین به مقامات جمهوری اسلامی در زندان بود به گفته سخنگوی قوه قضاییه با برخورداری از «رافت اسلامی و دلایل انسانی» آزاد شد. غلامحسین اسماعیلی در تکمیل اظهارات‌اش در مورد این «انسان‌دوستی» مدعی شد که «او ایدز داشت.»

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی روز گذشته بار دیگر از مبادله مایکل وایت و مجید طاهری، پزشک ایرانی آمریکایی متهم به دور زدن تحریم‌ها سخن گفت و ابراز امیدواری کرد که مبادله‌های بیشتری انجام شود.

آنچه در روند مبادله اتباع خارجی یا دوتابعیتی زندانی در ایران با زندانیانی ایرانی یا در ازای دریافت پول و دیگر امکانات جلب توجه می‌کند، عدم تناسب اتهام‌های آنها است.

در حالی که اغلب زندانیانی که ایران آزاد می‌کند با اتهام‌های سنگین جاسوسی و همکاری با «دول بیگانه» مواجه هستند، اغلب زندانیان ایرانی که با آنها مبادله شده‌اند، متهم به نقض تحریم‌ها بوده‌‌اند.

اکنون این پرسش مطرح است که آیا آمریکا اتباع خارجی که جرم آنها در جاسوسی به اثبات رسیده را با افرادی با اتهام‌هایی نظیر قاچاق مبادله می‌کنند؟

نگار قدس کنی، رضا دهباشی، مسعودی سلیمانی، جلال روح‌الله نژاد، سیروس عسگری و مجید طاهری از جمله شهروندان ایرانی هستند که در یک سال اخیر از زندان‌های آمریکا، استرالیا یا فرانسه آزاد شده‌اند. اتهام همه آنها نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران است.

در یک سال گذشته نزار زکا، ژیو وانگ، رولان مارشال و مایکل وایت، اتباع لبنان، آمریکا و فرانسه متهم به جاسوسی یا اقدام علیه امنیت ملی از ایران آزاد شدند.

آزادی آنها با چنین اتهام‌هایی، سابقه این روند در گذشته و چشم‌انداز آن و نیز ابراز تمایل آشکار تهران به مبادله زندانیان، به گمانه‌زنی‌ها در مورد انگیزه این بازداشت‌ها دامن می‌زند.

ژیو وانگ در گفتگو با «ان‌پی‌آر» به این نکته اشاره می‌کند که مقامات در تهران به اینکه «او چه می‌داند و چه نمی‌داند» توجهی نشان نمی‌دادند، بلکه به روشنی به او گفتند که «ما یک توافق با آمریکا می‌خواهیم، پولمان را می‌خواهیم، زندانی‌های‌مان را می‌خواهیم و برای تحقق آن تو باید یک جاسوس باشی.»

نازنین زاغری رتکلیف، کایلی مور گیلبرت، فریبا عادلخواه، باقر و سیامک نمازی و مراد طاهباز نام‌های آشنایی هستند که اغلب دوره ۱۰ ساله حبس «حکم متداول قوه قضاییه برای اتهام جاسوسی و اقدام علیه امنیت ملی» را می‌گذرانند. تهران نیز فهرست زندانیانی که خواستار آزادی آنها است را به آمریکا ارایه داده است. عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه سال گذشته و قبل از مبادله‌های اخیر تعداد آنها را ۲۰ نفر اعلام کرده بود.

امین حسن‌زاده، مجید قربانی، احمدرضا محمدی دوستدار، بهروز بهروزیان، مهدی هاشمی، مهین مجتهدزاده، بهزاد پورقناد، علی صدر هاشمی‌نژاد، عماد واعظ، پوران آزاد، حسن‌علی مشیرفاطمی، علیرضا جلالی؛ از جمله این نام‌ها هستند. اغلب آنها در فاصله سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ و به اتهام‌ دور زدن تحریم‌ها یا انتقال اطلاعات حساس به ایران بازداشت شده‌اند.

اتهام‌هایی که از نگاه تهران «واهی» است و «گروگان‌گیری» محسوب می‌شود.

جیسون رضائیان در طلب غرامت از حکومت ایران به سابقه ۴۰ ساله گروگانگیری اشاره کرده و امیدوار است این اقدام مانع گروگان‌گیری‌های بعدی باشد.

متقاعد کردن تهران برای دست کشیدن از این استراتژی نهادینه شده و گاه جایگزین دیپلماسی، اگر غیر‌ممکن نباشد، بسیار دشوار خواهد بود.