بازگشت نزار زکا، شهروند لبنانی دارای اقامت آمریکا به کشورش پس از تحمل 1350 روز حبس در زندان اوین به اتهام جاسوسی، دوران آزادی سه کوهنورد آمریکایی را تداعی می کند که با اتهامی مشابه در همین زندان به سر می بردند و پس از آزادی آنها، عمان که میانجی این روند بود، به میزبان مذاکرات محرمانه نمایندگان ایرانی و آمریکایی تبدیل شد.
زکا،کارشناس فن آوری و تبادل آزاد اطلاعات در شهریور سال 94 به دعوت دولت حسن روحانی برای شرکت در یک کنفرانس به ایران سفر کرد، در راه بازگشت ناپدید شد و پس از چند روز خبر بازداشت او به اتهام جاسوسی برای آمریکا از صدا و سیما پخش شد. او در شرایطی آزاد شده که نخست وزیر ژاپن در راه تهران است و تلاش های متعددی برای کاستن از حجم تنش ها در روابط ایران و آمریکا جریان دارد. همزمان راشا تودی به نقل از دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا گزارش داد، ایران در نتیجه تحریم ها و خروج آمریکا از برجام دچار شرایط نابسامان اقتصادی شده و رفتارش را تغییر داده است.
زکا و مقامات دولت لبنان تاکید دارند که این آزادی را مدیون رایزنی های میشل عون، رئیس جمهور و سعد حریری، نخست وزیر این کشور هستند. جمهوری اسلامی نیز می گوید، درخواست آزادی را از عون دریافت کرده بود، اما دلیل آزادی زکا پادرمیانی حسن نصر الله، دبیر کل حزب الله است. در این بین سخنگوی کاخ سفید از ایران برای آزادی زکا تشکر کرده و خواسته است دیگر شهروندان آمریکایی را نیز آزاد کند. آمریکا پیش تر نیز در واکنش به پیشنهاد تبادل زندانیان که از سوی وزیر امور خارجه ایران مطرح شد، خواستار آزادی همه زندانیان آمریکایی و متحدان این کشور از جمله نزار زکا شده بود. از سوی دیگر عمر زکا، پسر زکا، قبلا در مورد آزادی پدرش با مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا ملاقات کرده بود.
تکرار سناریو قدیمی
نه تنها آمریکا، بلکه ایران و لبنان نیز نقش واشینگتن در روند منتهی به آزادی نزار زکا را تایید نکرده اند، اما تجربه آزادی دیگر زندانیان آمریکایی یا دوتابعیتی با اتهام جاسوسی، نشان می دهد که معمولا سمت و سوی روابط تهران و واشینگتن بر این روند تاثیرگذار بوده است. از سوی دیگر تقریبا در همه موارد که سابقه آن به گروگانگیری اعضای سفارت آمریکا در تهران مدت کوتاهی پس از انقلاب باز می گردد، گروگان ها یا زندانیان در مقابل دریافت امتیازهایی آزاد شده اند.
سارا شورد، شان بائر و جاش فتال در بحبوحه انتخابات بحث برانگیز سال 88 هنگام ورود غیر قانونی به مرز ایران از مسیر عراق بازداشت شدند. اتهام آنها جاسوسی اعلام شد و از همان زمان تلاش دولت اوباما برای آزادی آنها آغاز شد. در نهایت سارا شورد در سال 89 و دو کوهنورد دیگر در سال 90 با وثیقه 500 هزار دلاری که دولت عمان پرداخت کرد، آزاد شدند. در همان زمان بود که سلطان قابوس، پادشاه عمان، ویلای اختصاصی خود را در مسقط در اختیار نمایندگان ایران و آمریکا قرار داد و آنها توانستند پس از دو سال رایزنی پشت پرده، زمینه را برای مذاکرات هسته ای ژنو و تعلیق تحریم ها فراهم کنند.
البته این مذاکرات به روند بازداشت دوتابعیتی ها در ایران پایان نداد و تا امضاء توافق هسته ای، دوتابعیتی های دیگری از جمله جیسون رضائیان، خبرنگار روزنامه واشینگتن پست، به اتهام جاسوسی دستگیر شدند. رضائیان و چهار شهروند آمریکایی دیگر، در مقابل امکان دستیابی ایران به یک میلیارد و 700 میلیون دلار از دارایی های بلوکه شده و آزادی 7 ایرانی متهم به دور زدن تحریم ها از زندان های آمریکا، در روز اجرای برجام آزاد شدند.
در مورد آزادی نزار زکا نیز گمانه زنی هایی در مورد برخی بهره بهره برداری ها مطرح است. روزنامه صبح نو، نزدیک به اصولگرایان مدعی شده بود که با آزادی زکا، چند ایرانی از زندان های خارج از کشور آزاد می شوند. ادعایی که هیچ یک از طرف ها آن را تایید نکرده اند. اما در مورد وثیقه، با توجه به اظهارات کیوان خسروی، سخنگوی شورای عالی امنیت ملی در گفت و گو با روزنامه العهد لبنان، به نظر می رسد که قرار وثیقه برای او تامین شده است. خسروی به این روزنامه لبنانی گفت:« او پس از سپری کردن ۴ سال از مدت محکومیت ۱۰ ساله با ارائه وثیقه از امتیاز آزادی مشروط استفاده کرد.» گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس در هنگام دستگیری زکا حاکی از آن است که دادگاه انقلاب 10 سال حبس و 4 میلیون و 200 هزار دلار جریمه نقدی برای او تعیین کرده بود.
عباس ابراهیم، مدیر کل امنیت عمومی لبنان که برای بازگرداندن زکا از تهران با هواپیمای اختصاصی به ایران سفر کرده بود نیز در یک کنفرانس خبری در پاسخ به پرسشی در خصوص پیگیری موضوع تاج الدین، تبعه دیگر لبنانی که به اتهام همکاری با حزب الله در زندان آمریکا به سر می‌برد، گفت:« من در سال ۲۰۱۷ با تاج الدین در زندان آمریکا دیدار کردم و این موضوع نیز رها نشده و پیگیری می‌شود.»
تلاش برای آزادی هم بندی ها
نزار زکا 52 ساله نیز روز سه شنبه، بلافاصله پس از ورود به لبنان در یک کنفرانس خبری اعلام کرد، آزادی او می تواند در کاهش تنش ها موثر باشد. او همچنین مدعی شد، در ایران ربوده شد، خودسرانه بازداشت شد و دادگاه اش نمایشی بود.
زکا در گفت و گو با العربیه با اشاره به شرایط اسفبار زندان اوین و تحمل یک سال و نیم انفرادی گفت:«به هم بندی ها قول دادم اگر از اوین بیرون بروم، برای آزادی آنها اقدام کنم و این نخستین ماموریت من است.» به گفته زکا یکی از هم بندی های او ژیو وانگ، شهروند آمریکایی متولد چین و دانش آموخته پرینستون بوده که دولت آمریکا نیز بارها درخواست آزادی او را مطرح کرده است. وانگ، باقر و سیامک نمازی و مایکل وایت، دیگر آمریکایی های زندان ی در ایران با اتهام هایی شامل جاسوسی، همکاری با دولت آمریکا و توهین به مقدسات مواجه هستند.
زکا به العربیه گفت، در سلول او یک اتریشی و یک شهروند ایرانی- انگلیسی به نام شهاب منظوری نیز حضور داشته اند که او برای آزادی آنها تلاش می کند. فارس در اسفند 96 به نقل از جعفری دولت‌آبادی، دادستان وقت تهران، نوشت:«محکومیت یک جاسوس سرویس اطلاعاتی انگلستان با تابعیت ایرانی -انگلیسی به شش سال حبس تایید شده است.»
آزادی زکا که نام او در فهرست زندانیانی قرار داشت که واشینگتن درخواست آزادی آنها را دارد- در بحبوحه تنش ها بین ایران و آمریکا- می تواند سیگنالی از تمایل تهران برای کاهش فشارها باشد. حتی اگر چنین نباشد نیز جمهوری اسلامی هیچگاه تنها برای نشان دادن حسن نیت، یک متهم به جاسوسی را از زندان آزاد نکرده و تحولات روزهای آینده برخی زوایای پنهان تر این آزادی غافلگیر کننده را نمایان خواهد کرد.
