جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز جمعه تائید کرد که وزیر خارجه ایران در نامه‌ای خطاب به هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام، خواستار فعال شدن مکانیسم حل اختلاف شده است.

بورل در بیانیه‌ای که شامگاه گذشته منتشر کرد نوشت که نامه ایران به امضای محمدجواد ظریف رسیده و در آن نامه، استفاده از ماده ۳۶ توافق جامع مشترک به دلیل «نقض تعهدات» برجامی سه کشور اروپایی، بریتانیا، فرانسه و آلمان صورت گرفته است.  

بر این اساس ایران خواستار تشکیل کمیسیون حل اختلاف برای رسیدگی به مواردی است که آن‌ها را مغایر با برجام تشخیص داده است.

سازوکارهای حل اختلاف در توافق هسته‌ای برجام در بند ۳۶ و ۳۷ آن تشریح شده است.

بر این اساس چنان چه هر یک از کشورهای عضو برجام از جمله ایران به این نتیجه برسند که توافق هسته‌‌ای نقض شده، موضوع را به کمیسیون مشترک ارجاع می‌دهند.

کمیسیون مشترک و وزرای خارجه اعضای توافق ۱۵ روز فرصت دارند تا این موضوع را بررسی و درباره آن تصمیم‌گیری کنند.

اگر مذاکرات بی‌نتیجه باشد، کمیسیون مشترک یا وزرای خارجه می‌توانند موضوع را به یک هیئت سه نفره متشکل از ایران، کشور شاکی یا متشاکی و عضو مستقل ارجاع دهند. در پایان این فرآیند ۳۰ روزه (که البته می‌تواند با تصمیم مشترک کشورها تمدید شود) چنانچه موضوع اختلاف حل‌نشده باقی بماند، شکایت طرح شده به عنوان «عدم پایبندی اساسی به تعهدات» در نظر گرفته خواهد شد و کشور شاکی می‌تواند موضوع را به شورای امنیت ارجاع دهد. ارجاع به شورای امنیت همان فرآیندی است که به آن «مکانیسم ماشه» گفته می‌شود.

پس از فعال شدن مکانیسم ماشه، شورای امنیت هم ۳۰ روز فرصت خواهد داشت تا درباره این عدم پایبندی فاحش تصمیم‌گیری کند. اگر شورای امنیت در مهلت ۳۰ روزه نتواند به تصمیمی جمعی برسد، قطعنامه ۲۲۳۱ و توافق برجام به صورت خودکار لغو می‌شود.

سه کشور اروپایی عضو برجام در دی‌ماه سال گذشته از همین مکانیسم حل اختلاف استفاده کردند. آن‌ها این اقدام را پس از آن انجام دادند که ایران در گام پنجم کاهش تعهدات هسته‌ای، همه محدودیت‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای خود را به حالت تعلیق درآورد. این محدودیت‌ها مبتنی بر برجام و در ارتباط با سطح و میزان غنی‌سازی، مقدار اورانیوم غنی‌شده و تحقیق و توسعه بود.

جوزپ بورل در زمان فعال شدن این مکانیسم اعلام کرده بود که اروپایی‌ها فعلاً قصد ندارند به سمت ارجاع پرونده به شورای امنیت و فعال شدن مکانیسم ماشه بروند و موضوع عدم پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای در حد مکانیسم حل اختلاف باقی می‌ماند.

حال ایران نیز متوسل به همین شیوه شده است و احتمالاً مانند طرف‌های اروپایی، مکانیسم حل اختلاف را تنها برای نشان دادن ناخرسندی خود از روند موجود فعال کرده است.

به‌ نظر می‌رسد هدف ایران از این درخواست، چانه‌زنی با اروپایی‌ها برای وادار کردن آن‌ها به محدود کردن همکاری‌شان با قطع‌نامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی است که وفق برجام باید در ماه اکتبر لغو شوند.

این هدف ایران در سخنان روز گذشته عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز مستتر بود. آقای موسوی گفته که درخواست فعال شدن مکانیسم حل اختلاف از سوی ایران به دلیل ارائه پیش‌نویس قطع‌نامه در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و عدم پایبندی اروپایی‌‌ها به برجام و مصوبات کمیسیون مشترک انجام شده است.

ایران قطع‌نامه هفته گذشته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را که خواستار همکاری کامل ایران با بازرسان و رفع نگرانی‌های جامعه بین‌المللی درباره برنامه هسته‌ای‌اش شده بود متأثر از فشار آمریکا برای نابودی برجام و تمدید تحریم‌های تسلیحاتی می‌داند.

آمریکا در ماه‌های گذشته بارها اعلام کرده که اجازه نخواهد داد تحریم‌های تسلیحاتی ایران لغو شود.

سه کشور اروپایی نیز که همچنان در برجام باقی مانده‌اند در بیانیه‌ای مشترک اعلام کرده‌اند که آن‌ها نیز نگرانی‌هایی از لغو این تحریم‌ها دارند.

با این حال ایران نیز اعلام کرده که این تخطی از تعهدات برجام را تحمل نخواهد کرد.

شاید به همین دلیل جوزپ بورل در بیانیه خود خواستار «تلاش فشرده و حسن نیت» از سوی همه طرف‌های برجام برای رسیدگی به موارد اختلاف شده و اعلام کرده است که اروپا، برجام را دستاوردی مهم برای رژیم منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای می‌داند و با همکاری همه طرف‌های برجام و جامعه بین‌المللی به دنبال حفظ این توافق هستند.