«زمین دیگر مرکز جهان نیست، بلکه دور خودش و خورشید می‌چرخد»، از اولین ضربه‌هایی بود که توسط نیکلاس کوپرنیک کشیش و منجم لهستانی در قرن ۱۶ میلادی، به دوران تاریک‌اندیشی در اروپا وارد شد و به نظریه ۲ هزار ساله منجمان مبنی برمرکزیت زمین در جهان، پایان داد. دوران روشنگری توانست در قرن ۱۸ میلادی به فرایندی پویا و پرسشگر تبدیل شود، اما ضرورت و مقدمات آن چند قرن قبل آماده شده بود. شکاکی، شوریدن بر اقتدارگرایی، قبیله‌گرایی و قدرت کلیسا در اروپا منجربه افت تدریجی قدرت اقتصادی کلیساها و پادشاهان متحد با آنان شد و در مقابل، بر قدرت بانکداران، اصناف و تجار اقتصادی افزوده شد. امانوئل کانت (۱۸۰۴-۱۷۲۴) فیلسوف آلمانی، اصل بنیادین روشنگری را اندیشیدن تعریف کرد که به مفهوم پرسشگری در ماهیت همه پدیده‌ها بدون محدودیت تعبیر شد. اما ضربه کاری را فریدریش ویلهم نیچه (۱۹۰۰-۱۸۴۴) فیلسوف شهیر دیگر آلمانی، با عبارت مشهور«خدا مرده است»، به کلیسای مسیحی و بحران بی‌اعتباری آن از نظر اخلاقی و فلسفی، وارد کرد. با این حال، رویگردانی جامعه از دین در اروپا، روندی طولانی داشت. حتی امروز کلیساها از بزرگترین کارفرمایان در آلمان محسوب می‌شوند و صاحب بسیاری از بیمارستان‌ها، خانه‌های سالمندان، درمانگاه‌ها وغیره هستند. هر دو کلیسای بزرگ آلمان، یعنی کلیساهای کاتولیک و پروتستان که سابقه‌ای تاریخی در این کشور دارند، امروز با کاهش شدید اعضای خود مواجهند. این شوک رویگردانی از کلیسا، در سال گذشته به بیشترین میزان خود رسیده است.

آمارها چه می‌گویند

در آلمان دین ودولت از هم مجزا هستند. ۳۶ درصد مردم این کشور به هیچ دینی باورندارند. بر اساس آمار مراکز اطلاع‌رسانی هر دو کلیسای آلمان  در سال ۲۰۱۹، کلیسای کاتولیک‌ ۲۷۲ هزار تن و کلیسای پروتستان که کلیسای اصلاح‌طلب نیز خوانده می‌شود ۲۷۰ هزار نفر از اعضای خود را ازدست داده‌اند. به این ترتیب، تنها در سال گذشته بیش از نیم میلیون آلمانی کلیساها را ترک کرده‌اند.

مرکز پژوهشی در دانشگاه آلبرت لودویگ فرانکفورت در گزارش خود اشاره کرده است که کلیسا آینده خود را از دست خواهد داد. آنها پیش‌بینی کرده‌اند که درچهل سال آینده، کلیساهای آلمان نیمی از اعضای خود را از دست خواهند داد.  امروز ۴۴ میلیون آلمانی عضو کلیساها هستند و تا سال ۲۰۶۰ تنها ۲۲ میلیون عضو کلیساهای مسیحی خواهند بود. نمودار این گزارش، سقوط آزاد کاهش مدام اعضا از سال ۲۰۰۰ را نشان می‌دهد. در آن سال ۶۰ میلیون نفر عضو بودند و امروز تنها ۴۴ میلیون نفر عضو هستند.

مراکز افت مسیحیت کلیسایی کجاست؟ 

این سقوط تقریبا در همه شهرهای آلمان دیده می‌شود. بیشترین آن در برلین،‌ هامبورگ، مونیخ و کلن است و کمترین آن در شهرهای کوچکی مثل پادابورن و ایرفورت. آمارها نشان می‌دهد که برون‌رفت از کلیسای مسیحی در شهرهای بزرگ بیش از شهرهای کوچک است. تعداد کسانی که یکشنبه‌ها برای دعا به کلیسا می‌روند، مدام کاهش می‌یابد، اما میزان غسل تعمید ثابت مانده است. تعداد افرادی که عضو کلیسا هستند و فوت می‌کنند، بیش از کسانی است که عضو کلیسا می‌شوند. موارد ترحیم و تدفین مذهبی از تعداد غسل تعمید و عضوگیری جدید بیشتر شده است. قائم‌مقام کمیته مرکزی کاتولیک‌های آلمان، کارین کورتمان، معقتد است که مردم به دلیل سوء‌استفاده‌های جنسی (در کلیسا)، به شکل فزاینده‌ای به کلیسا بی‌اعتماد شده‌اند و تا زمانی که در ساختار کلیسا دگرگونی ایجاد نشود و شفاقیت جایگزین نشود، این اعتماد باز نخواهد گشت. 

علل ترک کلیساها 

اسقف گئورگ بتزینگ، دبیر مجمع روحانیت کاتولیک، بر این باور است که درمورد آمار ۲۰۱۹ حرف جالبی برای گفتن ندارد و مانند سال قبل باید شاهد افت مقدسات باشیم. وی با توجه به عامل سن در این آمارها، اعتراف کرده است که با وجود معنویت و فعالیت‌های اجتماعی کلیساها، مردم انگیزه کمتری برای تداوم حضور کلیسا در زندگی خود دارند. 

از عوامل دیگر ترک کلیساها از سوی آلمانی‌ها، مالیاتی است که اعضا باید به کلیسا بپردازند. مالیات هر دو کلیسای کاتولیک و پروتستان در قیاس با گذشته، افزایش یافته است. گزارش کلیسای کاتولیک نشان می‌دهد که از سال ۲۰۱۰، درآمد (کلیسا) ناشی از مالیات فزونی یافته است، و دلیل اول، افزایش حق عضویت و وضعیت خوب رشد اقتصادی، و علت دوم، افزایش رشد سنی نسل دهه ۶۰هبوده است. پژوهشگران بر این باورند که افراد این نسل در ۲۰۳۵ بازنشسته می‌شوند و قدرت مالی کلیسا تا ۲۰۶۰ نصف خواهد شد.

بیگانگی و نداشتن ارتباط با کلیسا نیز ازعوامل روگردانی از کلیسا محسوب می‌شود. احتمالا گزارش رسانه‌ها در پیوند با رسوایی‌های جنسی کلیساها هم از دیگر عوامل روگردانی است. در اوج دوران همه‌گیری کرونا، آنچه بسیار گویا بود، تفاوت بین عمل و گفتار کلیسا بود. انتقاد بسیار رایج این است که چرا از کلیسا چیزی نمی‌توان دید و شنید. اما آنان که در کلیسا مانده‌اند، تجربه‌های جدیدی دارند؛ از جمله کمک‌های همسایگی و آنلاین، ارتباط تلفنی با سالمندان و بیماران، و کمک‌های اضطراری برای دنیای کلیسایی. با این حال، منتقدان بر این باورند که کلیسا تبدیل به پدیده‌ای فرسایشی شده است. توماس شولر، متخصص امور کلیسا، تاکید می‌کند که روگردانی و خروج از کلیسا یک موضوع طبیعی نیست، بلکه بحران ایمانی خود کلیساست. وی براین باور است که اخلاق جنسی کلیسا به‌روز نیست، و موضوع حقوق زنان، برخورد با همجنس‌گرایان و یا زنان مطلّقه، از مسایل بدون پاسخ کلیساست.