هفته گذشته قرارداد توسعه میدان نفتی «آزادگاه جنوبی» بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت پتروپارس امضا شد. پتروپارس یکی از زیرمجموعه‌های خود شرکت ملی نفت ایران و شرکت بازرگانی نفت ایران (نیکو) محسوب می‌شود و حالا پس از سال‌ها بحث در مورد حضور سرمایه خارجی برای توسعه میدان‌های گازی جنوب ایران دوباره وارد میدان شده است.

بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران در مراسم امضای این قرارداد، پتروپارس را «نماد فن‌آوری ملی» توصیف کرد که حالا بناست توسعه میدان گازی مشترک با عراق را تکمیل کند. به گفته مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه نفتی نزدیک به ۶۷ درصد کار فاز نخست این میدان انجام شده است و حالا پتروپارس پس از سال‌ها آغاز مطالعه روی این میدان به دنبال پایان کار است.

اولین مذاکرات برای توسعه آزادگان نزدیک به ۱۹ سال پیش میان ایران و ژاپن آغاز شد، شرکت ژاپنی اینپکس بعد از سه سال مذاکره بنا شد تا طبق قراردادی که شامل مطالعه و اکتشاف بود نزدیک به ۲/۸ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کند. سرمایه‌ای که در تمام این سال‌ها پشت در بسته تحریم گیر کرد. گزارش «امنیت انرژی» در آگوست ۲۰۰۳ خود با اشاره به توسعه موشک «شهاب ۳» و برنامه هسته‌ای ایران نشان می‌دهد که از همان زمان، وزارت خارجه آمریکا فعالانه در مقابل سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز ایران قرار گرفته بود. بعد از پنج سال عدم فعالیت ژاپنی‌ها و چهار بار تمدید قرارداد سرانجام در سال ۱۳۸۵ قرارداد میان ایران و ژاپن لغو شد.

سال ۱۳۸۹ توسعه تمام مخزن‌های میدان آزادگان به «شرکت ملی نفت چین» واگذار شد ولی در تمام این سال‌ها نتیجه مطلوب به دست نیامد. سال ۱۳۹۵ وقتی شرکت‌های نفتی و گازی برای سرمایه‌گذاری در بازار ایران پس از توافق برجام، رقابت می‌کردند و حتی همان شرکت ژاپنی اینپکس هم برای حضور دوباره در آزادگان و سرمایه‌گذاری نزدیک به پنج میلیارد دلار ابراز تمایل کرده بود اما این توتال بود که قرارداد نهایی را امضا کرد. قراردادی که با آن چه در سال ۱۳۸۵ بر سر اینپکس آمد فرق چندانی نداشت و پشت تحریم‌های آمریکا گیر کرد و شروع نشده تمام شد.

حالا پس از تمام این سال‌ها فرصت‌سوزی و حتی تایید خود وزیر نفت ایران که می‌گوید: «هیچ کشور خارجی حاضر به عقد قرارداد با ما در هیچ موضوعی نیست و قراردادهای موجود را نیز ادامه نمی‌دهند.» اما ساعاتی بعد روی صفحه توییتر خود می‌نویسد: «تا آخر بر سر منافع ملی و حق مردم ایستادگی می‌کنم. به هیچ کشور خارجی هم علاقه ویژه‌‌ای ندارم.» البته او تایید می‌کند که حضور شرکت‌های خارجی تنها برای تامین هزینه نیست بلکه موضوع اصلی که خود وزیر نفت ایران هم به آن اشاره دارد مساله «فناوری برای افزایش بازیافت» است.(۳۰ تیر ۱۳۹۹)

در واقع باید گفت که «علاقه ندارم» زنگنه در سال‌های ابتدایی دولت روحانی و امضا شدن توافق برجام دیده نمی‌شد و حالا که شاید بتوان گفت زمان بازگشت به نقطه صفر دولت دهم است مطرح می‌شود. دولت روحانی در شرایطی قرار دارد که کم‌وبیش می‌توان آن را با سال‌های پایانی دولت محمود احمدی‌نژاد مقایسه کرد. در واقع از ۳۵ تفاهم‌نامه مطالعاتی برای توسعه میادین نفت و گاز ایران پس از برجام شاید بتوان گفت تنها چند عکس یادگاری باقی مانده است و باز دوباره پای شرکت‌های ایرانی و البته چینی‌ها این بار با نام «برنامه جامع همکاری‌های راهبردی ۲۵ ساله جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین».

در این میان البته بدعهدی‌های مداوم کشورهای طرف قرارداد ایران به دلیل تحریم‌ها از یک سو و ناتمام ماندن قراردادها با چین سوی دیگر است. اما گویا هرچه بر سر صنعت نفت و گاز ایران بیاید، باز هم باید شاهد سکوت مقامات ایرانی بود چنان‌چه بیژن زنگنه وقتی حرف شکایت از «شرکت ملی نفت چین» به میان می‌آید می‌گوید: «جلساتی برگزار شده و در قسمت‌هایی تفاهم صورت گرفته اما در کل روابط ما با چین خوب و بدون تنش است». (ایلنا ۳۰ تیر ۱۳۹۹)

حالا به آن سوی مرزها هم نگاهی داشته باشیم. شرکت نفت بصره عراق (بی او سی) در سال‌های گذشته توانست با قراردادهای بین‌المللی از شرکت‌های بریتانیایی تا چینی هدف‌گذاری تولید روزانه ۴۰۰ هزار بشکه در میدان نفتی مجنون را تا دو سال آینده محقق کند. این همان میدان مشترک نفتی با ایران است که این سوی مرز «آزادگان» و آن سوی مرز «مجنون» است. حالا با همه اما و اگرها عراقی که سال‌ها جنگ داخلی را تجربه کرده است به آرامی مسیر خود را با سرمایه‌گذاری خارجی طی می‌کند و ایران تازه به گفته مسعود کرباسیان، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران به ظرفیت ۳۲۰ هزار بشکه در روز خواهد رسید و در یک دورنمای نامشخص به دنبال تولید ۶۰۰ هزار بشکه است. منابعی که در تمام این سال‌ها آرام آرام از سمت عراقی‌ها تولید و مستقیم صادر می‌شود اما از سوی ایرانی‌ها هنوز درگیر پیدا کردن جایگزین سرمایه‌گذار خارجی است.

نکته دیگر این است که این سقف مورد اشاره کرباسیان از چهار سال پیش مطرح شده بود و هیچ‌گاه محقق نشد در واقع آن‌چه امروز شنیده می‌شود همان سال‌ها مورد نقد قرار گرفته بود و بازگشت به نقطه صفر در ایران گویا تبدیل به یک عادت شده است. (روزنامه قدس ۲۰ تیر ۱۳۹۵)

از همان موقع بود که مسؤولان وزارت نفت وعده داده بودند که «تا سه ماه آینده تولید نفت با عراق برابر می‌شود» و حالا حتی از سه سال هم عبور کردیم و آن‌ها جلوترند که هیچ به دنبال چند برابر کردن ظرفیت تولیدند. تنها به این گفته محمود مرعشی اشاره کنیم که چهار سال پیش گفته بود: «پیش‌بینی می‌شود برداشت نفت از میدان آزادگان جنوبی تا اواخر سال ۱۳۹۷ به ٣٢٠ هزار بشکه در روز برسد و اهداف فاز نخست توسعه این میدان محقق شود.» (نفت امروز ۱۰ مرداد ۱۳۹۵)

حالا دولت‌ها یکی از پس از دیگری می‌آیند و هر کدام با هر شعاری که سرکار می‌آیند اما دست آخر این صنعت خسته نفت ایران است که چشم انتظار سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و البته تجهیزات روز است.

در چنین روزهایی نسل‌های آینده ایران هم از این سیاست‌ها ضرر خواهند کرد؛ توهم دولت در این که اگر ترامپ ما را تحریم کند قیمت نفت سر به فلک می‌کشد و تکرار این که تحریم‌ها تاثیری بر میزان صادرات نفت ایران نخواهد داشت، موجب شده تا در تمام این سال‌ها سیاست‌مداران جمهوری اسلامی در حباب‌های خودساخته نفت ایران را مدیریت کنند.

در تمام این سال‌ها میدان‌های مشترک گازی و نفتی به نام اشتراک ولی به کام همسایگان ایران تمام شده است و در صورت ادامه این روند یعنی حتی نسل‌های بعد حتی اگر امکانات هم داشته باشند، دیگر چیزی برای استخراج نخواهد ماند.

دولت روحانی هم در حالی سال پایانی خود را سپری می‌کند که از تمام شعارهایش چیزی جز بازگشت به هشت سال پیش باقی نمانده است.