بیشتر روستاهای منطقه سیستان و بلوچستان از لوله‌کشی آب بی بهره اند.

زنان و بچه های روستا قبل طلوع آفتاب به سمت رودخانه ها راهی می‌شوند تا آب خانه را در دلوهای رنگ و وارنگ بردارند و رخت و لباس های خود را در رودخانه ها بشورند؛ بعضی از این بچه ها با دست و پای خود می روند ولی بدون دست یا پای خود بر می گردند.

آنها زمین بازی یا استخر آب ندارند تا در حین کار مادران خود در آن بازی و آب تنی کنند، پس شکار گاندوها میشوند.

هرساله در این فصل خبری در مورد حمله گاندوها به کودکان یا مردم منطقه سیستان و بلوچستان منتشر میشود.

اما کسی به نبود امکانات که این بچه ها را به دنبال مادرانشان برای آب بازی راهی منطقه ممنوعه می کند نمی‌نویسد.

هر وقت خبری در مورد آسیب رسیدن به بچه ها در منطقه سیستان و بلوچستان توسط گاندوها، تمساح های خجالتی منتشر میشود مربوط به همین فصل است.

این را یک پژوهشگر و فعال محیط زیست در شهرستان سرباز و باهوکلات به ما میگوید.

آماری از تعداد کودکان یا نوجوانانی که هرساله طعمه تمساحهای پوزه کوتاه که اتفاقا هم دوست مردم محلی هستند در دست نیست.

در تیرماه سال ۹۸ مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان گفت :« دست دختر بچه‌ای روستایی از توابع شهرستان سرباز که برای برداشتن آب به نزدیکی برکه رفته بود در پی حمله «گاندو» آسیب جدی دیده است. شهریور ماه سال گذشته نیز از حمله مجدد گاندو به کودک ۱۳  ساله ای  در شهرستان سرباز خبر رسید. وحید پورمردان به «عصرهامون» گفته بود، سه نوجوان در جنوب استان علیرغم نصب تابلوهای هشداری، بدون توجه به اخطاریه های اعلام شده از سوی محیط زیست به منظور شنا و تفریح به محدوده بالای سد پیشین نزدیک می شوند که یک نفر از آنها مورد حمله گاندو قرار می‌گیرد.

آقای پورمردان از تشدید نظارت محیط بانان و نصب علائم هشدار دهنده جدید در منطقه خبر داد و‌گفته بود به تمام بومیان منطقه اعلام شده تا در این فصل به محل های زیست گاندو نزدیک نشوند اما بی توجهی به این هشدارها باعث بروز چنین حوادثی می شود.

یک فعال محیط زیست در خصوص زیستگاه گاندو به «ایندیپندنت فارسی» میگوید: «زیست گاه گاندوها به روستاها بسیار نزدیک است و دلیل آن هم نیاز به آب است. روستا به رودخانه و برکه آب نزدیک است یعنی محل زندگی گاندوها. زنان روستا صبح زود به رودخانه ها مراجعه می کنند که یا آب از چشمه ها یا رودخانه ها بردارند یا رخت و لباس های خود را در آب بشورند. کودکان هم این زنان را همراهی می کنند؛ بهترین فرصت برای بازی کنار آب و حمام گرفتن. چرا که بیشتر روستاهای این منطقه  لوله کشی آب ندارند و مردم از آب شرب سالم هم بی بهره اند. زنان یا کنار آب ظرف می شورند، یا رخت چنگ می زنند یا کودکان خود را حمام می کنند. بچه ها هم در رودخانه آب تنی می کنند.»

او میگوید:« مشکل اصلی این منطقه نبود لوله کشی آب در روستاهاست نه مساله زندگی گاندوها. اگر روستاها به آب لوله کشی دسترسی داشته باشند دیگر زنان مجبور نیستند برای شست و شو یا تهیه آب با کودکان خود کنار رودخانه ها بروند. مساله دیگر نوبد هرگونه زیرساخت آموزشی، تفریحی و ورزشی در این منطقه است. بچه ها مجبورند برای سرگرمی به رودخانه ها بروند.»

مساله آموزش مردم محلی و کودکان در مورد نحوه برخورد با گاندوها نکته ای است که این پژوهشگر و کنشگر محیط زیست در خصوص مشاهدات خود از منطقه زندگی گاندوها به «ایندیپندنت فارسی» میگوید:« در منطقه باهوکلات یک تابلو وجود دارد که به خطر حمله تمساح ها اشاره شده است حتی مردم محلی که به آنها «همیار محیط زیست» گفته می شود هم در این منطقه با محیط زیست همکاری می کنند. نقش همیاران محیط زیست که به دلیل کمبود نیروی انسانی در سازمان محیط زیست به مردم کمک می کنند در این منطقه  بسیار مهم است. همیاران نقش آموزشی در خصوص گاندو دارند و در مدارس به کودکان در این خصوص آموزش می دهند.»

به گفته او، دو مرکز برای نگهداری گاندو در باهوکلات و روستای گرم بیت وجود دارد که یکی مربوط به فردی است که فعالیت بوم گردی در این منطقه  دارد و دیگری توسط  سازمان محیط زیست اداره میشود.

این دومرکز گاندوهایی که به مراکز روستایی نزدیک میشوند را زنده گیری کرده و به اقامت گاه گاندوها زیر نطر خودشان منتقل میکنند.

شهرستان دشتیاری، شهرستان راسک، شهرستان سرباز و باهوکلات زیستگاه اصلی گاندو یا همان تمساح پوزه کوتاه در ایران است.

این مناطق با نام منطقه حفاظت شده گاندو تحت حفاظت سازمان محیط زیست ایران قرار دارند.

بیشتر این تمساح‌ها در برکه‌های میان راسک و باهوکلات و باتلاق‌های دلگان و کلانی (در جنوب بلوچستان) زندگی می کنند. در این منطقه رابطه مردم بومی با گاندوها بسیار خوب است. مردم این منطقه این حیوان را مقدس دانسته و به گاندوها آسیب نمی‌رسانند.

حتی در زمان خشکسالی برای انتقال گاندوها از برکه‌های خشک شده به برکه‌های پرآب‌تر و تأمین غذای گاندوها مردم محلی نقش بسیار مهمی دارند. شکار گاندو توسط انسان در این منطقه اتفاق نمیافتد و گاندوها هم خطری از سوی بومی ها متوجه خود نمیبینند.

در سال‌های اخیر خشکسالی های پی در پی موجب تهدید زندگی گاندوها در این منطقه شده است.

سیل سال ۹۸ نیز بی تاثیر در جابجایی منطقه زندگی آنها نبوده است. چرا که به گفته یک خبرنگار و فعال حوزه محیط زیست به «ایندیپندنت فارسی»:« سیل سال ۹۸ سبب شد تعدادی گاندو با سیل به نواحی مختلف سیستان و بلوچستان برده شده و از محل زندگی خود دور شوند و شاید دلیل حمله گاه و بی گاه آنها به مردم محلی همین ناآشنائی با محل سکونت جدیدشان باشد. ولی نکته مهم این است که مردم از این حیوانات ترس ندارند.»

بر اساس گزارش های موجود مشکل اصلی گاندو در این منطقه خشکسالی و کم‌آبی است که پناهگاه و غذای گاندوها را از آن‌ها گرفته و آنها در خطر انقراض قرار گرفته اند.

 نوزادان گاندوها به بی‌آبی و گرما حساس‌ترند و همچنین در معرض خطر حمله حیوانات دیگر مثل پرندگان شکاری، مرغان ماهیخوار، بزمجه، سگ، روباه و شغال نیز قرار دارند.

این پژوهشگر بیشترین عامل حمله گاندوها را به مردم منطقه را در فصل زاد و ولد این حیوانات دانسته و می گوید:« سال گذشته در همین فصل برای کمک رسانی به مردم منطقه رفته بودم که اتفاق مشابه برای «حوا رئییسی» رخ داد. حوا هم در فصل جفت گیری و زاد و ولد و نوزادآوری به محل زندگی و رفت و آمد گاندوها رفته بود. من در گفت و گو با مردم محلی متوجه شدم که گاندوها در این فصل بیشتر حمله رو به مردم انجام می دهند. در این فصل واقعا تهاجمی می شوند و خاصیت شخصیتی شان بهم می ریزد. اگر غیر از این فصل نزدیک برکه ها بروید اگر گاندوئی در آن حوالی باشد با دیدن شما به سمت آب فرار می کند. اما در این فصل به شدت تهاجمی بوده و حمله می کنند که به نظر من نگران تخم هایشان و بچههایشان هستند. اما نکته مهم تر اینکه مردم هم به این مساله بی توجه هستند. ما چند وقت بعد از اینکه حوا رئیسی آسیب دید باز هم حوا را با دوستانش کنار همان رودخانه مشغول آب بازی دیدیم.»

مساله گرسنگی و تشنگی گاندوها نکته مهمی است که نمی توان آن را رد کرد ولی این تمساح های خجالتی که از سالها به زندگی مسالمت آمیز با مردم منطقه مشهور بودهاند در اوائل تابستان تا اوائل پائیز برای مردمی که آنها را به صورت سنتی مهم و قابل احترام میدانند دردسر ساز میشوند.

سالمندان دهکده معتقدند اگر گادوئی کشته شود آب آن رودخانه خشک میشود. برای همین نه آنها را شکار میکنند نه میکشند.

این فعال محیط زیست در منطقه سیستان با مطرح کردن اینکه باید مطالبه گری مردم درست باشد میگوید:« اگر بخواهیم به مساله گاندوها خیلی فکر کنیم یک جوری صورت مساله جابجا می شود به دلیل اینکه مهم ترین نکته ای که باید در منطقه سیستان و بلوچستان به چالش کشیده شود این است که چرا روستاها آب لوله کشی ندارند. چرا که اگر روستاها آب لوله کشی داشنته باشند و شرایط خوبی باشد به طور قطع هیچ زنی برای شست و شوی رخت و لباس به رودخانه نمی رود که این اتفاق بیوفتد. مساله دیگر درست است گاندوها در دوران تخمگذرای خود رفتارهای اینچنینی دارند ولی این مساله نباید سبب شود که جامعه ایرانی و محلی این حیوانات رو به عنوان یک موجود مزاحم بداند. چون گونه بسیار ارزشمند و البته به دلیل خشکسالی های پیاپی و به دلیل کمبود منابع غذایی در حال انقراض هم هست.»

این فعال زیست محیطی در منطقه سیستان و بلوچستان نکته مهم در خصوص مطالبه گری در مورد «گاندو» ها را مجاب کردن سازمان محیط زیست در جهت افزایش تعداد محیط بانان منطقه برای جلوگیری از اتفاقات اینچنینی عنوان میکند:« مردم باید از محیط زیست بخواهند که تعداد محیط بانان خود در این منطقه را افزایش داده و آموزش های همگانی در این خصوص را هم بیشتر کند نه تنها در حد استان بلکه به صورت ملی افزایش پیدا کند. در این صورت می توان در دراز مدت فرهنگ سازی کرد و در نتیجه فرهنگ سازی و ایجاد آب لوله کشی در این روستاها قطعا شاهد حوادثی اینچنینی نخواهیم بود. و دیگر گاندوها به یک چالش تبدیل نمی شوند.