شبکه‌های مجازی چون فیس‌بوک، تلگرام، اینستاگرام و … چندسالی است که جای خود را بین مخاطبانِ سنینِ مختلف باز کرده و بخشی جداناپذیر از زندگی روزمره و تعاملات بین فردی آنها شده‌اند. تعاملاتی که فرصت بروز، هویت‌یابی و شناساندن فرد را به طرز متفاوتی فراهم می‌کند. این ابزار تعاملی گاهی ناخواسته فرد را از ماسک و لایه‌های پیچیده شخصیتی‌اش بیرون می‌کشد و نگرش‌های درونی او را در معرض داوری دیگران قرار می‌دهد؛ به خصوص آنجایی‌که فرد خواسته یا ناخواسته به بیان احساسات، عواطف و هیجاناتش می‌پردازد، که سبب می‌شود ماسک‌ها و لایه‌های شخصیتی او به خصوص از دید فرد آشنا با رموز و پیچیدگی روان آدمی، به ویژه روانشناسان و روانکاوان، پنهان نماند.
افراد اغلب در مراودات اجتماعی و بین فردی حضوری، سعی می‌کنند آداب و مراودات اجتماعی را رعایت کنند و احساسات، عواطف و هیجانات خود را به خصوص هنگام بروز خشم و عصبانیت در اختیار خود بگیرند. این‌گونه لایه درونی شخصیت افراد، در بطن فرد پنهان می‌ماند.
حتما از دوستان و آشنایان این جمله را شنیده‌اید و یا خود تجربه کرده‌اید که «نمی‌توان ذهن فرد را خواند، چون ظاهرش را خوب نگه می‌دارد»، اما همین گونه افراد هنگامی که در جایگاهی قرار بگیرند که هویت آنها قابل شناسایی نباشد، ماسک ادب و احترام را به کناری نهاده درونیات خود را بیرون می‌ریزند. نمونه این برون‌ریزی و هویت‌افکنی را می‌توان در شبکه‌های مجازی به روشنی دید و لمس کرد به خصوص زمانی که فرد به جای نام واقعی از نام مستعار و مجازی استفاده می‌کند.
شبکه‌های مجازی این ظرفیت را دارند که لایه‌های درونی ذهن و شخصیت فرد را آشکار می‌کنند. به عنوان مثال فردی با ظاهری مبادی آداب اجتماعی، مردم دوست، و یا آرام و خجالتی در واکنش به کاربران و مخاطبان شبکه‌های مجازی، می‌تواند عنان کنترل خشم را از کف بدهد.
دلایل روانشناسانه ابراز خشم در شبکه‌های مجازی
خشم می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. معمولا واکنش‌های پرخاشگری و یا خشم حاصل ناکامی و عدم موفقیت در دستیابی به هدفی است، یا گاهی می‌تواند خشم در فضای مجازی نسبت به موقعیت یا موفقیتی باشد که حس حسادت فرد را برمی‌انگیزد.
ناامیدی و یاس در زندگی خصوصی و اجتماعی می‌تواند از دلایل دیگری باشد که به افکار منفی و بدبینی فرد نسبت به دیگران منجر شود.
سطح بالای خشم افراد در فضای مجازی می‌تواند نشان‌دهنده سطح افسردگی افراد آن جامعه نیز باشد. خشم می‌تواند یکی از علایم افسردگی باشد. فرد به علت حس ناامیدی، پایین‌بودن اعتماد به نفس، و خلق و خوی تحریک‌پذیر، از سطح تحمل کمتری برخوردار است و نمی‌تواند احساسات، هیجانات، و رفتارهای پرخاشگرانه خود را کنترل کند.
نبود آگاهی، نداشتن مهارت کافی در چگونگی بیان احساسات، ناتوانی در کنترل خشم، وجود مسایل و عقده‌های روحی و روانی، اختلالات شخصیتی، مسایل و مشکلات خانوادگی، بی‌توجهی در دوران کودکی و نوجوانی، نیاز به توجه و دیده‌شدن و… می‌تواند از جمله عوامل روانشناسانه بروز خشم در شبکه‌های اجتماعی باشد. گاهی نیز فشارهای ناشی از شرایط فردی و اجتماعی بستر بروز و نمود اختلالات شخصیتی را از سطح روابط بین فردی و خانوادگی به سطح جامعه می‌آورد که به افزایش آسیب‌های روحی و اجتماعی بین فرد و جامعه دامن می‌زند.
دلایل اجتماعی ابراز خشم در شبکه‌های مجازی
علاوه بر دلایل روانشناسانه در ابراز خشم در شبکه‌های مجازی، نمی‌توان نقش عوامل و شرایط اجتماعی را در میزان بروز خشم مجازی نادیده گرفت. نظرسنجی موسسه گالوپ در سال ۲۰۱۸ در بررسی میزان بروز خشم در بین ۱۴۵ کشور جهان نشان می‌دهد که ایران در زمره کشور‌هایی است که بالاترین میزان خشم در بین مردم آن گزارش شده است.
این آمار دور از انتظار نیست چرا که با کمی گشت و گذار در شبکه‌های مجازی و مرور کامنت‌های زیر عکس و مطالب برخی افراد مشهور و مباحث داغ اجتماعی، فرهنگی و سیاسی، کلمات تحقیرآمیز و زشتی را می‌بینیم که در وضعیت طبیعی به ندرت بین دو فرد رد و بدل می‌شود.
این نوع بروز خشم البته کاربردی روانشناسانه هم دارد و در برخی مواقع همانند سوپاپ تخلیه فشار و خشم فرد عمل می‌کند و حتی شاید جلوی برخی مشکلات و مصایب دیگر را بگیرد. شرایط سخت زندگی در ایران اعم از اقتصادی، سیاسی، و فرهنگی تنگناهای زیادی را برای افراد جامعه ایجاد می‌کند. این خشم اگر فرصت بروز در قالب طبیعی خود را نیابد (اعتراضات در قالب نهادهای مدنی و یا برخوردار نبودن از آزادی‌های طبیعی اجتماعی و سیاسی) به تدریج انباشته و به خشم درونی تبدیل می‌شود.
وقتی هنجارهای حقوقی، قانونی و عرفی جامعه، چارچوب‌های رفتاری برای افراد وضع کند که با نیازهای درونی و واقعیت روز فاصله داشته باشد، خلاء ناشی از این دو، خود را در قالب خشم‌‌های فروخورده و سرکوب‌‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی نشان می‌دهد.
در چنین وضعیتی اعتماد در سطح جامعه و روابط بین فردی کاهش پیدا کرده و در مقابل بر اضطراب و خشم درونی افراد افزوده می‌شود. علاوه بر اینها وقتی جامعه فرصت‌های برابری برای دیده شدن و رقابت سالم فراهم نکند، فضای رقابت منفی و واکنش‌هایی چون حسادت در جامعه رشد می‌کند و شبکه مجازی فرصتی است تا افراد این رفتارها را بی‌قید و بند در آنجا بروز دهند. فرد فضای مجازی را نقطه امن یا چارچوب خصوصی بدون هر نوع باید و نباید‌ها می‌بیند. فضایی امن و شخصی برای بیان افکار و احساساتشان در نظر می‌گیرند. جایی که فرصت اندیشیدن کم و ابراز احساسات آنی یا کانالی برای تخلیه هیجانات منفی بسیار است.
عوارض بروز خشم در فضای مجازی
تخلیه احساسات، عواطف و هیجانات اگر مدیریت شده نباشد آسیب‌ها و تبعات منفی بسیاری برای فرد خواهد داشت که افسردگی، حس تنفر، بدبینی به جامعه و اضطراب از جمله آنهاست.
در بسیاری موارد، افراد پس از ابراز خشم و یا پست کردن کامنت‌های زشت و توهین‌آمیز به احساس گناه، اضطراب، و استرس دچار می‌شوند و اقدام به حذف پست و کامنت می‌کنند که از پشیمانی ناشی از اندیشیدن پس از واکنش هیجانی منفی اولیه حکایت می‌کند.
