در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۹۹، مراسمی رسمی برای اهدای سردوشی به دانشجویان خلبانی تازه فارغ‌التحصیل شده نیروی هوایی ونزوئلا در پایگاه هوایی اِل لیبِرتادور برگزار شد. در جریان این مراسم یک فروند هواپیمای ترابری متوسط سی-۱۳۰اچ هرکولس و یک فروند هلیکوپتر جست‌وجو و نجات آ اِس ۵۳۲ آ سی کوگار تازه اورهال شده تحویل نیروی هوایی ونزوئلا شد.

در تصاویر منتشر‌شده از این مراسم، گروهی غیرنظامی در مقابل پرچم جمهوری اسلامی ایستاده بودند. یک روز پس از آن، یکی از افسران رده‌بالای ونزوئلا اعلام کرد که هواپیمای سی-۱۳۰اچ مورد نظر توسط متخصصان ایرانی برای نیروی هوایی ونزوئلا تعمیر اساسی شده است.

در این گزارش به بررسی سه دهه سابقه سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح در کمک‌رسانی به نیروهای هوایی کشورهای تحت تحریم و متحد جمهوری اسلامی جهت تربیت پرسنل پروازی و فنی و همچنین تعمیر و نگهداری و ارتقای هواپیما و هلیکوپترهای نظامی‌شان می‌پردازیم.

کمک به نیروی هوایی عربی لیبی

در طول جنگ ایران و عراق، لیبی در کنار سوریه و کره‌ شمالی نقش مهمی در تأمین نیاز ایران به موشک‌های بالستیک اسکاد بی و سی جهت مقابله‌به‌مثل حملات موشکی عراق به شهرهای ایران بازی کردند. لیبی در طول جنگ یک سامانه پدافند موشکی زمین به هوای سام ۲ ساخت شوروی را به ایران تحویل داد و در ازای آن یک سامانه پدافند موشکی آمریکایی آی هاک از ایران گرفت. لیبی در مقاطع دیگر خودروهای زرهی و تانک‌های چرخ‌دار هم به ایران فروخت.

در دهه ۱۳۷۰ شمسی و زمانی که نیروی هوایی عربی لیبی به علت تحریم‌های وضع‌شده از سوی دولت ایالات متحده امکان ارسال هواپیماهای ترابری متوسط سی-۱۳۰اچ و ال-۱۰۰ خود را به ایالات متحده نداشت و از تأمین لوازم ‌یدکی برای عملیاتی نگه ‌داشتن آن‌ها عاجز بود از ایران کمک خواست.

متعاقباً قراردادی با وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح منعقد شد و پیرو آن، شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) موظف شد تا با ارسال متخصص و تجهیزات لازم اقدام به انجام تعمیرات رده دپویی یا بازآماد شماری از سی-۱۳۰اچ و ال-۱۰۰ های نیروی هوایی لیبی کند.

به علت عدم وجود تجهیزات و زیرساخت‌های مناسب در لیبی، موتور هواپیماهای مورد نظر توسط هواپیماهای باری بوئینگ ۷۴۷-۲جِی۹اِف نیروی هوایی ارتش با پوشش شرکت هواپیمایی ساها از پایگاه هوایی ام عطیقه در طرابلس به فرودگاه مهرآباد منتقل و پس از انجام تعمیر اساسی آن‌ها در تأسیسات شماره دو شرکت صها به لیبی حمل شد تا بر روی هواپیماهای اورهال شده نصب شوند.

لازم به ذکر است شرکت پشتیبانی و نوسازی هلیکوپترهای ایران (پنها) که همچون صها زیرمجموعه سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح بود شماری از هلیکوپترهای ترابری سنگین سی اِچ-۴۷سی شینوک نیروی هوایی لیبی را اورهال کرد.

در قراردادی مجزا، مرکز آموزش‌های خلبانی وطن‌پور در اصفهان مأمور شد تا گروهی از خلبانان شینوک لیبیایی را در سال ۱۳۸۲ آموزش دهد. پس از آن و به دنبال بهبود روابط معمر قذافی با غرب و به‌خصوص فرانسه، همکاری‌های نظامی ایران و لیبی متوقف و یک سال پیش از سرنگونی رژیم وی به صفر رسید.

کمک‌رسانی به نیروی هوایی سودان

در سال ۱۳۹۰، به دنبال درخواست رسمی دولت سودان، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران مأمور شد تا به یاری نیروی هوایی سودان برسد. در این راستا قراردادهایی بین شرکت سودانی صافات و همچنین شرکت‌های ایرانی صها و پنها منعقد ‌شد.

راه‌اندازی و بازآماد سه فروند هواپیمای ترابری متوسط سی-۱۳۰اچ  و حداقل نیمی از دوازده فروند هلیکوپترهای همه‌منظوره و سبک بی او-۱۰۵سی نیروی هوایی و پلیس سودان بخشی از این قرارداد بود.

متخصصان فنی ایرانی در تابستان ۱۳۹۰ به خارطوم رفتند و کار راه‌اندازی این هلیکوپترها و هواپیماها را در تأسیسات مرکز تعمیر و نگهداری هواپیما صافات آغاز کردند.

همچون مورد لیبی، متعلقات و موتورهای هواپیماهای تعمیر اساسی شده از طریق هوایی به ایران منتقل شد تا کار تعمیر اساسی و صفر نمودن ساعت پروازی‌شان در تأسیسات شماره دو صها صورت بگیرد.

در این راستا، هواپیماهای ترابری ایلیوشین ۷۶ تی دی شرکت هواپیمایی پویا متعلق به نیروی هوافضای سپاه پاسداران مورد استفاده واقع شد. به منظور انجام تست‌های پروازی پس از تعمیر اساسی هواپیماهای سودانی، سه خلبان آزمایشگر و دو مهندس پرواز و چهار نفر کروچیف از گردان ۱۱ ترابری تاکتیکی پایگاه یکم ترابری مستقر در فرودگاه مهرآباد به سودان اعزام شدند.

در نهایت تا پایان سال ۱۳۹۲ هر سه هواپیما تحویل نیروی هوایی سودان شدند. سودان تنها بخش کوچکی از هزینه‌های مربوط به بازآماد سه فروند سی-۱۳۰اچ و شش فروند هلیکوپتر بی او-۱۰۵سی را به ایران پرداخت و متعاقباً با قطع روابط سیاسی دو کشور به‌واسطه نزدیکی این کشور به امارات متحده عربی و عربستان سعودی به دستور دیکتاتور سابق سودان، عمر البشیر در سال ۱۳۹۴، بخش عمده‌ای از هزینه‌ها پرداخت نشد.

بازسازی هواپیمای سی-۱۳۰اِچ برای ونزوئلا

در سال ۱۳۹۸ و به دنبال اعلام نیاز دولت ونزوئلا جهت کمک صنایع هوایی ایران به صنعت هوایی تحت تحریم این کشور، با هماهنگی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، شرکت هواپیمایی ماهان در کنار شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) به ترتیب مسئولیت راه‌اندازی و بازآماد شماری از هواپیماهای غیرنظامی و نظامی این کشور را بر عهده گرفتنند.

متعاقباً گروهی از متخصصان فنی شرکت هواپیمایی ماهان و شرکت صها به ونزوئلا اعزام شدند. چند روز بعد، متخصصان ماهان تنها هواپیمای مسافربری پهن‌پیکر ایرباس آ۳۴۰-۲۱۱ شرکت هواپیمایی کانویاسا که سال‌ها به علت تحریم و ناتوانی مالی این شرکت هواپیمایی ملی ونزوئلا زمین‌گیر بود را در تاریخ ۲۲ تیر ۱۳۹۸ به فرودگاه خمینی تهران منتقل کردند تا در آشیانه تعمیراتی ماهان تحت تعمیر اساسی واقع شود. این هواپیما در نهایت پس از پایان تعمیرات و انجام موفقیت‌آمیز تست‌های پروازی در تاریخ ۱۳ دی‌ماه ۱۳۹۸ از طریق یک سوخت‌گیری در دمشق به کاراکاس منتقل شد .

در حالی که شرکت ماهان تعمیر اساسی این هواپیمای پهن‌پیکر شرکت کانویاسا را به انجام رساند، ۶۰ نفر از متخصصان فنی شرکت صها با سال‌ها تجربه کار بر روی هواپیماهای ترابری متوسط سی-۱۳۰ئی و اچ نیروی هوایی ارتش ایران به پایگاه هوایی اِل لیبرتادورنیروی هوایی ونزوئلا منتقل شدند تا کار راه‌اندازی دو فروند از مجموع شش فروند هواپیمای سی-۱۳۰اچ اسکادران ۶۰ ترابری این نیروی هوایی را که سال‌ها به علت تحریم‌ها و نبود قطعات یدکی زمین‌گیر بودند را صورت دهند.

سرانجام پس از ماه‌ها تلاش، نخستین فروند از هواپیماهای بازسازی و تعمیر شده پس از ۸ سال زمین‌گیری طی مراسمی رسمی در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۹۹ تحویل اسکادران ۶۰ ترابری گردید. پنج روز پس از مراسم تحویل هواپیما و هلیکوپتر مورد نظر، یک افسر رده‌بالای سابق نیروی هوایی ونزوئلا افشا کرد که علاوه بر ایران، ترکیه نیز در امر بازسازی و تعمیر اساسی این دو وسیله پرنده از طریق تأمین لوازم‌یدکی برای آن‌ها دخیل بوده است .

به نظر نمی‌رسد که همکاری‌های شرکت‌های تابعه سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح ایران من‌جمله صها محدود به بازسازی و تعمیر اساسی این دو فروند سی-۱۳۰اچ گردد. این احتمال وجود دارد که شرکت صها به‌زودی کار بازسازی و تعمیر اساسی تنها هواپیمای سوخت‌رسان بوئینگ ۷۰۷-۳۸۴ سی  نیروی هوایی این کشور را نیز آغاز کند.

مشخص نیست که آیا با وضعیت بد اقتصادی وزارت دفاع ونزوئلا موفق به پرداخت هزینه‌های تعمیر اساسی این دو فروند هواپیمای سی-۱۳۰اچ نیروی هوایی این کشور شده است یا خیر، اما احتمال آن وجود دارد که این کار در ازای تحویل ۱۵ فروند هواپیمای جنگنده وی اف-۵اِ، بی و دی نیروی هوایی ونزوئلا که از سال ۲۰۱۲ از خدمت خارج شده‌اند به وزارت دفاع ایران صورت گرفته باشد. شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) از قطعات این نوع جنگنده‌های از رده خارج برای ساخت هواپیمای جت آموزشی یاسین  (پیش‌تر کوثر ۸۸  نام داشت) جهت استفاده نیروی هوایی ارتش ایران استفاده می‌کند.