آن‌چه دو سال و نیم پیش بر بنیانی موقت آغاز شده بود امروز در قالب تصمیمی تاریخی شکل دائمی به خود گرفت.

کشورهای عضو اوپک دیروز در صد و هفتاد و ششمین جلسه خود یک «منشور دائمی» به روسیه و ۱۰ کشور دیگر غیراوپک یا باصطلاح «نوپک» ارائه کردند. امروز ششمین نشست مشترک اوپک و نوپک در وین برگزار شد و در بخش علنی این جلسه، الکساندر نوواک، وزیر انرژی روسیه، از حضار خواست منشور را تایید کنند. وقتی کسی اعتراضی نکرد، همه دست زدند تا این «منشور» رسما تصویب شود. سپس نوبت عکس یادگاری روسای هیات‌های کشورهای اوپک و نوپک، از جمله بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران و خالد فالح، وزیر انرژی عربستان بود که منشور را امضا کردند.

دقایقی پیش از این اتفاق، فیلمی تبلیغاتی در مورد همکاری اوپک و کشورهای نوپک پخش شده بود. جالب این‌جا است که در این فیلم گفتگویی کوتاه با زنگنه نشان داده شد که در آن بر حمایت خود از همکاری اوپک و نوپک برای کاهش میزان تولید تاکید شده بود. ایران به همراه لیبی و ونزوئلا یکی از سه عضو اوپک است که از این توافق در زمینه لزوم کاهش تولید مبری هستند (به این علت که مشکلات مختلف باعث شده این سه کشور فی‌الحال با میزان کاهش بسیاری روبرو باشند — مثلا فروش نفت ایران به روزی ۳۰۰ هزار بشکه در روز تقلیل یافته که در تاریخ کم‌نظیر است)‌.

اما این کشور در ضمن از این‌که عربستان سعودی به صحنه‌گردان اصلی اوپک تبدیل شده راضی نیست و از همین رو همراهی‌اش با نوپک نیمه و نصفه بوده است. پخش این فیلم در واقع تلاشی بود برای نشان دادن اتحاد اوپک که به علت اختلافات شدید بین عربستان و امارات از یک سو و ایران از سوی دیگر می‌تواند به خطر بیافتد. پیش از تصمیم تاریخی، کیک تولدی برای وزیر امارات آورده شد و برای او جشن تولدی چند دقیقه‌ای در میانه نشست گرفته شد تا صحنه‌ اتحادآمیز دیگری نشان داده شود.

زنگنه دیروز پس از نشست اوپک به خبرنگاران تاکید کرد که منشور تغییر چندانی در ساختار تصمیم‌گیری در اوپک ایجاد نمی‌کند. البته فالح نیز در نشست خبری دیشب به همین نکته اشاره کرد اما نقاط تاکید متفاوت تفاوت مواضع تهران و ریاض را نشان می‌دهد. عربستان و چند کشور دیگر مدام بر طبل منشور دائمی می‌کوبند و آن‌را بزرگ و مهم می‌دانند در حالی که زنگنه هشدار داده که اوپک در نتیجه این توازن قدرت جدید می‌تواند به «مرگ» برسد. وزارت نفت ایران امروز توئیت کرده بود که تغییراتی در متن اولیه منشور بوجود آمده‌ است (که احتمالا علت پنج ساعت طول کشیدن نشست دیروز اوپک بوده است) و تاکید کرد که مفاد این منشور «لازم‌الاجرا نیستند و وظیفه‌ای برای کشورها ایجاد نمی‌کنند».

مانوئل کوودو، وزیر انرژی ونزوئلا، کشوری که بسیار نزدیک به تهران است، به عنوان رئیس دوره‌ای اوپک با زبانی بسیار متفاوت از منشور جدید سخن می‌گوید. او امروز در سخنان آغازین خود در نشست ششم اوپک و نوپک گفت هیچ یک از کشورهای عضو نمی‌خواهند به بحران سال ۲۰۱۴ برگردند. او در ضمن صحبت‌های هوگو چاوز، رئیس‌جمهور فقید ونزوئلا، در اجلاس سران کشورهای اوپک در سپتامبر ۲۰۰۰ در کاراکاس را به یاد آورد. چاوز آن سال در بزرگداشت چهلمین سالگرد اوپک صحبت کرده بود و گفته بود این سازمان باید وارد قرن جدید شود. کوودو گفت چاوز اگر امروز بود به این توافق جدید افتخار می‌کرد.

آینده اوپک، آینده نفت

کشورهای اوپک و نوپک در ضمن تصمیم گرفتند توافق کاهش تولید را ۹ ماه دیگر یعنی تا بهار سال آینده تمدید کنند. این تصمیم به‌اضافه منشور جدید قاعدتا باید منجر به افزایش قیمت نفت می‌شد. اما نگرانی‌ها در مورد وضعیت کلی اقتصاد جهان قوی‌تر بود و در نتیجه نفت خام برنت ۱۵ سنت یا ۰/۲۳ درصد کاهش داشت و تا امروز ساعت ۱۱:۱۰ به وقت گرینوینچ به بشکه‌ای ۶۴/۹۱ دلار رسید. کاهش فعالیت کارخانه‌ها در آمریکا و بسیاری کشورهای اروپایی و آسیایی علت این کاهش دانسته می‌شود. البته انتظار می‌رود توافق آمریکا و چین در جنب نشست گروه ۲۰ در اوساکا برای گشودن دوباره مذاکرات بر سر بازرگانی به وضعیت اقتصاد جهانی کمک کند.

اما عواقب طولانی‌مدت‌تر این تصمیم چه خواهند بود؟

رهبران اوپک می‌کوشند تاکید کنند که این تصمیم نشانه ضعف نیست. کوودو در نشست خبری امروز گفت «اوپک از همیشه متحدتر است» و افزود که همکاری اوپک و نوپک نه تنها ۹ ماه که می‌تواند ۹ سال و حتی ۹۰ سال طول بکشد.

نوواک، وزیر انرژی روسیه، نیز بر اهمیت این منشور تاکید کرد و در نشست خبری گفت روسیه و شرکای اوپکی تصمیم‌شان را بر اساس اعمال آمریکا نگرفته‌اند. این واقعیت که آمریکا اکنون با افزایش شدید تولید و صادرات نفت به بزرگترین تولیدکننده جهان بدل شده سایه بزرگی است که بر نشست‌های وین افتاده بود.

آیا منشور همکاری اوپک و نوپک در پاسخ به آمریکا و نقش جدید آن است؟ هشدارهای زنگنه راجع به «مرگ» اوپک را چقدر باید جدی گرفت و تاثیر واقعی این منشور چه خواهد بود؟

لیام دنینگ، ستون‌نویسی در خبرگزاری بلومبرگ، نظری مشابه با زنگنه مطرح کرد. او نوشت: «اگر هم اوپک هنوز نمرده، خیلی هم زنده نیست. بله، جلسات و بیانیه‌ها و مقامات و وب‌سایت و لوازم تحریر با مارک اوپک و غیره و غیره هنوز برقرارند. اما وظیفه واقعی مدیریت عرضه نفت را چند کشور متمرکز در جزیره‌العرب انجام می‌دهند.» دنینگ به این واقعیت اشاره کرد که تصمیمات واقعی اوپک را عربستان و روسیه گرفتند که رویهمرفته حدود نیمی از تولید نفت اوپک و نوپک را در اختیار دارند.

دیگر موضوع مهم مربوط به آینده صنعت نفت را محمد بارکیندو، دبیر کل نیجریه‌ای اوپک مطرح کرد که در نشست دیروز برای سه سال دیگر در سمت خود ابقا شد. بارکیندو گفت این باور «غیرعلمی» که نفت باعث اصلی تغییرات اقلیمی است خطرناک‌ترین مشکل «صنعت ما است». او گفت این «روایت» در خیلی جاها نفوذ کرده «حتی هیات مدیره شرکت‌ها و پارلمان‌ها و دولت‌های کشورها». آقای بارکیندو به تظاهرات نوجوانان بر سر تغییرات اقلیمی اشاره کرد و  گفت آن‌ها هدف اشتباهی انتخاب کرده‌اند. بارکیندو گفت نفت «بخشی از راه‌حلِ» مشکل تغییرات اقلیمی است و نه باعث اصلی آن.

مهم‌ترین دیدارهای بعدی جهان نفت را در پاییز و زمستان امسال شاهد خواهیم بود. کنگره جهانی نفت در ماه سپتامبر در ابوظبی، پایتخت امارات، برگزار می‌شود و «کمیته مشترک وزرا برای نظارت بر توافق» در جنب آن تشکیل جلسه می‌دهد. سپس در ماه سپتامبر نوبت نشست بعدی وزرای اوپک و شرکای غیراوپکی‌شان است که مجددا در مقر اوپک در وین برگزار می‌شود.