با وجود این که در بازار جهانی انرژی نوسان خاصی مشاهده نمی‌شود و عرضه و تقاضا در بازار متعادل شده است. اما دریای مدیترانه شاهد تلاش کشورهای ساحلی و قدرت‌های بزرگ برای تسریع در امر اکشتاف و استخراج منابع هیدروکربنی از بستر این دریا است. با توجه به تحولات روزها و هفته‌های اخیر به نظر می‌رسد بدون توجه به کاهش قیمت نفت و گاز عملیات اکتشاف در مناطق منحصر اقتصادی و ترکیه ادامه خواهد داشت و رقابت ژئوپلتیک بیش از بیش در این منطقه افزایش خواهد یافت. صرف نظر از این‌که در اجلاس آتی اتحادیه اروپا چه تصمیماتی در مورد فعالیت‌های اکتشافی ترکیه در دریای مدیترانه اتخاذ شود. اقدامات اکتشافی ترکیه تداوم خواهد یافت. رقابت روسیه و بریتانیا برای افزایش نفوذ و حضور در آسیای میانه در قرن نوزده که بازی بزرگ مشهور شد و با فروپاشی شوروی وارد مرحله جدیدی شد. رقابت ژئوپلتیک بین قدرت‌های بزرگ این بار به عنوان «بازی بزرگ جدید» دریای مدیترانه شروع شده است.

بازی بزرگ جدید

با فروپاشی شوروی سابق کشورهای غربی تلاش گسترده‌ای را برای حضور در منطقه آسیای میانه و دریای خزر آغاز کردند. در این بین هدف آمریکا - رساندن منابع انرژی دریای خزر به بازار و کمک به کشورهای منظقه برای کاهش نفوذ روسیه در این منطقه بود. مساله کنترل منابع انرژی و مسیرهای ترانزیت انرژی همواره مورد علاقه و محل رقابت قدرت‌های بزرگ بوده است که در سال‌های اخیر این رقابت در خاورمیانه- دریای خزر و آسیای میانه افزایش یافته است.

رقابت بر سر منابع انرژی دریای مدیترانه اوایل سال ۲۰۰۰ با تعیین مناطق منحصر اقتصادی در این منطقه شروع شد. همه کشورهای ساحلی برای بهره‌برداری از منابع انرژی این دریا در فاصله ۲۰۰ مایل دریایی اقدام به اعلام مناطق منحصر اقتصادی نمودند. با توجه به وابستگی اتحادیه اروپا به منابع خارجی حتی برخی از کارشناسان امور سیاسی بر این باورند که پذیرفتن عضویت کامل بخش یونانی‌نشین قبرس در اتحادیه اروپا بدون داشتن شرایط کامل، بخشی از برنامه اتحادیه اروپا برای بهره‌برداری بیشتر از منابع انرژی دریای مدیترانه در سال‌های آینده بوده است.

مجمع گاز شرق دریای مدیترانه

با توجه به برنامه همه کشورها برای اکتشاف و استخراج منابع انرژی در دریای مدیترانه برخی کشورها به صورت بسته‌ای اقدام به عقد قرارداد برای شروع عملیات اکشتاف و هم چنین تعیین منطقه منحصر اقتصادی نمودند. در این بین ترکیه تا دو سال پیش در معادلات انرژی دریای مدیترانه فعالیت خاصی نداشت تا این که اواخر سال قبل با دولت وفاق ملی لیبی قرارداد تعیین حدود دریایی را به امضا رساند. امضای این تفاهم‌نامه با اعتراض مصر- یونان- قبرس و اسرائیل مواجه شد.

روز ۲۲ سپتامبر شش کشور مصر- اسرائیل- اردن-ایتالیا-یونان و قبرس با حضور در قاهره رسما مجمع گاز شرق دریای مدیترانه را تشکلیل دادند. پیش از تشکیل رسمی این مجمع دو نشست با حضور نمایندگان این کشور برگزار شده بود. تشکیل رسمی این مجمع با هدف افزایش همکاری منطقه‌ای و تلاش مشترک برای بهره‌برداری از منابع انرژی این دریا انجام گرفت. تشکیل این مجمع با مخالفت صریح ترکیه روبه‌رو شد. برخی کارشناسان بر این عقیده‌اند که سیاست‌های منطقه‌ای- هزینه ترانزیت و زیرساخت مورد نیاز برای رساندن منابع انرژی به بازار -و افزایش تنش بین ترکیه و همسایگان این کشور از مواردی است که می‌تواند تاثیر منفی بر عملکرد این مجمع داشته باشد.

آمریکا

شرکت‌های انرژی آمریکا در برخی پروژه‌های انرژی منطقه حضور دارند. در حال حاضر دریای مدیترانه اولویت اول سیاست خارجی واشینگتن نیست اما این کشور برای حمایت از هم‌پیمانان خود در منطقه، تحولات را به دقت رصد می‌کند. آمریکا با استقبال از تشکیل مجمع گاز شرق دریای مدیترانه ابزار امیدواری کرد که با تشکیل مجمع امنیت منطقه‌ای انرژی در دریای مدیترانه تقویت شود. حضور فعال روسیه در منطقه نیز از دلایلی است که آمریکا در منطقه حضور داشته باشد. پس از انتخابات نوامبر انتظار می‌رود آمریکا حضور فعال‌تری در معادلات انرژی دریای مدیترانه خواهد داشت و رقابت در منطقه افزایش خواهد یافت.

ترکیه

تنش بین ترکیه و یونان در دریای مدیترانه به یکی از موارد مورد اختلاف اتحادیه اروپا و ناتو تبدیل شده است و انتظار نمی‌رود به این زودی اختلاف دو کشور حل شود. فرانسه به طور جدی از مواضع یونان و قبرس در اختلاف با ترکیه حمایت می‌کند و در این بین آلمان- ایتالیا- اسپانیا- یرتقال و مالت در این بحران بی‌طرف هستند و یا مواضعی نزدیک به موضع ترکیه را در منطقه دنبال می‌کنند. ترکیه درصورت ‌عدم حل مشکلات با سوریه- اسراییل و مصر از تحولات انرژی دریا دور خواهد بود. ترکیه می‌تواند با اسراییل و مصر توافق‌نامه دریایی به امضا برساند.

روسیه

روسیه تامین‌کننده اصلی گاز اروپا است. روسیه به هیج وجه مایل نیست سهمش در بازار انرژی اروپا کاهش یابد. در این بین مسکو منافع ژئوپلتیکی نیز در منطقه دارد. مسکو در بحران سوریه از رژیم اسد حمایت کرد و دسامبر گذشته نیز نیروهای دریایی روسیه و رژیم اسد، رزمایش مشترک خود را در دریای مدیترانه انجام دادند. در هفته‌های گذشته با توجه به افزایش تنش بین ترکیه و یونان، روسیه پیشنهاد خود را برای کمک به رفع بحران در منطقه به اطلاع هر دو طرف رسانید. نباید از نظر دور داشت که روسیه در سوریه پایگاه دریایی دارد و ناوگان این کشور نیز در دریای مدیترانه حضور دارند. شرکت‌های انرژی روسیه در منطقه فعالند و با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های انرژی این منطقه درصدد تاثیرگذاری در بازار مصرف برای منابع انرژی این منطقه‌اند.

فرانسه

با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا رقابت برای رهبری در بین اعضای این اتحادیه بین فرانسه و آلمان در حال افزایش است. ناوگان فرانسه در دریای مدیترانه حضور دارد و پاریس درصدد افزایش نفوذ و حضور در این منطقه و فروش بیشتر سلاح و هواپیماهای جنگی به یونان و قبرس است. جنگ داخلی لیبی هم از مواردی است که باعث حضور فعال‌تر فرانسه در دریای مدیترانه شده است. با توجه به تشدید تنش در منطقه امانوئل مکرون و رجب طیب اردوغان، روسای جمهور فرانسه و ترکیه به صورت تلفنی با یکدیگر گفت‌وگو کردند. بر این اساس، دو طرف در این تماس تلفنی درباره تشدید تنش‌ها در دریای مدیترانه و همکاری‌های دوجانبه به تبادل نظر پرداختند. فرانسه از حامیان دولت یونان در تقابل با ترکیه محسوب می‌شود.

تحولات دریای مدیترانه در ماه‌های آینده و پس از انتخابات نوامبر آمریکا وارد مرحله جدیدی خواهد شد. به نظر نمی‌رسد قدرت‌های بزرگ از منافع ژئوپلتیک خود در منطقه چشم‌پوشی نمایند. منابع انرژی این دریا می‌تواند نقش مهمی در امنیت انرژی کشورهای ساحلی ایفا کنند و تا حدی هم این نقش را در امنیت انرژی اتحادیه اروپا بگستراند. اما این منابع نمی‌توانند تمامی معادلات انرژی را در سطح جهان تغییر دهند. قدرت‌های بزرگ در منطقه منافع ژئوپلتیک دارند. مشکلات جنگ داخلی لیبی، بحران لبنان، تنش بین یونان و ترکیه بخشی از بازی بزرگ جدید در منطقه است. هر کشوری که از قدرت بیشتر نظامی سیاسی و اقتصادی در منطقه برخوردار باشد، از منافع ژئوپلتیکی بیشتری در منطقه بهره خواهد برد.

با توجه به شرایط فعلی، اگر آمریکا سیاست فعال‌تری در منطقه در پیش نگیرد، روسیه و فرانسه نفوذ خود را در منطقه افزایش خواهند داد. چین ترجیح داده است که تحولات دریای مدیترانه را دورادور رصد کند. امنیت انرژی چین به دریای مدیترانه وابسته نیست اما شرایط برای حضور شرکت‌های چینی در پروژه‌های فعلی و آینده انرژی در منطفه فراهم شده است. بازی بزرگ در دریای مدیترانه باعث حضور بیشتر ناوگان نظامی کشورهای همسایه و قدرت‌های بزرگ در منطقه و فروش بیشتر سلاح در منطقه خواهد شد. معادلات سیاسی و نظامی منطقه در میان‌مدت تغییر خواهد کرد.