تاثیر تکنولوژی بر بازار جهانی انرژی روز به‌روز بیشتر مشخص می‌شود. آمریکا در سایه تکنولوژی پیشرفته و منابع عظیم نفت و گاز شیل از وارد کننده انرژی به صادر کننده انرژی تبدیل شده است و با این تحول بزرگ ژئوپلتیک انرژی نیز در حال تغییر است. تلاش آمریکا برای تاثیر گذاری در بازار جهانی انرژی و هم‌چنین تلاش این کشور برای افزایش سهم خویش در بازار جهانی انرژی زنگ خطر را برای تولیدکنندگان سنتی  نفت و گاز به صدا در آورده است. نفت شیل  چالش عمده‌ای برای اوپک، بعنوان یکی از سازمان‌های مهم در بازار جهانی انرژی  بوجود آورده است.

اهداف سازمان اوپک

اوپک بعنوان سازمانی که در سال ۱۹۶۰ تأسیس شد همواره با فراز و نشیب‌های گوناگون روبه‌رو بوده است.

 می‌توان ادعا کرد تا پیش از انقلاب  تولید نفت اعضای اوپک در زمره بازیگران اصلی بازار جهانی انرژی محسوب می‌شد. اوپک نه تنها مورد توجه کشورهای تولید کننده نفت بوده بلکه همواره مورد توجه کشورهای مصرف کننده نفت نیز بوده است. امنیت انرژی و رشد اقتصادی کشورهای عمده مصرف کننده انرژی همیشه تابع تصمیمات این سازمان بوده ، به همین سبب این کشورها همواره توجه خاصی به  تأثیرگذاری بر اوپک داشته‌اند.

اهداف اصلی اوپک همان‌طور که در اساسنامه این سازمان اعلام شده، هماهنگ کردن و وحدت بخشیدن به سیاست‌های نفتی اعضا و تعیین بهترین شیوه‌ها برای حفظ منافع آنها به طور انفرادی و جمعی است. اوپک همچنین در پی راه‌های مختلف برای تضمین قیمت‌های بازار جهانی نفت از طریق حذف نوسانات مضر و غیر ضروری است. تداوم حیات و تاثیر گذاری اوپک در بازار جهانی انرژی نیازمند همکاری بین همه کشورهای تولید کننده عضو است. در این بین روسیه بعنوان یکی از بزرگترین تولید کنندگان غیر عضو اوپک در برخی موارد برای تنظیم قیمت بازار با اوپک سیاست واحدی در پیش می‌گیرد و ثبات قیمت در بازار نفت نیازمند همکاری روسیه و اعضای اوپک در مورد حفظ سهمیه تولید است.

افزایش تولید نفت آمریکا

طبق آمار آژانس بین المللی انرژی تولید نفت آمریکا در سال ۲۰۱۸،  بین ۱۱ میلیون و ۹۶۳ هزار تا ۹ میلیون و ۹۹۵ هزار بشکه  در روز در نوسان بود. این میزان در ماه آوریل سال جاری به رقم  ۱۲ میلیون و ۱۲۶ هزار رسید.  این کشور در نظر دارد در سال آینده میلادی تولید نفت خویش را بیش از دو میلیون بشکه در روز افزایش دهد، اما باید به این نکته اشاره کرد که افزایش تولید نفت به حجم دو میلیون بشکه در روز با چالش‌های خاص خود روبروست. آمریکا هم‌چنین در نظر دارد تا سال ۲۰۲۵ میزان نفت تولیدی خویش را تاحدی افزایش دهد تا این میزان تولید بیش از مجموع تولید عربستان و روسیه باشد. اگر آمریکا بتواند به این میزان تولید نفت دست یابد اوپک و روسیه با چالش بسیار جدی روبرو خواهند شد.

اجلاس اخیر اوپک در وین

 افزایش تولید نفت آمریکا زمانی اهمیت پیدا می کند که هم‌زمان اعضای اوپک و روسیه برای کاهش تولید نفت به میزان یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز توافق کرده‌اند، که از این میزان هشت صد هزار بشکه سهم اعضای اوپک و بقیه سهم روسیه است. در اجلاس اخیر اوپک در وین برای تمدید این تفاهم نامه به مدت ۹ ماه دیگر به توافق شد. هر میزان که اوپک و روسیه برای کاهش میزان تولید نفت به توافق رسیده باشند، به همان میزان آمریکا در نظر دارد میزان تولید خویش را افزایش دهد .

مسله مهم تر در بین اعضای اوپک میزان پای بندی اعضای اوپک و روسیه به مفاد توافق نامه اخیر است. اجلاس اخیر اوپک در حالی برگزار شده است که تهدید آمریکا برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران، افزایش تولید و صادرات نفت آمریکا، جنگ تعرفه‌ها بین چین و آمریکا، حمله به تانکرهای نفتی در دریای عمان و همچنین نشست سران گروه ۲۰ در اوزاکا هم بر اهمیت این اجلاس افزوده بود. توافق روسیه و عربستان در اوزاکا برای تمدید مدت زمان کاهش تولید هم از مسایلی بود که باعث ایجاد  اختلاف در اوپک شده بود.

تحریم ایران

با خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم علیه صادرات نفت ایران، تولید و صادرات نفت ایران کاهش محسوسی یافته است. با عدم تمدید معافیت نفتی برای مشتریان عمده نفت ایران کار صادرات نفت ایران در بازار رسمی بسیار سخت شده و ایران با استفاده از فروش نفت در بازار خاکستری تا حدی توانسته است سهم خویش را در بازار نفت حفظ کند. اما با توجه به اینکه میزان تولید نفت کشورهای عضو اوپک تاثیر مستقیمی روی تصمیم‌گیری اوپک دارد ایران علنا نمی‌تواند در تصمیم گیری‌های اوپک نقش فعالی ایفا نماید.

رقابت منطقه‌ای و ایدئولوژیک ایران و عربستان

منافع  و سیاست‌های مختلف و گاها متضاد ایران و عربستان  در مسایل منطقه‌ای مانند بحران یمن باعث شده تا این رقابت در بازار انرژی نیز نمایان‌تر شود. تحریم ایران فرصت مناسبی  برای عربستان فراهم کرد تا در کنار امارات با افزایش تولید بتوانند تا حدی کمبود نفت ایران در بازار را جبران کنند. روسیه و آمریکا هم با افزایش تولید نفت کمبود نفت ایران را در بازار جبران کردند. عدم همکاری ایران و عربستان بعنوان اعضای اصلی اوپک نه تنها باعث دو دستگی در اوپک می‌شود بلکه با کاهش قیمت نفت هر دو کشور بخشی از درآمد ارزی خویش را از دست خواهند داد که با توجه به تحریم نفت ایران و کشمکش‌های سیاسی در منطقه به نفع ایران نخواهد بود.

لایحه ضد انحصاری نفت «نوپک»

دولت آمریکا از تمامی ابزارهای سیاسی و اقتصادی برای کاهش تاثیر گذاری اوپک در بازار نفت بهره می گیرد. دولت ترامپ بارها اوپک را به انحصار گرایی در بازار نفت متهم کرده است و با اعلام نارضایتی از انحصار گرایی اوپک در بازار نفت بارها اوپک را به برخورد تهدید کرده است. در حالی‌که بحث تصویب لایه ضد انحصاری نفت «نوپک» سال‌ها در کنگره مطرح بوده است، این لایحه اجازه می‌دهد ادعاهای حقوقی علیه اوپک بابت دستکاری قیمت‌های نفت پیگیری شود. روسای جمهور قبلی آمریکا بارها مخالفت خود را با آن اعلام کرده بودند و با استفاده از حق وتو درصد بودند از تبدیل آن به قانون جلوگیری کنند. با توجه به تصمیماتی که ترامپ گاهاً در سیاست خارجی گرفته است بعید به نظر نمی‌رسد اگر این لایحه در کنگره تصویب شود ترامپ آنرا وتو کند.

روسیه

اوپک برای تنظیم بازار نفت و کاهش یا افزایش تولید نفت نیاز به همکاری روسیه دارد. اگر روسیه به توافق نامه کاهش تولید پای بند نباشد توافق نامه اخیر نمی‌تواند تاثیر چندانی بر بازار نفت داشته باشد و می‌توان انتظار داشت قیمت‌های روند نزولی را طی کنند.

همه موارد فوق در کنار مسأله تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین -  تلاش کشورهای برای افزایش سهم انرژی‌های تجدید پذیر برای تولید برق – سرمایه‌گذاری کشورها برای افزایش بهره‌وری در مصرف انرژی و افزایش بهره‌گیری کشور ها از تکنولوژی و نوآوری از جمله مواردی است که بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم بر آینده اوپک تاثیر گذار خواهد بود. با این‌حال استراتژی دراز مدت اوپک مشخص نیست و معلوم نیست کشورهای عضو اوپک چه سیاستی را در قبال تولید نفت آمریکا و در کل، گاز شیل آمریکا اتخاذ خواهند کرد. دو دوستگی در اوپک و تلاش آمریکا برای کاهش اثر گذاری اوپک در بازار نفت اگر تداوم یابد و راه حلی از سوی اوپک برای این مسایل ارائه نشود، باید منتظر تضعیف بیش از پیش اوپک در سال‌های آتی شد.