ثبت جنگل‌های هیرکانی در فهرست جهانی یونسکو

جنگل‌های هیرکانی در ایران، با قدمت ۴۰ میلیون سال، روز ۱۴ تیرماه از طرف سازمان یونسکو به‌عنوان میراث جهانی ثبت شد و تعداد آثار ثبت شده ایرانی در این فهرست به عدد ۲۴ رسید. جنگل‌های هیرکانی بعد از کویر لوت، دومین اثر طبیعی ایران در این فهرست است. میراث جهانی یونسکو در سه بخش تاریخی، طبیعی و ناملموس انتخاب می‌شوند.

حجت‌الله ایوبی،‌ دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو در ایران، از کسب اکثریت آرا در اجلاس کمیته میراث جهانی در باکو خبر داد. ثبت این اثر ۱۲ سال به طول انجامید، زیرا رقابت کشور آذربایجان و همچنین مافیای چوب در ایران از موانع پیش روی این امر مهم فرهنگی و محیط زیستی بودند. این جنگل‌ها ۱.۹ میلیون هکتار وسعت دارند و از آستارا در گیلان تا گلی‌داغ در استان گلستان را شامل می‌شوند و یک منبع اکوسیستمی غنیِ باقی مانده از دوران عصر یخبندان هستند. حتی گفته می‌شود این جنگل‌ها در عصر یخبندان کوچکتر شدند اما با پایان عصر یخبندان دوباره گسترش یافتند.

به دلیل این‌که بخشی از این جنگل در کشور آذربایجان قرار دارد، دولت این کشور از مدت‌ها پیش درصدد ثبت جنگل‌ هیرکانی به نام خود بود ولی با تایید کارشناسان اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، در اجلاس کمیته میراث جهانی، به این خواسته نرسید. دو میلیون هکتار این جنگل در ایران و تنها ۲۰ هزار هکتار در آذربایجان قرار دارد. نماینده آذربایجان پس از رای گیری، ابراز تاسف کرد که نتوانستند با ایران پرونده مشترکی ارائه دهند.

در جنگل‌های هیرکانی که نام قدیمی گرگان (هیرکان) را بر خود دارد، ۲۹۶ گونه پرنده، ۹۸ گونه پستاندار از جمله یوزپلنگ ایرانی و ۱۵۰ نوع گیاه وجود دارند. این جنگل‌ها یکی از دغدغه‌های اصلی فعالان محیط زیست بوده‌اند و طی چند سال گذشته انتقاداتی نسبت به مدیریت این منابع طبیعی خصوصا در مقابله با آتش سوزی، ساخت‌و‌ساز و جاده سازی وارد کرده‌اند. به ویژه که سال گذشته جنگل‌های حرای قشم موفق به ثبت در فهرست جهانی ژئوپارک‌ها شد، ولی به دلیل تخریب‌ها، با دریافت کارت قرمز از این فهرست بیرون رانده شد. به تازگی نیز جنگل‌های ارسباران موفق به کسب آرای کافی یونسکو برای میراث طبیعی بشری جهان نشد. 

روزنامه ایران می‌نویسد، رمضانعلی قائمی، مدیر پایگاه ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی در استان گلستان با پاسخ‌اش در خصوص «جاده آسیایی» که جنگل را دو شقه کرده است،‌ کورسوی امیدی در دل محیط زیستی‌ها روشن کرد. او خبر از خارج کردن جاده آسیایی از پرونده اصلی داد و این یعنی حذف جاده مرگ از مسیر آهو، مارال و شوکاهای گلستان.

فعالان محیط زیست امیدوارند ثبت جهانی این جنگل‌ها به توقف روند تخریب کمک کند. سال گذشته رئیس انجمن جنگلبانی ایران هشدار داده بود که ۴۲ درصد این منابع به دلیل توسعه زیاد و بی‌رویه عمرانی و کشاورزی در معرض نابودی قرار دارند و ادامه این روند منجر به نابودی آنها تا ۳۰ سال آینده خواهد شد.

البته در پرونده جنگل‌های هیرکانی آمده که دولت یک پروژه مشترک پنج ساله برای حفظ جنگل‌های مذکور آغاز کرده و «حفاظت از جنگل به عهده سه سازمان میراث فرهنگی، حوزه آبریز و مدیریت و وزارت محیط زیست است و برای آن کمیته فرماندهی برای اطمینان از هماهنگی در سرتاسر جنگل در نظر گرفته شده است. در مناطق جنگلی همچنین ورود و خروج خودرو، چرای حیوانات، شکار و قطع درختان و اقدامات دیگری که می‌تواند روی جنگل تأثیر بگذارد ممنوع اعلام شده است و یا به شدت مورد حفاظت قرار می‌گیرد».

تاکنون در مجموع ۱۰۹۰ اثر از ۱۶۷ کشور در این فهرست جای گرفته اند. از آثار ثبت شده تاریخی ایران نیز می‌توان به تخت جمشید، میدان نقش جهان اصفهان، معبد سه هزار ساله شوش، تخت سلیمان، آتشکده آذرگشسب، پاسارگاد مقبره کورش، ارگ بم، سلطانیه زنجان، بیستون، کلیساهای جلفا، سازه‌های آبی شوشتر، مجموعه شیخ صفی اردبیل، بازار تبریز، باغ‌های ایرانی، مسجد جامع اصفهان، گنبد کاووس، کاخ گلستان و شهر سوخته سیستان اشاره کرد.

همه ۱۹۱ کشور عضو کنوانسیون ۱۹۷۲ متعهدند که با مشارکت جهانی از آثار ثبت شده مراقبت کنند.