آخرین شب پاییز، طولانی‌ترین شب سال، قرن‌هاست که برای ایرانیان «یلدا» است یا چنان که برخی می‌گویند،«شب چله». 

پاسداشت گذر از طولانی‌ترین شب سال و آغاز بلندتر شدن روزها، برای ایرانیان همواره با دورهم‌نشینی و دید‌وبازدید و مهمانی همراه بوده است. اما امسال و در آستانه پایان قرن سیزدهم شمسی، شب یلدا برای خانواده‌های ایرانی به مرام و سیاق دیگری رخ نشان داده است؛ از توصیه به پرهیز از دورهمی شب یلدا به دلیل همه‌گیری کرونا گرفته تا ناممکن شدن مهیا کردن سفره شب‌نشینی گروه کثیری از مردم به دلیل فشارهای زیاد معیشتی و گرانی روزافزون کالاها در ایران. 

مقامات بهداشتی ایران چند روزیست که مکررا بر پرهیز خانواده‌ها از شب‌نشینی شب یلدا می‌گویند و بر این امر تاکید می‌‌ورزند که اگر دورهمی‌های شب یلدا برگزار نشود، شمار مبتلایان روندی رو به پایین خواهد داشت و برعکس، اگر دیدوبازدیدها ادامه داشته باشد، دوباره شاهد روند صعودی آمار مبتلایان خواهیم بود. 

پیش‌تر، ایرج حریرچی، معاون وزیر بهداشت، «عاجزانه» از مردم خواسته بود تا مراسم شب یلدا را به صورت «مجازی» برگزار کنند. در این راستا، در بعضی استان‌ها پویشی با عنوان «شب یلدا در خانه می‌مانیم» راه‌اندازی شد. با این حال، نمی‌توان دقیق گفت که توصیه‌های مقامات بهداشتی و الزام اجرای قوانین سخت‌گیرانه عبور و مرور در بعضی شهرها تا چه اندازه بر تصمیم خانواده‌ها بر برگزاری مجازی دورهمی شب یلدا تاثیر گذاشته است. 

در فروردین ۱۳۹۹ و در اوج شیوع کرونا در ایران، با وجود هشدارهای فراوان مسئولان درباره سفرهای بین شهری در تعطیلات نوروز، بسیاری از مردم بی‌توجه به آن نکات از سفرهای نوروزی خود دست نکشیدند و آن رویکرد باعث شد تا بر تعداد مبتلاشدگان به کرونا در بسیاری از شهرهای ایران، خصوصا شهرهای استان‌های شمالی، افزوده شود. 

احسان و سارا، زوج ساکن تهران که به تازگی و در دوران کرونا ازدواج کرده‌اند و به دلیل پیروی از پروتکل‌های بهداشتی مهمانی عروسی ترتیب نداده بودند، در پیوند با پیشنهاد مقامات درباره برگزاری شب یلدا به شکل مجازی، به ایندیپندنت فارسی می‌گویند: «ما عروسی نگرفتیم، چون فکر می‌کردیم در این شرایط کار عاقلانه‌‌ای نیست. اما خانواده‌های ما برای شب یلدا تدارک یک مهمانی کوچک خانوادگی داده بودند تا خانواده‌هامان بیشتر باهم آشنا شوند. اما حالا خودمان اصرار کردیم که این مهمانی هم کنسل شود و پیشنهاد دادیم یک معاشرت مجازی دورهم داشته باشیم، اما خانواده‌ها موافقت نکردند!»

به گفته این زوج، «برای نسل پدر و مادرها برگزاری این گونه مراسم در شیوه سنتی خود بسیار مهم است... شاید نسل ما راحت‌تر با برگزار نشدن مراسمی مثل عروسی و شب یلدا و این ‌چیزها کنار بیاید، اما برای پدر و مادرها سخت است و با این شکل معاشرت، آن هم برای مراسمی نیمه‌رسمی، به شدت مخالف هستند.»

سارا می‌گوید: «اگر اصرار من نبود، خانواده‌ام مصمم بودند که حتما این مراسم را برگزار کنند.»

در دوران همه‌گیری کرونا، برگزاری مراسم مربوط به مناسبت‌های تاریخی همواره یکی از چالش‌های مقامات بهداشتی و اجرایی کشور بوده است. در عین حال، مناسبت‌های قدرت هم در تصمیم‌گیری‌ها برای برگزار شدن یا نشدن برخی از این مراسم تاثیر فراوان داشته است. نمونه‌وار، در اوج شیوع بیماری در کشور، مسئولان بهداشتی پس از گذر از یک ماجرای پرپیچ‌وخم موفق شدند تا برخی متنفذان مذهبی را قانع کنند که صلاح بر تعطیلی اماکن مذهبی ا‌ست. در جریان برگزاری مراسم عاشورا و تاسوعا نیز فشارهای زیاد جامعه مداحان و سخنرانان مذهبی باعث شد تا آن مراسم در بسیاری از شهرهای ایران بدون رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار شود. 

فارغ از سخت‌گیری‌های ناشی از شیوع کرونا در رفت‌وآمدهای خانوادگی، نمی‌توان از فشار شدید اقتصادی و  ناممکن‌تر شدن هرروزه تهیه ساده‌ترین کالاهای روزمره زندگی هم به آسانی گذشت. چند سالی‌ست که شب یلدا در خاطره بخش وسیعی از شهروندان ایران، همانا باز شدن زخم کهنه فقر است. 

شکی نیست که در چندسال گذشته، سفره زندگی گروه کثیری از جامعه ایران کوچک و کوچک‌تر شده است؛ از معلمان و کارگران گرفته تا صاحبان مشاغل کوچک، مدام با مصائب ناشی از فقر و گرانی دست و پنجه نرم می‌کنند و کمر زندگی‌شان خم‌تر از قبل می‌شود. شاید در چنین شرایطی اساسا امکان مهیا کردن سفره شب یلدا آنقدر ناممکن شده باشد که چنان مراسم و مناسبت‌هایی کم کم از خاطره تاریخی ذهن بسیاری پاک شود. هرچند که مقامات مسئول بگویند شب یلدای مجازی برگزار کنیم، اما برای بسیاری از خانواده‌ها تهیه یک گوشی هوشمند ساده یا یک تبلت برای تحصیل فرزندشان هم ناممکن است، چه رسد به شب‌نشینی مجازی یلدا!