طی قرن‌ها مشکلات مرتبط با باروری مثل نازایی یا فرزند پسر به دنیا نیاوردن را به زنان نسبت می‌دادند. البته اکنون همه می‌دانند که فرزندآوری فرایندی است که زن و مرد هردو در آن نقش دارند و اسپرم است که جنسیت کودک را تعیین می‌کند. با این حال نقش مهمی که مردان در بارداری ایفا می‌کنند، هنوز به‌درستی درک نشده است. یاهو‌لایف به نقل از کارشناسان می‌نویسد که سلامت اسپرم مردان در واقع نه‌تنها در باردار شدن زن نقش مهمی دارد، بلکه در سلامتی مادر و جنین هم اثرگذار است. از طرفی کیفیت اسپرم یک شاخص کلیدی برای سلامت کلی مردان نیز محسوب می‌شود.

تعریف متخصصان از اسپرم سالم چیست؟

همانطور که می‌دانید، منی مایعی غلیظ و سفید متمایل به زرد است که حین ارگاسم از بدن مرد خارج می‌شود و محیطی را برای حرکت اسپرم فراهم می‌کند. اسپرم‌ها سلول‌های کوچک و وزغ‌مانند هستند که در منی یافت می‌شوند و حاوی ماده ژنتیکی مرد و مسئول بارور کردن تخمک زن‌اند.

آسان‌ترین راه برای ارزیابی سلامت اسپرم‌ها، تحلیل مایع منی است؛ آزمایشی که این پارامترها را بررسی می‌کند: حجم منی، تمرکز اسپرم (چگالی اسپرم‌ها در منی)، تحرک (درصد اسپرم‌هایی که در حال حرکت‌اند و تعداد آن‌هایی که به سمت جلو حرکت می‌کنند) و مورفولوژی (ارزیابی تعداد اسپرم‌هایی که شکل طبیعی دارند)

ارزیابی این اعداد تصویر بهتری از سلامت اسپرم می‌دهد اما سلامت اسپرم‌ها به‌طور نسبی و در قالب یک پیوستار بررسی می‌شود و نمی‌توان به‌سادگی آن را به‌عنوان «بارور» یا «نابارور» طبقه‌بندی کرد. از طرفی کیفیت دی‌ان‌ای اسپرم هم یکی دیگر از جنبه‌های مهم سلامت اسپرم است که نمی‌توان آن را از طریق تحلیل استاندارد منی اندازه‌گیری کرد و به آزمایش‌های دیگر نیاز است.

در هر حال باید توجه داشت که وظیفه اسپرم پس از باروری تمام نمی‌شود و نباید تاثیر کیفیت آن را بر سلامت بارداری و کودک آینده نادیده گرفت. 

به گفته متخصصان، کیفیت اسپرم می‌تواند بر موارد زیر تاثیر بگذارد: رشد و تکامل جنین از لحظه باروری تا مراحل بعدی بارداری، خطر سقط جنین، احتمال بروز مشکلات بارداری مانند پره‌اکلامپسی، وزن نوزاد هنگام تولد و سلامت کلی جنین و انتقال ویژگی‌های ژنتیکی و جهش‌های ژنتیکی خاص.

دکتر مایکل آیزنبرگ، استاد ارولوژی دانشگاه استنفورد، می‌گوید: «مطالعات نشان داده‌اند که سلامت پدر از نظر داشتن مشکلاتی مانند سندرم متابولیک، بیماری‌های قلبی، بیماری‌های ریوی با زایمان زودرس، وزن پایین هنگام تولد و سقط جنین مرتبط است و با دیابت بارداری و پره‌اکلامپسی (فشار خون بالا) مادر هم ارتباط دارد.»

کاهش کیفیت اسپرم در اثر افزایش سن هم می‌تواند بر بارداری و حتی پس از آن اثر بلندمدت داشته باشد و باعث سقط جنین یا مشکلاتی جدی‌تر شود. تخقیقات نشان داده‌اند که اوتیسم، اسکیزوفرنی، قد کوتاه‌تر از معمول و تعدادی دیگر از اختلالات پزشکی نادر در کودکانی که از پدران مسن‌تر به دنیا آمده‌اند، بسیار شایع‌تر است.

چطور سلامت و کیفیت اسپرم را بهبود دهید

تحقیقات نشان داده‌اند کیفیت اسپرم مردان مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند چاقی، دیابت، بیماری‌های قلبی‌عروقی و اختلالات متابولیک معمولا پایین‌تر است و در واقع یک بدن سالم است که می‌تواند اسپرم سالم تولید کند.

از آنجا که تولید اسپرم حدود سه ماه طول می‌کشد، هر تغییر سبک زندگی که یک مرد امروز انجام دهد، بر اسپرم‌هایی که بدن او سه ماه بعد تولید خواهد کرد، تاثیر می‌گذارد. به همین دلیل، همانطور که زنان چند ماه قبل از تلاش برای بارداری مصرف ویتامین‌ها را شروع می‌کنند، مردان هم باید قبل از اقدام برای بارداری بر تقویت سلامت باروری خود تمرکز کنند.

توصیه متخصصان پیروی از یک رژیم غذایی متعادل است. رژیم مدیترانه‌ در دنیای سلامت اعتبار ویژه‌ای دارد و مزایای آن شامل حال کیفیت و سلامت اسپرم هم می‌شود. این رژیم غذایی با خوراکی‌های غنی از اسیدهای چرب امگا ۳ و آنتی‌اکسیدان‌ها، مانند مغزها، میوه‌ها و سبزیجات تازه و غلات کامل، استفاده بیشتر از سبزیجات و امتناع از مصرف غذاهای فوق فراوری‌شده و حاوی قند افزوده شناخته می‌شود.

برخی مکمل‌ها نیز می‌توانند به بهینه‌سازی کیفیت اسپرم کمک کنند. متخصصان توصیه می‌کنند زیر نظر پزشک مصرف روزانه یک مولتی‌ویتامین و مکمل روغن ماهی را شروع کنید.

مکمل‌های پیش از ورزش یا محصولاتی که برخی افراد قبل از تمرین‌های ورزشی مصرف می‌کنند تا انرژی بیشتری داشته باشند، معمولا حاوی ترکیباتی مانند کافئین، کراتین، آمینو اسیدها و بعضی مواد دیگرند که می‌توانند به افزایش قدرت و استقامت کمک کنند. با این حال، مصرف این مکمل‌ها می‌تواند مشکلاتی هم برای مردان ایجاد کند، مثل تاثیر منفی بر بیضه‌ها و عملکرد اسپرم. برخی از این مکمل‌ها ممکن است حاوی مواد شیمیایی غیرمجاز یا مواد آنابولیک (که باعث افزایش حجم عضلات می‌شوند) باشند که به تولید طبیعی اسپرم آسیب می‌زنند. برای همین، متخصصان توصیه می‌کنند به جای استفاده از این مکمل‌ها، از پروتئین‌های غذایی طبیعی استفاده کنید.

در آخر اینکه تمام توصیه‌های برای سبک زندگی سالم برای سلامت اسپرم نیز مهم‌اند. متخصصان توصیه می‌کنند علاوه بر رژیم غذایی سالم و مصرف مکمل مولتی‌ویتامین و روغن ماهی، مصرف الکل را هم به کمتر از چهار نوشیدنی در هفته محدود کنید، سیگار را کنار بگذارید، به طور منظم ورزش کنید، خواب کافی داشته باشید و مقدار زیادی آب بنوشید.