ماری‌جوآنا را عموماً در ایران با نام «علف» یا «گل» می‌شناسند. این ماده که از برگ گل گیاه شاهدانه به دست می‌آید، مانند سایر فرآورده‌های گیاه شاهدانه، از THC تشکیل شده است که عامل اصلی آثار سرخوشی‌آور آن است. البته این ماده یکی از ۴۸۳ ترکیبات شناخته شده‌ای است که این گیاه را تشکیل می‌دهد. این ماده دارای خواص دارویی نیز هست و در برخی از داروها از آن استفاده می‌شود.
پس از الکل، ماری‌جوآنا پرمصرف‌ترین روانگردان در ایالات متحده آمریکا است. در سال ۲۰۱۸ بیش از ۱۱.۸ میلیون جوان آمریکایی مصرف ماری‌جوآنا را در طول یک سال گذشته گزارش کرده‌اند. البته لازم به ذکر است که مانند بسیاری موارد مشابه دیگر، مصرف این ماده نیز بیشتر در میان مردان رایج است.
طبق اطلاعاتی که سازمان ملل اعلام کرده است، در حدود ۱۵۸.۸ میلیون نفر (معادل ۳.۸ درصد از جمعیت جهان) از این ماده مصرف می‌کنند. ۹۴ میلیون نفر از مردم آمریکا (در حدود یک‌سوم جمعیت آن کشور) در طول زندگی خود حداقل یک‌بار این ماده را تجربه کرده‌اند. در برآوردی که سال ۲۰۰۰ انجام شده است، در آن سال آمریکایی‌ها ۱۰.۵ میلیارد دلار صرف تهیه و مصرف این ماده مخدر کردند.
این سطح استفاده از این ماده و اقتصاد بزرگی که حول آن به وجود آمده است، موجب شده است که برخی از دولت‌ها به فکر آزادسازی مصرف آن باشند و خریدوفروش آن را همچون سیگار آزاد کنند. اما این آزادسازی چه اثرات اقتصادی داشته است؟ در این مقاله به آن می‌پردازیم.
سیگار بدتر از ماری‌جوآنا؟
دانشمندان در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده‌اند که ماری‌جوآنا در بسیاری از موارد آثار زیان‌بار کمتری نسبت به سیگارهای حاوی تنباکو دارد. در حالی که سیگار یکی از عوامل اصلی سرطان ریه شناخته شده است، اما تحقیقات در مورد مصرف ماری‌جوانا، چنین ارتباط شفافی را گزارش نمی‌کنند. در مورد بیماری‌های قلبی نیز وضعیت مشابه است و برخلاف سیگار که یکی از عوامل اصلی آن است، در این زمینه هم ارتباط شفافی با مصرف ماری‌جوآنا به‌دست نیامده است. البته لازم به ذکر است که دانشمندان نسبت به مصرف هر نوع ماده محرکی، از جمله ماری‌جوانا، هشدارهای لازم را داده‌اند. اما سوالی که مطرح می‌شود، این است که چرا سیگار با وجود آثار جانبی بیشتر، آزاد است و ماری‌جوانا همچنان با ممانعت و محدودیت مصرف رو‌به‌رو است؟
حرکت به سمت آزادسازی
پس از آن که اروگوئه در دسامبر ۲۰۱۳ به‌عنوان اولین کشور، خریدوفروش ماری‌جوآنا (شاهدانه) را به‌صورت رسمی قانونی اعلام کرد، روند حرکت به سمت آزادسازی مصرف این ماده مخدر، آغاز شد. پس از گذشت چند سال و در ژوئن ۲۰۱۸، کانادا به‌عنوان دومین کشور، قانونی بودن خریدوفروش ماری‌جوآنا را به رسمیت شناخت و از ۱۷ اکتبر ۲۰۱۸ این قانون رسماً اجرا شد. مصرف این ماده مخدر پس از ۹۵ سال دوباره آزاد شد و مردم در نقاط مهم کشور کانادا به جشن و پایکوبی پرداختند. طبق مصوبه پارلمان این کشور، برای افراد بالای ۱۹ سال، همراه داشتن ۳۰ گرم ماری‌جوآنا خشک برای مصرف شخصی، اجازه کاشت حداکثر ۴ بوته شاهدانه خانگی، و کشت، داشت، برداشت و فروش ماری‌جوآنا برای کشاورزان، مزرعه‌داران و فروشنده‌ها پس از اخذ مجوزهای لازم، به‌صورت قانونی امکان‌پذیر شد.
روند آزادسازی مصرف ماری‌جوآنا محدود به این دو کشور نماند و در بسیاری از نقاط جهان به‌صورت محدود، مصرف این ماده قانونی شد. به‌عنوان‌مثال، در نوامبر ۲۰۱۵ در یک ایالت هند مصرف این ماده آزاد شد و در برخی نقاط دیگر جهان نیز به‌صورت محدود، این ماده مخدر به شکل قانونی مصرف می‌شود.
آیا آمریکا هم به سمت عادی‌سازی مصرف ماری‌جوآنا می‌رود؟
در ایالات متحده آمریکا نیز روند آزادسازی مصرف ماری‌جوآنا همگام با جهان به پیش رفت. در حال حاضر تنها در دو ایالت آمریکا مصرف ماری‌جوآنا کاملا ممنوع است و در باقی ایالت‌ها مصرف آن یا کاملا قانونی است، و یا با محدودیت‌ها و تحت شرایطی همچون مصارف پزشکی، می‌توان به آن دسترسی داشت. انتظار می‌رود که با سرعت حرکت ایالت‌های آمریکا به سمت آزادسازی مصرف ماری‌جوانا، تا چند سال دیگر این ماده مخدر به‌صورت قانونی در اکثر ایالت‌های آمریکا به فروش رود.
اقتصاد ماری‌جوآنا
بر اساس گزارش‌های جهانی، حجم بازار قانون ماری‌جوآنا در سال ۲۰۲۰ به حدود ۲۲.۹ میلیارد دلار می‌رسد و این رقم با رشدی خیره‌کننده، در سال ۲۰۲۷ به ۷۳.۵ میلیارد دلار خواهد رسید. یعنی بازار قانونی ماری‌جوآنا طی هفت سال، ۳.۲ برابر می‌شود. کمتر صنعتی را می‌توان در جهان یافت که در مدت ۷ سال تا این میزان بزرگ شود. البته این ارقام به معنای رشد کل صنعت نیست، بلکه ناشی از رشد بازار قانونی ماری‌جوآنا است. در واقع تصور می‌شود که بخش مهمی از این رشد، ناشی از گسترش قانونی شدن مصرف این ماده مخدر باشد، نه افزایش مصرف آن.
برای مقایسه‌ای دقیق‌تر، می‌توان به حجم بازار تنباکو اشاره کرد که در سال ۲۰۱۸ به ۸۱۴ میلیارد دلار می‌رسد و از این میزان، بیش از ۷۰۰ میلیارد دلار آن به مصرف سیگارهای سنتی مربوط است. این رقم، یعنی ۵۳۰۰ میلیارد نخ سیگار که مصرف آن، گریبان‌گیر حدود ۱۹ درصد از جمعیت جهان است.
در واقع، حجم کنونی بازار قانونی ماری‌جوآنا (۲۲.۹ میلیارد دلار) در مقایسه با حجم ۸۱۴ میلیارد دلاری بازار تنباکو بسیار کوچک و در حدود دو درصد است.
بزرگ‌ترین مانع رشد
با وجود رشد شدید حجم بازار ماری‌جوآنا در جهان، موانعی همچون ممنوعیت تجارت و انتقال قانونی آن از مرزهای جهان، در مسیر فعالیت‌های شرکت‌های بزرگ این صنعت قرار گرفته است. طبق قانون بین‌المللی کنترل مواد مخدر، بسیاری از کشورها فقط می‌توانند ماری‌جوآنا را برای مصارف پزشکی صادر یا وارد کنند.
هزینه‌های سنگین ممنوعیت
در گزارشی که دانشگاه واشنگتن در مورد هزینه‌ها و نتایج ممنوعیت ماری‌جوآنا منتشر کرده است، سه نتیجه زیر به‌دست‌آمده است:
۱- با وجود چهار دهه ممنوعیت استفاده از ماری‌جوآنا در آمریکا، افزایش میزان دستگیری افراد مرتبط با صنعت ماری‌جوآنا موجب نشده است که قیمت این ماده افزایش یابد و حتی برخلاف انتظارات، میانگین قیمتی آن کاهش یافته است و بسیار ساده‌تر می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد.
۲- هزینه‌های ممنوعیت عمومی این ماده مصرفی بسیار بالا است و ممکن است در مجموع، اثرات منفی آن بیشتر باشد.
۳- با رفع جرم‌انگاری ماری‌جوآنا، مصرف آن افزایش محسوسی نداشته است. برخلاف پیش‌بینی‌ها، تحقیقات نشان می‌دهد که در تعداد زیادی از ایالت‌های آمریکا که در سال‌های گذشته به سمت مصرف قانونی ماری‌جوآنا حرکت کردند، مصرف این ماده بعد از آزادسازی، افزایش چشمگیری نیافته است.
چه خواهد شد؟
به نظر می‌رسد که روند قانونی شدن مصرف ماری‌جوآنا با سرعتی بیش‌ازپیش جهانی شود. این ماده مخدر که سال‌ها از سوی مقامات امنیتی کشورها، جزو ماده‌های ممنوعه محسوب شده است، اخیراً در مسیر آزادسازی گام نهاده است و شاید چندان دور نباشد که در سراسر اتحادیه اروپا و آمریکا شاهد آزادی مصرف این ماده مخدر باشیم. تحقیقاتی که در مورد میزان مصرف این ماده طی سال‌های آتی انجام خواهد شد، می‌تواند موضوع جالبی برای پژوهشگر اقتصاد و علوم‌انسانی باشد.
