کنترل منابع و مسیرهای انتقال انرژی همیشه دغدغه عمده کشورهای تولید کننده و مصرف کننده انرژی بوده است. هر گونه اخلالی در روند تولید و انتقال نفت و گاز به بازار مصرف، تاثیر عمده ای بر امنیت انرژی و رشد اقتصادی کشورهای عمده مصرف کننده انرژی دارد. چین به عنوان یکی از بزرگترین مصرف کنندگان انرژی جهان، همواره توجه خاصی به گسترش روابط با کشورهای تولید کننده انرژی و سرمایه‌گذاری در آنها داشته است.

چین در حال حاضر دومین کشور مصرف کننده  نفت در جهان است. تنوع بخشی به منابع انرژی پایه اساسی سیاست ملی انرژی این کشور است. باوجود  تلاش چین برای تنوع بخشی به منابع انرژی، همچنان بخش عمده‌ای از صنایع و اقتصاد این کشور به واردات نفت، گاز و ال ان جی وابسته است.

چین در ماه گذشته به‌طور متوسط ۹.۴۷ میلیون بشکه نفت در روز وارد کرده است. پیش از تحریم‌ها ، چین بطور متوسط روزانه ۷۰۰ هزار بشکه نفت از ایران وارد می کرد. ایران تامین کننده ۹ درصد نفت چین بوده است. همچنین چین در ماه آوریل ( یک ماه پیش از عدم تمدید معافیت نفتی)،  بیش از ۸۰۰ هزار بشکه نفت از ایران وارد کرد . 

چین در سال‌های گذشته حضور خود را در خلیج فارس و تنگه هرمز افزایش داده است. این کشور همه ابزار لازم  برای کمک به جریان آزاد کشتیرانی و حمل و نقل دریایی در دریای جنوبی چین را به‌کار گرفته است. حضور مداوم نیروی دریایی چین در این محدوده و تلاش این کشور برای ساختن  جزایر مصنوعی در دریای جنوبی چین با واکنش کشورهای همسایه و آمریکا همراه بوده است. چین در سال ۲۰۰۷ با توجه به حمله مداوم دزدان دریایی در خلیج عدن یک ناو جنگی را به منطقه اعزام کرد. ماموریت این ناو اسکورت تانکرهای چینی بود. تلاش‌های چین برای حضور فعال در منطقه ادامه داشت تا اینکه در سال ۲۰۱۷، نخستین پایگاه نظامی برون مرزی را در جیبوتی افتتاح کرد.

بازار خاکستری و فروش نفت به چین

چین بارها مخالفت خود را با تحریم یک جانبه آمریکا علیه ایران اعلام کرده است. این کشور پس از عدم تمدید معافیت از تحریم‌های نفتی برای خرید نفت ایران، مشتری بازار خاکستری شد. بازار خاکستری تنها راه فروش نفت ایران در بازار جهانی نفت است و چین مشتری اصلی نفت ایران در این بازار است. با توجه به تاکید دولتمردان ایران برای به‌کار گیری همه امکانات برای فروش نفت ایران در بازار خاکستری و تمایل چین به واردات نفت از ایران – این امکان فراهم شد تا علیرغم تلاش آمریکا برای به صفر رساندن صادارت نفت ایران، این کشور بتواند همچنان یک فروشنده نفت باقی بماند.

در ماه‌های اخیر حمله به تانکرها و توقیف آنها باعث افزایش تنش در منطقه شده است. با توجه به وابستگی ۴۴ درصدی چین به نفت وارداتی از خلیج فارس، تداوم تنش در منطقه امنیت انرژی چین را با چالشی جدی روبرو می کند. چین به‌عنوان مشتری اصلی نفت ایران در بازار خاکستری از تداوم روند موجود اصلا خشنود نیست. تلاش ایران برای ادامه توقیف نفتکش‌ها می تواند با عکس العمل چین همراه شود، به نحوی که حتی چین می‌تواند از خرید نفت ایران در بازار خاکستری خودداری کند. چین همزمان با  حفظ روابط سیاسی نزدیک با تهران، به دنبال تضمین خصوصی است که تانکرهای چینی هدف قرار نمی‌گیرند.

حمله به تانکر‌ها

هر گونه تلاش ایران برای بستن تنگه هرمز نیز در تضاد با منافع ملی چین است. چین مایل نیست تنگه هرمز تحت کنترل کشور ثالث قرار گیرد. تصمیم گیران سیاست خارجی چین معقتدند با توجه به جنگ تجاری بین این کشور و آمریکا این احتمال وجود دارد، آمریکا از کنترل تنگه هرمز برای کنترل رشد اقتصادی چین استفاده کند.

اوایل ماه ژوئن، دونالد ترامپ تاکید کرد که چین و ژاپن باید از نفتکش‌های خود در تنگه هرمز محافظت کنند.  موضع گیری مقامات آمریکا در مورد حمله به تانکرها و توقیف تانکرها نشان داد که آمریکا نمی‌خواهد هژمونی خود را در منطقه خلیج فارس از دست دهد و با توجه به انتخابات پیش روی ریاست جمهوری به دنبال رویارویی نظامی با ایران نیست.

ایران برای داشتن نقش فعال در بازارا انرژی باید مشکلات خود را با آمریکا حل کند. جنگ تجاری بین آمریکا و چین باعث شد تا ایران بتواند از طریق بازار خاکستری به چین نفت بفروشد. اگر تنش‌ها تداوم یابد، احتمال حضور فعال چین در منطقه نیز افزایش می‌یابد. رشد اقتصادی چین که به کمترین میزان خود در ۲۸ سال گذشته رسیده ، باعث شد تقاضای چین برای نفت افزایش نیابد، چنانچه رشد اقتصادی چین طبق پیش‌بینی‌ها بود، میزان تقاصای نفت این کشور افزایش می یافت و این کشور می‌توانست در مورد حمله به تانکرها و توقف تانکرها موضع جدی‌تری اتخاذ کند.

با توجه به شرایط موجود، ثبات در منطقه به نفع چین و بقیه کشورهای منطقه و سایر مشتریان نفتی است. تنش موجود فقط با مذاکره و دیپلماسی قابل حل است و هر گونه درگیری به ضرر کشورهای منطقه و مشتریان عمده نفتی است. افزایش تنش و توقیف نفتکش‌ها از سوی ایران و بقیه کشورها باعث خواهد شد تا ایران هم نتواند در بازار خاکستری نفت بفروشد. کشورهای خریدار نفت می توانند با اسکورت نفتکش‌ها توسط ناوگان دریایی مسئله توقیف نفتکش‌ها را حل کنند، ولی ثبات دایمی در منطقه نیازمند حل مشکلات فعلی است.