افزایش خطرات ناشی از جهش جدید نوع آفریقای جنوبی ویروس کرونا جای شگفتی ندارد. دانشمندان همواره به این نکته آگاه بودند که ویروس‌ها برای خنثی کردن تلاش‌هایی که در جهت محدود کردن شیوع و ایجاد عفونت صورت می‌گیرد، جهش می‌کنند. این واقعیتی است که اکنون با آن روبه‌رو شده‌ایم اما این هنوز یک فاجعه محسوب نمی‌شود.  

هنوز موارد بسیاری هستند که دانشمندان در مورد نوع جدید جهش‌یافته ویروس که در اصطلاح علمی به «بی ۱۳۵۱» موسوم است، نمی‌دانند اما آخرین پژوهش‌ها پیرامون این که این ویروس می‌تواند میزان مصونیت واکسن آکسفورد را کاهش دهد، موجب نگرانی است.  

تحقیقاتی که در آفریقای جنوبی انجام شده نشان می‌دهد که قابلیت واکسن آکسفورد در مقابل عوارض ملایم تا متوسط این ویروس «محدود» و تنها ۱۰ درصد است. به عبارت دیگر، افراد واکسینه شده (با واکسن آکسفورد) در صورت آلوده شدن به ویروس همچنان می‌توانند دچار عوارضی از جمله تب، سرفه و خستگی مفرط شوند و درنتیجه بیماری را به دیگران سرایت دهند. 

اما با توجه به این که این پژوهش تنها روی دو هزار فرد سالم با میانگین سنی ۳۱ سال انجام شده است، مشخص نیست که آیا واکسن آکسفورد در مقابله با عوارض شدید بیماری یا بستری در بیمارستان موثر است یا نه.   

برای نتیجه‌گیری قاطع در این زمینه به تحقیقات بیشتری نیاز است که احتمالا در هفته‌های آینده انجام خواهد شد. اما پرفسور شَبیر مدحی که رئیس این پروژه تحقیقاتی در آفریقای جنوبی است، می‌گوید شباهت‌های این واکسن به واکسن‌های تولیدی موسسه «جانسون‌اند جانسون» که شدت عوارض بیماری را تا ۸۹ درصد کاهش داده است، حاکی از آن است  که واکسن آکسفورد همچنان قابلیت جلوگیری از بیماری شدید یا مرگ را دارد. 

او گفت: «هنوز این امیدواری وجود دارد که واکسن استرازنکا در گروه‌های سنی که در معرض عوارض شدیدتر بیماری هستند، به خوبی واکسن‌های جانسون‌اند جانسون عمل کند.»

پرفسور سارا گیلبرت، طراح واکسن آکسفورد اذعان داشت که این واکسن احتمالا قابلیت کاهش موارد ابتلا را ندارد اما هفته گذشته اظهار اطمینان کرد که «همچنان (به دلیل مصونیت ناشی از این واکسن) ما شاهد مرگ و میر و بستری شدن بیماران با عوارض شدید در بیمارستان نخواهیم بود.»

او گفت که نهایتا «این حقیقتا برای نظام‌های درمانی مهم است». 

انتظار می‌رود واکسن آکسفورد علاوه بر تولید پادتن‌هایی که از تشدید بیماری جلوگیری می‌کند، دیگر جنبه‌های سیستم ایمنی بدن را نیز – از جمله واکنش سلول‌های «تی» - را برای مقابله با ویروس «بی ۱۳۵۱» تحریک کند. 

تحقیقات دیگر نشان داد که واکسن‌های تولیدی فایزر، مدرنا و نواوکس (با ۶۰ درصد مصونیت) نیز در مقابل جهش نوع آفریقای جنوبی ویروس کرونا مصونیت می‌دهند، اما در مقابل نوع اولیه و اصلی ویروس کرونا چندان موثر نیستند. 

در این میان، «حانسون‌اند جانسون» و «نواکس» گزارش داده‌اند که هیچ یک از بیماران آلوده به ویروس آفریقای جنوبی که تحت آزمایش آن‌ها بوده‌اند، فوت نکرده‌اند که به رغم پیچیدگی‌های «بی ۱۳۵۱» در مبارزه بشریت علیه ویروس کرونا به منزله یک پیروزی است. 

مقامات مسؤول در آفریقای جنوبی که مرکز حدود ۹۰ درصد ابتلا به نوع جهش‌یافته ویروس در سطح کشور است، تصمیم گرفته‌اند برنامه تزریق واکسن‌های آکسفورد را متوقف کنند. این برای آفریقای جنوبی که تنها هفته گذشته یک میلیون دوز این واکسن را پیشاپیش برنامه واکسیناسیون کادر درمانش دریافت کرد، یک ضربه است.

مقامات پزشکی آفریقای جنوبی گفته‌اند که اگر پژوهش‌های گسترده‌تر، موثر بودن واکسن در جلوگیری از عوارض شدید را تایید کند، از سرگیری استفاده از واکسن آکسفورد را مد نظر قرار خواهند داد، اما این واقعه جهان را سخت تکان داده است زیرا موید آن است که چگونه جهش‌های جدید ویروس کرونا می‌تواند بشریت را در مقابله با کووید-۱۹ به عقب براند. 

در بریتانیا نیازی به اعمال چنین اقدامی نیست زیرا هم واکسن آکسفورد و هم فایزر نشان داده‌اند در مقابله با نوع «کِنت» ویروس که اکنون در میان مردم این کشور شیوع یافته، موثرند. این نمایانگر آن است که بریتانیا می‌تواند برنامه چشمگیر واکسیناسیون خود را به منظور سبک کردن بار نظام درمان عمومی ادامه دهد. 

با وجود این جای اهمال نیست. تاکنون تنها ۱۴۷ مورد ابتلا به ویروس نوع آفریقای جنوبی در بریتانیا مشاهده شده است، اما از آن جایی که دانشمندان تنها موفق به تجزیه ژنتیکی ده درصد از عفونت‌های کووید-۱۹ شده‌اند، احتمال بسیاری می‌رود که عفونت‌های ناشی از «بی ۱۳۵۱» دور از چشم محققین در نقاط مختلف کشور شیوع یافته باشد.  

پرفسور مایک تیلدِسلی، یکی از مشاوران دولت در گروه موسوم به «الگوی گروه علمی همه‌گیری آنفولانزا» (اس پی آی-ام) می‌گوید «بسیار محتمل» است که هم اکنون نوع «بی ۱۳۵۱» ویروس کرونا در سراسر بریتانیا شیوع یافته باشد. 

مقررات جاری قرنطینه – آن چنان که درمورد نوع ویروس بریتانیایی در طول تعطیلات عید کریسمس دیده شد - از شیوع سریع و گسترده «بی ۱۳۵۱» جلوگیری خواهد کرد، اما حضور آن در میان مردم موجب نگرانی دولت در مورد لغو مجدد مقررات قرنطینه است.  

گروه‌هایی از مردم که پیش‌تر مبتلا نشده یا واکسینه نشده‌اند، همچنان در مقابل این ویروس آسیب‌پذیر باقی خواهند ماند و به ادامه شیوع آن کمک خواهند کرد. 

پرفسور تیلدسلی، کارشناس بیماری‌های عفونی در دانشگاه واریک می‌گوید نتیجه‌گیری‌های اخیر در مورد واکسن آکسفورد می‌تواند «پیامد قابل ملاحظه‌ای» پیرامون لغو مقررات قرنطینه در بریتانیا داشته باشد. 

او روز دوشنبه گفت: «این بدان معنی است که حتی با وجود واکسیناسیون گسترده مردم، بسیاری از آن‌ها مبتلا می‌شوند و عفونت را بالقوه سرایت می‌دهند که به معنای آن است که اگر نتوانیم اوضاع را کنترل کنیم، این محدودیت‌ها باید به مدت بیشتری ادامه پیدا کند.»    

با وجود این، پرفسور جاناتان ون تَم، معاون بالاترین مقام پزشکی انگلستان (بخشی از بریتانیا) می‌گوید احتمال آن که ویروس «بی ۱۳۵۱» جایگزین نوع جهش‌یافته «کِنت» شده باشد و در مقام ویروس غالب در کشور قرار گیرد، اندک است. 

او گفت: «الگوهای اولیه این داده‌ها و نظر شخصی من حاکی از آن است که قابلیت سرایت این ویروس بیشتر نیست. بنابراین و در این صورت، دست کم ظرف چند ماه آینده از ویروس کنونی بی‌۱۱۷ پیشی نخواهد گرفت و احتمالا هرگز هم چنین پدیده‌ای رخ نخواهد داد.»

به رغم این، تحقیقات روی ترمیم بسیاری از واکسن‌های موجود در جریان است که بتواند «فرار» جهش‌هایی را شبیه به «بی ۱۳۵۱» که تصور می‌شود از تله پادتن‌های بدن می‌گریزد ردیابی کند. 

تولیدکنندگان واکسن آکسفورد می‌گویند می‌توانند واکسن‌های جدید را تا پاییز آماده توزیع کنند. شرکت مدرنا هم اعلام کرد که قصد دارد نوع جدیدی واکسن تحت عنوان «یک بیمه (در مقابله با ویروس‌های کرونا)» تولید کند.  

در این میان پرفسور ون تم گفت که در آینده تزریق واکسن‌های سالیانه یا هر دوسال یک‌بار برای افراد آسیب‌پذیر معمول خواهد شد. 

اما  گمانه‌زنی‌ها در مورد واکسن‌های کووید-۱۹ و آینده آن، همراه با مقایسه‌هایی که لاجرم میان آن‌ها صورت می‌گیرد و شیوع ویروس آفریقای جنوبی،  همه موید آن است که احتمالا هرگز مصونیت جمعی در مقابل کووید-۱۹ به وجود نخواهد آمد. 

به گفته پرفسور مدحی، زمان آن فرا رسیده است که «نحوه تفکرمان را در مورد برخورد به همه‌گیری ویروسی تصحیح کنیم». 

این فرض که می‌توانیم جمعیت را به تعداد کافی واکسینه و ویروس را منقرض کنیم، اشتباه است. این پاتوژن هم اکنون نشان داده که می‌تواند در مقابل حربه‌های انتخاب شده مقاومت کند و احتمالا به رغم واکسیناسیون جمعی مردم، همچنان جهش یافته و انواع بیشتری از آن سربلند خواهد کرد. برخی از این جهش‌ها قابلیت مصونیت واکسن‌ها را کاهش خواهد داد. 

اکنون زمان آن رسیده است که بپذیریم نقش عمده واکسن حفاظت از مردم در مقابل عوارض شدید ویروس کرونا، اجتناب از بستری شدن در بیمارستان، مرگ میر بیماران و تبدیل بیماری به عارضه‌ای قابل کنترل در جامعه است و نیز این که بپذیریم اقداماتی از قبیل حفظ فاصله اجتماعی، پوشیدن ماسک و قرنطینه‌ کوتاه‌مدت اما سختگیرانه بهترین امید ما برای پایین نگاه‌داشتن نرخ ابتلا به بیماری است. 

این برخورد مضاعف می‌تواند جان مردم را نجات دهد و از فشار بر نظام‌های درمانی ما بکاهد، اما لزوما نحوه زندگی روزمره را به آن چه پیش‌تر می‌شناختیم باز نخواهد گرداند.