آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در توصیفی از وضعیت سوریه آن را «کابوس زنده» خواند. ده سال از روزی که اعتراضات مردمی در این کشور با کشتار و سرکوب بی‌رحمانه دولت بشار اسد مواجه شد، می‌گذرد و این کابوس برای شهروندان سوری هنوز ادامه دارد. گرچه در یک سال گذشته با عقب‌نشینی نیروهای داعش از برخی مناطق، به نظر می‌رسد که جنگ در این کشور اندک اندک به پایان خود نزدیک می‌شود، اما نباید فراموش کرد که عامل اصلی بروز این ناآرامی‌ها و نابسامانی‌ها یعنی دولت بشار اسد، همچنان در قدرت است.

بر اساس آخرین آماری که گروه ناظر حقوق‌بشر در سوریه و در آستانه دهمین سالگرد شروع جنگ داخلی در این کشور ارائه داده است، بیش از ۳۸۸ هزار نفر در این جنگ جان خود را از دست داده‌اند که از این تعداد نزدیک به ۱۱۸ هزار نفر آنان غیرنظامی بودند.

شاید بتوان گفت که جنگ در سوریه با توقفی اندک مواجه شده اما هنوز به دو دلیل عمده نمی‌توان برای آن از لفظ «پایان» استفاده کرد.

به گفته دبیر کل سازمان ملل، ۶۰ درصد مردم سوریه در معرض خطر گرسنگی قرار دارند و نیمی از کودکان سوری هرگز روز بدون جنگ را تجربه نکرده‌اند. با وجود این و همچنین میلیون‌ها آواره‌ای که این جنگ بر جای گذاشته، نمی‌توان آن را تمام شده خواند.

مساله دیگر تداوم حضور کشورهای خارجی در سوریه است. یکی از کشورهایی که از همان ابتدا، البته به شکل کم‌رنگ در جنگ سوریه دخیل بود، روسیه است. حضور کمرنگی که از سال ۲۰۱۵ ابعاد آشکارتر، جدی‌تر و وسیع‌تری به خود گرفت.

در واقع حضور جدی روسیه در سوریه از اواخر سپتامبر ۲۰۱۵ یعنی چهار سال بعد از شروع جنگ داخلی در سوریه آغاز شد. حضوری که تا پیش از آن محدود به حمایت‌های تسلیحاتی و اطلاعاتی از دولت اسد می‌شد، با حملات هوایی روسیه به مخالفان اسد وارد فاز جدیدی شد. آغاز حملات هوایی روسیه در سوریه همزمان بود با قدرت گرفتن نیروهای داعش در سوریه.

وقتی که ولایمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در دسامبر ۲۰۱۷ با حضور در پایگاه «حمیمیم» سوریه که نیروهای روس در آن مستقر هستند، خبر از کاهش تعداد نیروهای نظامی روسیه در سوریه داد، به نظر می‌رسید که این کشور قصد دارد بعد از دو سال دخالت مستمر در سوریه از حضور خود در این کشور بکاهد. این در حالی است که وی در همین پایگاه گفت که کشورش دو پایگاه هوایی حمیمیم و پایگاه دریایی طرطوس در غرب سوریه را به صورت دائمی حفظ خواهد کرد.

پوتین در خصوص دلیل ادامه حضور روسیه در این دو پایگاه گفته بود، اگر تروریست‌ها یک بار دیگر پیدا شوند، روسیه نیرومندتر از قبل وارد عمل خواهد شد.

در همان سال، فدراسیون روسیه و سوریه توافق نامه‌ای امضا کردند که بر اساس آن ۱۱ کشتی روسی مجهز به نیروگاه‌های کوچک هسته‌ای می‌توانند در طرطوس، مستقر شوند.

پایگاه‌هاى دریایى براى کشورهایى که نیروى دریایى استراتژیک دارند، بازوى سیاست خارجى به حساب مى‌آید. این قاعده در مورد پایگاه‌هاى دریایى روسیه هم صدق مى‌کند. 

پایگاه دریایى طرطوس به دلیل قرار گرفتن در دریاى مدیترانه براى روسیه از نظر راهبردی بسیار مهم است. در واقع مسکو از پایگاه دریایى طرطوس براى نوعى تقویت حضور نظامى خود در شرق مدیترانه و مانور قدرت در مواقع لازم بهره می‌گیرد.

روس‌ها علاوه بر اینکه خودشان برای حضور جدی‌تر در سوریه انگیزه بالایی داشتند اما از طرف ایران، دیگر حامی بشار اسد هم تشویق به حضور گسترده‌‌تر شدند. ایران، در جنگ سوریه، اقدام به دخالت نظامی برای جلوگیری از سقوط حکومت اسد کرد. از طرف دیگر، ایران هزینه مالی و اقتصادی زیادی برای ماندن بشار اسد متحمل شد. بنا به گفته حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم، ایران ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار در جنگ سوریه هزینه کرده است. محمدرضا نقدی، معاون هماهنگ‌کننده سپاه پاسداران نیز دی ماه گذشته گفت که ایران ظرف ۳۰ سال گذشته میلیاردها دلار در منطقه هزینه کرده است. به طور قطع جنگ سوریه یکی از پرهزینه‌ترین جنگ‌ها برای جمهوری اسلامی بوده است.

حالا اما بعد از گذشت ده سال از جنگ سوریه به نظر می‌رسد نوعی رقابت بین ایران و روسیه برای بهره گیری از نتایج جنگ و حفظ بشار اسد بروز کرده است. 

مسکو برای کسب هر چه بیشتر غنیمت‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی جنگ سوریه تلاش می‌کند و در این تلاش ابایی از اینکه با ایران و گروه‌های نیابتی تحت امر ایران وارد چالش شود ندارد. در آخرین مورد روز شنبه ۲۳ اسفند، روسیه نیروهای لشکر فاطمیون که مورد حمایت جمهوری اسلامی ایران است را از دو حوزه نفتی و گازی در استان رقه، در شمال شرق سوریه بیرون کرد.

روزنامه الشرق الاوسط در گزارشی نوشت نیروهای نظامی روسیه ابتدا میدان گازی «توینان»، و سپس، میدان نفتی «الثوره» را به کنترل خود درآوردند.

بر اساس این گزارش، در میدان گازی توینان روزانه سه میلیون متر مکعب گاز طبیعی و دو هزار بشکه میعانات گازی تولید می‌شود.

برای روسیه که حضور خود در خاورمیانه را یکی از مهم‌ترین راه‌های تقویت جایگاه کرملین در عرصه بین‌الملل می‌داند، سوریه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و به نظر می‌رسد برای حفظ و تداوم این حضور هیچ رقیبی را بر نمی‌تابد.

روسیه از نظر سیاسی و امنیتی خود را برنده جنگ سوریه می‌داند و در تلاش است تا از موقعیت برتر خود در سوریه به عنوان کارتی برای روابط دوجانبه با بازیگرانی مانند آمریکا، ترکیه، اسرائیل و ایران استفاده کند. مسکو می‌داند که این بازیگران منافع متفاوت و حتی متضادی در سوریه دارند و درست به همین دلیل تلاش دارد تا با ایستادن بین این بازیگران رقیب و حتی دشمن، از روابط خود با هر یک از آنها به عنوان یک کارت مذاکراتی استفاده کند.

به عنوان مثال روسیه به طور همزمان روابط مناسبی با ایران و اسرائیل دارد، در حالی که این دو کشور مواضع کاملا متضادی درباره وضعیت سوریه دارند. روسیه همچنین می‌داند دوگانه ترکیه و اسرائیل و دوگانه ایران و ترکیه در مورد معادلات سوریه اختلاف نظر دارند ولی مسکو همزمان تلاش می‌کند با همه آنها ارتباط داشته و بازی خود را پیش ببرد. در واقع در حالی‌که مسکو از قدرت بازی بیشتری بین این بازیگران برخوردار است و حکومت اسد نیز به‌شدت به ادامه حمایت کرملین نیازمند است، روسیه را می‌توان در شرایط کنونی برنده اصلی جنگ ده ساله سوریه دانست.