در ایران جز پدر و مادر، عضو سوم در سایه‌ای هم هست که در انتخاب نام فرزندان شهروندان ایرانی حق دخالت مستقیم دارد و البته تصمیم آخر را آن‌ها می‌گیرند.
فکر می‌کنید هر اسمی می‌توانید برای فرزند خود انتخاب کنید؟ اشتباه می‌کنید. این سازمان ثبت احوال کشور است که می‌گوید شما مجاز به انتخاب چه اسمی برای فرزندتان هستید.
هرسال سازمان ثبت احوال کشور فهرست نامهایی را که بیشتر در طی سال انتخاب شده‌اند، منتشر می‌کند. ولی در کنار آن نامهایی هستند که این سازمان دولتی به شما اجازه انتخاب نام مورد نظرتان را نمی‌دهد. در سال ۹۹ نام‌های انتخاب شده از میان فهرست نام‌های مجاز برای دختران، با بیشترین فراوانی به ترتیب شامل فاطمه، زهرا، رستا، حلما، زینب، آورا، مرسانا، یسنا، نازنین زهرا، ریحانه، آیلین، همتا، باران، رها و هانا بوده‌اند. نام‌های انتخاب شده برای پسران با بیشترین فراوانی نیز در همین سال به ترتیب شامل امیرعلی، محمد، علی، امیرحسین، حسین، آراد، ابوالفضل، آریا، سامیار، امیرعباس، محمدحسین، محمد طاها، آیهان، کیان، ماهان و امیرمحمد بوده است.
به گفته سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور، «امیرعلی» و «فاطمه» از پرتکرارترین و فراوان‌ترین نامهایی هستند که ایرانیان در سال ۱۳۹۹ برای فرزندان خود انتخاب کردند.
اما ایرانیان چه اسم‌هایی را نمی‌توانند برای فرزندان خود انتخاب کنند؟
حق انتخاب اسم نیز جزو حقوقی است که در سال‌های اخیر حکومت جمهوری اسلامی در ایران برای مردم در مورد آن تعیین تکلیف کرده‌است. جدا از اسامی «نامناسب» که پیش‌تر هم انتخاب آن‌ها مورد تأیید سازمان ثبت احوال کشور نبوده است، در سال‌های اخیر اسامی‌ای که «غیراسلامی» باشند نیز مورد تأیید این سازمان نبوده است.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
مطابق ماده ۲۰ قانون ثبت احوال كشور، «انتخاب نامهایی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می‌گردد و همچنین عناوین و القاب و نام‌های زننده و مستهجن یا نامتناسب با جنس، ممنوع است.»
همچنین برابر این ماده قانونی، «تشخیص نام‌های ممنوع با شورایعالی ثبت احوال می‌باشد و این شورا نمونه‌های آن را تعیین و به سازمان اعلام می‌کند.»
انتخاب نام در مورد اقلیت‌های دینی شناخته شده در قانون اساسی، تابع زبان و فرهنگ دینی آنان است.
همچنین، «ذکر سیادت در اسناد سجلی ساداتی که سیادت آنان در اسناد سجلی پدر و یا جد پدری مندرج باشد و یا سیادت آنان با دلایل شرعی ثابت گردد، الزامی است، مگر کسانی که خود را سید ندانند و یا عدم سیادت آنان شرعاً احراز شود.»
روزنامه همشهری در سال ۹۸ فهرستی از اسامی ممنوعه در سازمان ثبت احوال را منتشر کرد که بر اساس آن اسامی‌ای مانند چنگیز، ناز، خیال، شهره‌فاطمه، سعيدبهزاد، حسین‌کیان، سوشا، سوشیا، ساندیا، ماه‌ثمین، آنیس، وصال، لایان، مادیا، آریامهر، ماه‌بت، وانوشکا، شاه‌دوست، ملك‌الدوله، آرمائیل، هوژان، اعتماد‌السلطنه، شوكت‌الملك، آفت، ژاکاردو، جرج، رزالین، رابرت، میرخدا، آشیل، روکن‌روحتاف، زانست، تیگران، حسنین، و حاجيه‌سلطان به عنوان اسامی ممنوعه نام برده شد.
بر اساس ماده ۲۰ قانون نام‌گذاری سازمان ثبت احوال کشور، نامهایی که «موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی» می‌شود، مثل «عبداللات، عبدالعزی» که مرتبط با نام‌های لات و عزی، دو بت در مکه دوران قبل از اسلام بوده‌اند، نیز مجاز شناخته نشده است.
طبق این ماده، نامهایی که «موجبات اشاعه و ترویج فرهنگ بیگانه شود»، همچون وانوشکا، ژاکاردو، و شاه‌دوست، مجاز شناخته نمی‌شوند.
در کنار آن، اسامی دیگری همچون خباک، زهراب، منیجه، صدتومانی، کنیز، گدا، لات، خون‌ریز، گرگ، قوچی، خان، سلطان علی، سروان، سرتيپ، دكتر، شهردار، سروان محمدف، شهردار علی، عزی، عذاب، نوشابه، گشنه، پرتقال، پیرزن، حیاط، قابلمه، پشه، گلابی، بستنی، میش، کت‌آقا، قابله، یهودی، آغا، مادر، آبجی، آخرت، بخاره، بطری، بسته، ترکه، چرت، چرمی، حرف، دده، سبیله، شناور، طوطی، و هزارتومانی، از جمله اسامی غیرمتعارفی بوده‌اند که در گزارش همشهری به آن‌ها اشاره شده و در سازمان ثبت احوال کشور اجازه استفاده از آن‌ها داده نشده است.
هم‌نام بودن فرزند با پدر یا مادر در یک خانواده و هم‌نام بودن برادران یا خواهران در یک خانواده نیز مجاز نیست. تغییر نام‌ها از صورت عربی به شکل فارسی، از قبیل رحمن به رحمان، اسمعیل به اسماعیل، اسحق به اسحاق، نیز امکان‌پذیر نیست.
در سال‌های اخیر کتابچه‌هایی نیز تحت عنوان اسامی مجاز نام کودک با مجوز سازمان ثبت احوال کشور منتشر شده است. والدین با رجوع به این کتابچه پیش از رجوع به سازمان ثبت احوال، می‌توانند اسامی مجاز را برای فرزندان خود انتخاب کنند. همچنین، در وبگاه رسمی این سازمان نیز جایی برای وارد کردن نام کودک و دریافت معنی آن و این که اسم مجاز در قوانین ثبت احوال هست یا نه پیش‌بینی شده است.
به طور کلی براساس ماده ۲۰ قانون ثبت‌احوال اسامی انتخابی نباید مغایر با جنسیت فرد و فرهنگ ایرانی- اسلامی باشد، ضمن آن که اسامی انتخابی نباید غربی باشد. انتخاب نهایی اسم کودکان ایرانی در شورای عالی ثبت‌احوال بررسی می‌شود و بررسی اسامی جدید نیز در همین کمیته نام انجام می‌شود.
به گفته سازمان ثبت احوال کشور، کمیته نام متشکل از استادان و نمایندگان فرهنگستان فارسی است. نام‌های جدید در این کمیته بررسی، و ریشه‌های آن توسط کارشناسان بررسی و مشخص می‌شود.
