سال ۱۳۹۹ نیز همچون سالیان گذشته، برای حیات وحش ایران سال بدی بود. چه در حیات‌وحش طبیعی و چه در باغ‌وحش‌ها، حیوانات بسیاری با تهدیدها و آسیب‌رسانی‌های جدی مواجه شدند. خبرسازترین مباحث مربوط به حیات وحش در سال ۱۳۹۹ را هم می‌توان در یک فهرست نه چندان کوتاه خلاصه کرد: صید ترال در خلیج فارس، مرگ مشکوک پرندگان زمستان‌گذر در تالاب بین‌المللی میانکاله که مرگ حدود ۴۰ هزار پرنده مهاجر به میانکاله را به دلیل مسمومیت رقم زد، قطع شدن دست پلنگ بشاگرد در استان هرمزگان، شامپانزه‌های ارم و سرنوشت غم‌انگیز «باران»، تعطیلی دلفیناریوم تهران و انتقال آخرین دلفین به کیش، مرگ مبهم ببر سفید ارم به نام کوئین، وضعیت ناخوش «هیرمان» شیر ایرانی در باغ وحش ارم، مرگ سه هزار پرنده در باغ پرندگان قم به دلیل ابتلا به آنفولانزای فوق حاد پرندگان، و مرگ قوهای فریادکش در فریدون‌کنار. در کنار این موارد، حیوان‌آزاری و تهدید برخی گونه‌های حیوانات در قالب نگهداری از آن‌ها در منزل شخصی افراد، با انتشار ویدیویی از علی زندوکیلی، خواننده پاپ، که می‌گفت قصد دارد از یک بچه‌شیر در منزل شخصی خود نگهداری کند، نیز واکنش‌های بسیاری در پی داشت. آن مورد اما تنها نمونه‌ای از جنجالی ریشه‌دار بود که با پخش مجموعه داستانی «هیولا»، ساخته مهران مدیری، در نوروز ۱۴۰۰ و نمایش انواع گونه‌های وحشی در منزل شخصی وی، موج دیگری از اعتراض‌ها به نگهداری حیوانات عموماً وحشی در منزل افراد مشهور یا متمول را مطرح کرد. 

با مطرح شدن قرارداد ۲۵ ساله بین ایران و چین در روزهای گذشته نیز مسئله صید ترال در خلیج فارس و در معرض خطر قرار گرفتن محیط زیست، بار دیگر بالا خواهد گرفت. کنشگران محیط زیست می‌گویند از مفاد این پیمان هنوز اطلاع دقیقی در درست نیست و تا این هندوانه سربسته باز نشود، سفید یا توسرخ بودن آن مشخص نخواهد شد. 

دوم آذرماه سال ۹۹، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی اعلام کرد که صید ترال یکی از مشکلات اساسی جامعه صیادان و محیط زیست منطقه است که در راستای مجوز خود فعالیت نمی‌کنند.  حضور کشتی‌های چینی در آب‌های خلیج فارس و آغاز به‌کار صید گسترده ترال و انواع ماهی‌ها در همین زمان، مورد انتقاد بسیاری از مردم محلی منطقه بود. آنها می‌گفتند نحوه صید ماهی توسط کشتی‌های چینی راه معیشت هزاران صیاد ایرانی را در خطر قرار داده و مسدود کرده است و در عین حال، اکوسیستم طبیعی خلیج فارس را هم در معرض نابودی قرار داده است. در مهرماه، فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران گفت که صید ترال توسط کشتی‌های چینی غیرقانونی است و محموله سه فروند کشتی چینی توقیف شده است. علیرضا تنگسیری با اشاره به کمبود ماهی در جاسک، بندرعباس و قشم، گفت آن کشتی‌ها گاه تا ۷۰ تن ماهی از گونه‌های مختلف صید می‌کنند و مافیایی در پس این نوع صید است.

به آن ترتیب، جان ماهی‌های خلیج فارس کمی در سایه امنیت قرار گرفت. ولی در روزهای گذشته با پیش کشیده شدن موضوع قرارداد ۲۵ ساله میان ایران و چین، آنچه نگرانی بسیاری را برانگیخته است، نامشخص بودن مفاد این قرارداد و احتمال تهدید دوباره حیات وحش در ایران است. 

بعد از ماهی‌های خلیج فارس، در سال گذشته این پرندگان بودند که با انواع کشتار مواجه شدند. یا آنفولانزای نوع حاد سراغشان آمد یا سم بوتولیسم، و یا شکار غیرمجاز آنها را تهدید کرد. از مهاجران بدشانس گرفته تا گونه‌های خاصی که از منوهای رستوران‌های لوکس تهران سردرآوردند، سال ۹۹ سال شانس پرندگان در ایران نبود. 

پنجشنبه ششم آذر۹۹، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان مرکزی از جمع‌آوری۲۵۱ لاشه پرنده مبتلا به آنفلوانزای فوق حاد پرندگان طی یک هفته، از نواحی اطراف تالاب میقان اراک خبر داد.

رضا میرزایی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی، یک روز قبل از آن اعلام کرده بود که نخستین لاشه‌ها، در آخرین روز آبان ماه در این تالاب دیده شده بوده است. ورود آنفولانزای حاد پرندگان به ایران در سال گذشته، چندین هزارگونه مختلف از پرندگان مهاجر و غیرمهاجر را در نواحی مختلف کشور از بین برد. 

۱۸ آذرماه، با پیدا شدن جسد چند قو در تالاب‌های مازندران، رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط زیست مازندران گفت که در نمونه‌برداری از قوی تلف شده در تالاب فریدون‌کنار، نتیجه آزمایش آنفولانزای فوق حاد پرندگان مثبت اعلام شده است. خبر جان باختن قوهای فریادکش در فریدون‌کنار که می‌توانست موجی از نگرانی در خصوص از بین رفتن گونه‌های خاص پرندگان مهاجر به ایران را برانگیزد، در سکوت خبری برگزار شد. 

رسانه‌های ایران سپس در بهمن ماه اعلام کردند که در پی شیوع آنفلوانزای فوق حاد پرندگان، مسئولان دامپزشکی چند هزار پرنده را در «باغ پرندگان قم» معدوم کرده‌اند. این مرکز یکی از متنوع‌ترین و با ارزشمندترین مراکز نگهداری پرندگان در کل ایران است. باغ‌ پرندگان قم دومین باغ بزرگ ایران است و حدود ۷۰ هزار متر مربع مساحت دارد. آن مرکز به دلیل نزدیکی به تهران بسته شد. در جریان ابتلای پرندگان به آنفولانزای فوق‌ حاد، سه هزار پرنده معدوم شدند. 

همزمان، تالاب بین‌المللی میانکاله نیز که در دو سال گذشته به تالاب مرگ شهره شده است، پرندگان مهاجر بسیاری را به کام مرگ کشاند. از بهمن ماه ۹۹ که خبر پیدا شدن لاشه پرندگان در میانکاله  خبرساز شد، تا روز ۲۱  اسفند، نزدیک به  ۴۰ هزار بال پرنده جان باخته روی دست تالاب ماند. این دومین سال پیاپی بود که میانکاله و خلیج گرگان جان هزاران پرنده از گونه‌های نادر و مهاجر را بی سر و صدا از سر می‌گذراند؛ سالی ۴۰ هزار مرگ خاموش.  

دلیل پرواز بی‌بازگشت پرندگان مهاجر، مجموعه‌ای از عوامل، ازجمله آلودگی تالاب میانکاله، ورود فاضلاب به این تالاب، کاهش سطح آب میانکاله و افزایش لایه‌های رسوبی در آن است که سبب تولید سم بوتولیسم و مرگ پرندگانی است که ایستگاه پایانی زندگی‌شان ایران است.

کارشناسان و فعالان محیط زیست تأکید می‌کنند که میانکاله باید احیا شود تا از مرگ پرندگان مهاجر آن پیشگیری شود.  

آسیب‌های گوناگون به حیات وحش در سال گذشته بر سایر بخش‌ها نیز اثرگذار بود. هرچند به دلیل قرنطینه در پی شیوع ویروس کرونا در دنیا، در بسیاری از مناطق شرایط زندگی حیوانات گونه‌ای بهبود موقتی را تجربه کرده است، اما در ایران شرایط متفاوت بود و گونه‌هایی از حیات وحش کشور همچنان در معرض تهدید و خطر انقراض قرار گرفتند. 

گونه‌هایی هم هستند که سال گذشته جان سالم به در بردند. درنای سیبری، پرنده مهاجری که آخرین بازمانده جمعیت غربی آن گونه در جهان محسوب می‌شود و تنها یک فقره از جمعیت آن باقی مانده‌ است، از جمله پرندگانی است که هرساله در آبان ماه به ایران سفر می‌کند و شوربختانه در معرض نابودی است. تک درنای سیبری به نام «امید»، در سال گذشته هم مطابق هرسال به ایران سفر کرد و در اواخر زمستان به زیستگاه اصلی خود در سیبری بازگشت و از ابتلا به آنفولانزای پرندگان در امان ماند. همچنین، یوزپلنگ آسیایی که کمتر از ۱۰۰ فقره از جمعیت آن باقی مانده است و گوزن زرد ایرانی‌ که جمعیت آن زیر هزار راس است و هر دو گونه در خطر جدی نابودی قرار دارند، سال گذشته را به سلامت سپری کردند. فوک دریای خزر و «شوکا»، گونه‌ای است در غرب کشور که در سال‌های گذشته به شدت در معرض خطر انقراض قرار گرفته و از دلایل اصلی آن نیز شکار غیرمجاز، تغییر کاربری اراضی، و تخریب جنگل‌ها عنوان شده است. این عوامل بر کاهش شدید جمعیت این گونه‌های حیات وحش تاثیر گذار بوده است، ولی هنوز حفظ شده‌اند و توانسته‌اند سال دیگری را پشت سر بگذارند. 

برخی از گونه‌های خزندگان و آبزیان، از جمله خاویار ماهی‌ها که پنج گونه از آن‌ها در دریای خزر زیست دارند، لاک پشت‌های دریایی، و سمندرها نیز از گونه‌های در معرض خطر انقراض هستند که سال گذشته را به سلامت از سر گذارنده‌اند، ولی برای ماندگاری آنها در سال جدید باید اقدامات جدی صورت گیرد.