صبح روز سه‌شنبه چهار مه ۲۰۲۱ برابر با ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۰، وزارت دفاع مصر و فرانسه از حصول توافقی برای اعطای یک وام ۴.۵ میلیارد دلاری به مصر به منظور خرید ۳۰ فروند جنگنده رافال خبر دادند؛ جنگنده‌هایی که می‌توانند توان رزمی نیروی هوایی مصر را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهند و در تامین امنیت آب‌های سرزمینی مصر و منابع نفتی آن در شرق دریای مدیترانه و همچنین شمال آفریقا در برابر اقدامات خصمانه نیروهای نظامی ترکیه و به خصوص نیروی دریایی آن، نقش مهمی ایفا کنند.

کارشناسان نظامی مصری معتقدند که عقد این قرارداد نشانه‌ای از اطمینان غربی‌ها نسبت به ثبات سیاسی در این کشور است. آن‌ها معتقدند که قبل از انعقاد چنین توافق بزرگی یک برآورد در مورد ریسک سیاسی در کشور خریدار انجام می‌شود و در صورت وجود ثبات و پایداری این نوع قراردادها منعقد می‌شود. 

از دیگر سو، قرارداد تسلیحاتی با فرانسه نشان از هماهنگی و همراستایی دو کشور در مورد موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی دارد. هم‌اکنون دو کشور در دو پرونده مهم لیبی و تهدیدهای مدیترانه شرقی با هم اشتراک نظر دارند. این قرارداد همراستایی دو کشور را بیش از گذشته خواهد کرد. 

نیروی هوایی مصر در حال حاضر کاربر ۱۵ فروند جنگنده رافال دی اِم (دو کابینه) و هشت فروند رافال ئی اِم (تک کابین) است. این جنگنده‌ها، در پی انعقاد قرارداد خرید ۲۴ فروند رافال که در تاریخ هفت اسفند ۱۳۹۳ منعقد شد، در سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ به این نیرو تحویل شدند. نیروی هوایی مصر در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۹۴، سه فروند اول از جنگنده‌های رافال خود از نوع آموزشی رزمی دی اِم را دریافت کرد و از آن زمان تا به امروز، وینگ ۲۰۳ شکاری تاکتیکی این نیرو در پایگاه هوایی جبل الباصور واقع در ۱۱۰ کیلومتری شمال غرب قاهره، کاربر این جنگنده‌ها است.

نیروی هوایی مصر در حال حاضر ۳۴۶ فروند هواپیمای جنگنده بمب‌افکن در چهار مدل اف-۱۶، میراژ ۲۰۰۰، رافال و میگ۲۹ ساخت کشورهای ایالات‌متحده آمریکا، فرانسه و روسیه در اختیار دارد. این جنگنده‌ها در اختیار ۱۸ اسکادران شکاری تاکتیکی زیرمجموعه ۱۰ وینگ شکاری تاکتیکی هستند. در میان تمامی این جنگنده‌ها، تنها ۲۳ فروند رافال در خدمت اسکادران‌های ۳۴ و ۳۶ شکاری تاکتیکی هستند که قابلیت حمله هوایی دور ایستا با موشک‌های کروز برای نیروی هوای مصر فراهم کرده‌اند.

تسلیحاتی که آمریکا برای مصر تأمین نکرد اما فرانسه و روسیه تأمین می‌کنند!

در تاریخ ۲۶ شهریور ۱۳۵۷، پس از میانجیگری آخرین پادشاه ایران، محمدرضا شاه پهلوی، مصر و اسرائیل پیمان راهبردی صلح کمپ دیوید را منعقد کردند. این توافقنامه صلح، به همکاری‌های نظامی راهبردی مصر و اتحاد جماهیر شوروی پایان داد و دیگر امکان خرید به‌روزترین تسلیحات و تجهیزات نظامی از این کشور برای مصر وجود نداشت.

در ادامه، ایالات‌متحده آمریکا که خود نقشی راهبردی در ایجاد صلح بین مصر و اسرائیل ایفا کرد، به فروش تسلیحات و تجهیزات نظامی به مصر روی آورد تا به جای اتحاد جماهیر شوروی نیازمندی‌های این کشور به تسلیحات و تجهیزات نظامی پیشرفته را تامین کند.

به دنبال یک قرارداد خرید تسلیحاتی ۵۹۴ میلیون دلاری منعقد شده در سال ۱۳۵۸، ۳۵ فروند جنگنده بمب‌افکن اف-۴ئی فانتوم۲ (F-4E Phantom II) دست‌دوم و مازاد نیروی هوایی آمریکا به همراه ۴۲۰ فروند موشک هوابه‌هوا از دو نوع کوتاه‌برد هدایت حرارتی یعنی ایم-۹سایدویندر (AIM-9 Sidewinder) و هدایت نیمه‌فعال راداری میان‌برد یعنی ایم-۷اسپارو (AIM-7 Sparrow) در سال ۱۳۵۹ به نیروی هوایی مصر تحویل شدند. پس از آن، در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۹، ۲۴۰ فروند جنگنده همه‌منظوره اف-۱۶ در بلاک‌های ۱۵، ۳۲، ۴۰ و ۵۲ طی هفت قرارداد نظامی به همراه تعداد زیادی از تسلیحاتشان شامل موشک‌های هوابه‌هوا، هوابه‌سطح و بمب‌های نقطه‌زن و همچنین غلاف‌های هدف‌گیری و شناسایی برای آن‌ها از ایالات‌متحده آمریکا خریداری شدند.

دولت مصر در سال ۱۳۸۹ در قراردادی به نام «خط صلح-۷» (Peace Vector-7)، آخرین دسته ۲۰ فروندی از جنگنده‌های اف-۱۶ را سفارش داد که شامل ۱۶ فروند از مدل اف-۱۶سی بلاک۴۲ و چهار فروند نمونه آموزشی رزمی آن یعنی اف-۱۶ دی بلاک۵۲ بود. این جنگنده‌ها در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۴، به نیروی هوایی مصر تحویل شدند.

تعداد ۱۲ دستگاه غلاف هدف‌گیری اِی اِی کیو-۱۳اسنایپر (AAQ-33 Sniper) و همچنین یک غلاف شناسایی دی بی-۱۱۰ (DB-110) برای استفاده این جنگنده‌ها خریداری شدند. اگرچه این غلاف‌های هدف‌گیری اسنایپر، قابلیت هوا به سطح قابل‌توجهی به این جنگنده‌ها می‌دهد اما نبود موشک‌های هدایت فعال راداری ایم-۱۲۰آمرام (AIM-120 AMRAAM) باعث شده است تا این جنگنده‌ها قابلیت هوابه‌هوای قابل‌توجهی نداشته باشد.

نیروی هوایی مصر با وجود در اختیار داشتن ۲۱۲ فروند جنگنده اف-۱۶ از خرید و به کارگیری مهمترین سلاح آن یعنی موشک‌های ایم-۱۲۰ آمرام محروم بوده است. موشک‌های هوابه‌هوای ایم-۱۲۰ در نوع آ، بی، سی و دی به ترتیب ۵۵، ۷۵، ۱۰۵ و ۱۶۰ کیلومتر برد دارند اما مهمترین ویژگی آن‌ها، «شلیک کن و فراموش کن» (Fire and forget) بودن آن‌ها است که به کمک حسگر آشیانه یاب فعال راداری آن‌ها ممکن است. مصر نخستین بار در بهمن‌ماه سال ۳۸۲ (فوریه ۲۰۰۴) از ایالات‌متحده تقاضا کرد تا اجازه خرید موشک‌های ایم-۱۲۰ را داشته باشد. در نهایت دولت آمریکا به درخواست اسرائیل از فروش این موشک‌ها به مصر خودداری کرد.

در نبود موشک آمرام، نیروی هوایی مصر همواره از موشک‌های قدیمی ایم-۷ اِم اسپارو (AIM-7M Sparrow) برای نبرد فامد (فراتر از میدان دید) خلبانان بر روی اف-۱۷هایش استفاده می‌کند. موشک‌هایی مجهز به حسگر نیمه فعال راداری که خلبان آن را مجبور می‌کند پس از شلیک موشک تا زمان برخورد به هدف از مانورپذیری خودداری کند تا قفل راداری را بر روی هواگرد دشمن نگه دارد؛ امری که می‌تواند جنگنده‌ را تا زمان برخورد موشک اسپارو به هدف، در معرض موشک‌های شلیک‌شده از هواپیماهای دیگر در منطقه قرار دهد.

علاوه بر ناتوانی در خرید موشک‌های هوا به هوای آمرام، به درخواست اسرائیل، مصر از خرید تسلیحات دور ایستا هوابه‌سطح ساخت آمریکا برای استفاده روی جنگنده‌های اف-۱۶ نیز منع شده است. این ناتوانی در خرید موشک‌های هوا به سطح برد‌بلند برای استفاده بر روی جنگنده‌های نیروی هوایی مصر، خرید جنگنده از کشورهایی که علی‌رغم محدودیت درخواستی اسرائیل، محدودیتی برای مصر وضع نکردند، بیش از پیش افزایش داد.

موشک‌های کروز اسکالپ (SCALP) سلاح راهبردی رافال‌های مصری

در سال ۱۳۹۳ پس از آن که دولت فرانسه موافقت خود در فروش موشک‌های کروز اسکالپ (SCALP) به مصر را اعلام کرد، دولت مصر بیش از پیش برای خرید جنگنده‌های رافال تشویق شد و در نهایت در تاریخ هفت اسفند ۱۳۹۳ تعداد ۲۴ فروند از این جنگنده در دو نوع دو کابین (DM) و تک کابین (EM) را سفارش داد.

یک سال بعد، تعداد زیادی از تسلیحات هوابه‌سطح و هوابه‌هوا به منظور استفاده روی این جنگنده‌ها از فرانسه خریداری شدند که شامل ۵۰۰ بمب هدایت لیزری و ماهواره‌ای، ۱۵۰ تیر موشک هوابه‌هوای هدایت نیمه‌فعال راداری میکا (MICA) و در نهایت ۵۰ تیر موشک کروز اسکالپ ئی جی (SCALP EG) هستند. در کنار این تسلیحات، ۱۲غلاف هدف‌گیری تالیوس (Talios) برای استفاده جنگنده‌های رافال به منظور انجام بمباران لیزری خریداری شدند.

موشک اسکالپ ئی جی به قیمت ۲.۴۸ میلیون یورو برای هر فروند دارای بردی بالغ بر یک هزار کیلومتر است. این موشک به سامانه هدایتی ترکیبی اینرسی، تعقیب کننده عوارض زمینی و همچنین با قابلیت بهره‌وری از اطلاعات دریافتی از سامانه موقعیت نمای جهانی (GPS) در ناوبری مجهز است و می‌تواند با دقت بالا هدف خود را در تمامی شرایط آب‌وهوایی و تحت شرایط جنگ الکترونیک، منهدم کند. اهدافی که می‌تواند بر روی خشکی یا روی دریا باشند؛ از جمله کشتی‌های نظامی.

ممنوعیت فروش موشک‌های مِتِئور نتوانست علاقه مصر را به خریداری رافال کاهش دهد

اگرچه دولت فرانسه هیچ ممنوعیتی برای فروش موشک‌های کروز اسکالپ ئی جی به مصر وضع نکرد اما در اسفندماه سال گذشته به خواست دولت اسرائیل، درخواست دولت مصر برای خرید موشک هوا به هوای متئور (Meteor) در کنار خرید ۳۰ فروند رافال بیشتر را رد کرد. موشک متئور با برد حدود ۱۰۰ کیلومتر، به حسگر آشیانه‌یاب فعال راداری مجهز است که به خلبان جنگنده شلیک‌کننده آن قابلیت «شلیک کن و فراموش کن» (Fire & Forget) می‌دهد؛ قابلیتی مشابه به موشک‌های ایم-۱۲۰ آمرام ساخت ایالات‌متحده آمریکا.

پیش‌تر و در سال ۱۳۹۴، مصر نیاز خود به موشک‌های هوابه‌هوای «شلیک کن، فراموش کن» را از طریق روسیه تامین کرد. در این راستا، قراردادی برای خرید ۵۰ فروند جنگنده همه‌منظوره میگ-۲۹اِم و نمونه دو سرنشینه آموزشی رزمی آن یعنی میگ-۲۹اِم۲ (MiG-29M2) از روسیه منعقد شد و در کنار آن طیف گسترده‌ای از تسلیحات هوابه‌هوا و هوابه‌سطح به منظور استفاده روی این جنگنده‌ها، به شرکت روس آبارون اکسپورت (Rosoboronexport) داده شد. در میان این تسلیحات، ۳۰۰ تیر موشک هوابه‌هوای آر-۷۷ اِی ئی (R-77AE) به چشم می‌خورد. موشکی با برد ۸۰ کیلومتر و مجهز به حسگر آشیانه‌یاب فعال راداری که به خلبان جنگنده، قابلیت «شلیک کن و فراموش کن» را می‌دهد.

علاوه بر جنگنده‌های میگ-۳۹ام و ام۲ نیروی هوایی مصر که در حال حاضر تنها حدود نیمی از آن‌ها تحویل ‌شده‌اند، جنگنده‌های برتری هوایی سوخو-۳۵ اِس (Su-35S) که تعداد ۲۴ فروند از آن‌ها برای تجهیز دو اسکادران شکاری تاکتیکی نیروی هوایی مصر در سال ۱۳۹۸ خریداری شدند و تحویلشان در تابستان امسال آغاز خواهد شد نیز قابلیت استفاده از موشک‌های آر-۷۷ اِی ئی را خواهند داشت. اما از آنجا که این جنگنده‌ها فاقد توانایی حمل موشک‌های کروز هستند لذا تعداد بیشتری از جنگنده‌های رافال و موشک‌های کروز اسکالپ ئی جی از فرانسه خریداری خواهند شد تا به منظور افزایش توان تهاجم هوایی دور ایستای نیروی هوایی فرانسه، مورد استفاده قرار گیرند.

در راستای خرید ۳۰ فروند جنگنده رافال بیشتر، دولت مصر موفق شد تا توافقنامه‌ای برای دریافت یک وام  ۱۰‌ساله ۴.۵ میلیارد دلاری (۳.۶ میلیارد یورویی) با دولت فرانسه به امضا برساند؛ توافقنامه‌ای که راه خرید موشک‌های کروز بیشتر برای استفاده بر روی این جنگنده‌ها نیز هموار خواهد کرد. موشک‌های کروزی که قابلیت تهاجم هوایی دور ایستای نیروی هوایی مصر را بیش از پیش افزایش خواهد داد و امکان مقابله با هر تهدید امنیتی و تروریستی در شمال آفریقا و شرق دریای مدیترانه برای نیروی هوایی مصر ممکن می‌سازند.