جف بزوس، موسس و مدیرعامل آمازون غول خرده‌فروشی مجازی، روز ۱۷ فوریه ۲۰۲۰ از تاسیس «بنیاد زمین بزوس» در چارچوب طرح خیریه جدیدی خبر داده بود که هدف از آن اهدای ۱۰ میلیارد دلار به گروه‌های محیط‌‌ زیستی برای رسیدگی به بحران اقلیم است.

او همان موقع در اینستاگرام نوشت: «تغییر اقلیم بزرگ‌ترین تهدید گریبان‌گیر سیاره ما است. دلم می‌خواهد با دیگران همکاری کنم تا برای مبارزه با اثرات ویرانگر تغییر اقلیم در این سیاره که خانه مشترک ما است روش‌های موجود را تقویت کنیم و همچنین روش‌های جدیدی برای این کار پیدا کنیم. این طرح ابتکاری جهانی به منظور حمایت مالی از محققان، کنشگران و سازمان‌های مردم‌نهادی است که برای کمک واقعی به حفاظت و پاسداری از محیط زیست طبیعی دست به کار شده‌اند. ما می‌توانیم کره زمین را نجات دهیم. برای این کار باید شرکت‌های بزرگ و کوچک، دولت‌ها، سازمان‌های جهانی و یکایک افراد دست همکاری به هم بدهند.»

آقای بزوس گفته بود ۱۰ میلیارد دلاری که وعده داده فقط برای «آغاز» کار است. یعنی در آینده به این مبلغ اضافه خواهد شد. این در حالی است که  از آن هنگام تاکنون همه‌گیری کرونا و قرنطینه‌های سراسری کشورهای جهان برای مقابله با آن، سبب شده است خرید مجازی چنان افزایش یابد. بنا به اعلام موسسه فوربس ارزش خالص دارایی این ثروت‌مندترین انسان روی زمین از ۶۴ میلیارد دلار به ۱۷۷ میلیارد دلار افزایش یافته است.

با توجه به آنکه خرده‌فروشی جهان همچنان در سیطره آمازون است و تقریبا خرید سنتی خیابانی را در روند اوج‌گیری مستمر خود به‌تنهایی نابود کرده است، جای امیدواری وجود دارد وقتی مبلغ ۱۰ میلیارد دلار آغازین در حول‌وحوش سال ۲۰۳۰ تمام شود، اعتبار جدیدی به این کار اختصاص یابد.

آقای بزوس در ۱۶ نوامبر (۲۰۲۰) نخستین پرداخت‌ها از این مبلغ را اعلام کرد و در مجموع ۷۹۱ میلیون دلار (حدود ۸ درصد از کل اعتبار) را به ۱۶ گروه سبز اعطا کرد. اغلب این سازمان‌ها «پیشکسوتان» این حوزه و دارای سابقه‌ای روشن هستند که شورای دفاع از منابع ملی (ان.آر.دی.سی)، صندوق دفاع محیط‌‌زیستی، صندوق حیات‌وحش جهان و سازمان حفظ طبیعت از جمله آنها هستند.

گویا هر یک از این چهار سازمان نامبرده ۱۰۰ میلیون دلار دریافت کرده‌اند. انتخاب اولین سازمان هم بیش از همه روشنگر است.

شورای دفاع از منابع ملی (ان.آر.دی.سی) را جینا مک‌کارتی رهبری می‌کند که اکنون در دولت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، نخستین مشاور ملی اقلیم در کاخ سفید است. یعنی آقای بزوس دست‌کم در آغاز این طرح به جای نوآوری‌های ریشه‌ای در حوزه فناوری به پشتیبانی از خط‌‌مشی‌های سیاسی بها داده است.

در حالی که صندوق اقلیمی ۲ میلیارد دلاری خود آمازون (سوای طرح شخصی بزوس) چنین رویکردی ندارد و پشتیبان طرح‌های ابتکاری افزایش وسایل نقلیه برقی در خیابان‌ها و مهار کردن انتشار دی‌اکسید کربن است یا مایکروسافت خطر کرده است و برای زدودن دی‌اکسید کربن از جو در حال سرمایه‌گذاری ۱ میلیارد دلاری در حوزه فناوری است.

برخی از شرکت‌های نوآفرین جدیدتر مثل تعاونی ان.دی.ان و صندوق هایو برای اقلیم و عدالت جنسی و گروه‌های تحقیقاتی مثل موسسه کوهستان راکی و موسسه منابع جهان نیز از جمله دریافت‌کنندگان اعتبار صندوق زمین بزوس  هستند.

سایر دریافت‌کنندگان هم صندوق نقدی اقلیم و انرژی پاک، بنیاد اقدامات اقلیمی، گروه رویای همگی سبز، طرح بازجنگل‌کاری ادن، بنیاد انرژی، اتحادیه محققان دل‌نگران، موسسه بررسی‌های زیست‌شناختی سالک و موسسه طرح راهکارها هستند.

آقای بزوس در مطلب اینستاگرامی دیگری با اعلام نام دریافت‌کنندگان نوشت: «در چند ماه گذشته مشغول آموختن از مجموعه‌ای از افراد بسیار هوشمند بوده‌ام که عمرشان را صرف مبارزه با تغییر اقلیم و آثار آن بر جوامع سراسر جهان کرده‌اند. خیلی از کارهای‌شان خوشم آمد و دوست دارم کمک کنم تا کارشان را توسعه دهند.»

اما دریافت‌کنندگان چگونه این پول را خرج می‌کنند؟ یکی از این دریافت‌کنندگان یعنی صندوق دفاع محیط‌‌زیستی در مصاحبه با نشریه ورگ اعلام کرد قسمت اعظم پول دریافتی را صرف پرتاب ماهواره‌ای به فضا در سال ۲۰۲۲ می‌کند تا انتشار متان در جهان را پایشگری کند و بستری برای انتشار عمومی این داده‌ها فراهم کند.

البته تلاش‌های آقای بزوس با انتقادهای چشم‌گیری هم مواجه شده است و از جمله به مبلغ این اعتبار ایراد گرفته‌اند که فقط ۱۷.۷ درصد کل ثروت تقریبی وی است. اما با توجه به آنکه سالانه فقط دو درصد اعتبارات خیریه‌ای صرف اقدام‌های اقلیمی می‌شود این مبلغ همچنان چشم‌گیر و بیش از حد توقع است.

پیش از آنکه میزان نهایی درآمد آقای بزوس از فروش کالا در دوران همه‌گیری مشخص شود جنبش طلوع خورشید در توییتر نوشت: «از یاد نبریم که در دوران همه‌گیری که بیش از ۴۰ میلیون آمریکایی اعلام کردند از کار بی‌کار شده‌اند جف بزوس بیش از ۴۸ میلیارد دلار پول به جیب زد. تصور کنید اگر واقعا مجبور بود مالیات بپردازد با پولش چه کارهای بزرگی که نمی‌شد کرد.»

از یاد نبریم که در دوران همه‌گیری که بیش از ۴۰ میلیون آمریکایی اعلام کردند از کار بی‌کار شده‌اند جف بزوس بیش از ۴۸ میلیارد دلار پول به جیب زد. تصور کنید اگر واقعا مجبور بود مالیات بپردازد با پولش چه کارهای بزرگی که نمی‌شد کرد.

جنبش طلوع خورشید(@sunrisemvmt)، ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۰

مرکز کنش اجتماعی و عدالت محیط‌‌زیستی (سی.سی.ای.ای.جی) نیز انتقادهای تندوتیز مشابهی را مطرح کرده است.

 گابریلا مندز، یکی از سازمان‌دهندگان اجتماعی این نهاد غیرانتفاعی، می‌گوید: «فرصت دارد تا با این اعتباراتی که فراهم کرده است کارهای زیادی انجام دهد اما همچنان معتقدم با توجه به ثروتی که با ایستادن روی گرده ما مردم به دست آورده است چندان مایه نگذاشته است.»

مرکز کنش اجتماعی و عدالت محیط‌‌زیستی به عملکرد محیط‌‌زیستی خود آمازون در کالیفرنیای جنوبی نیز انتقاد کرده است. بسیاری از انبارهای آمازون در این منطقه قرار دارد و آلودگی هوا در این منطقه چشم‌گیر است. مرکز کنش اجتماعی و عدالت محیط‌‌زیستی هم رفت‌وآمد کامیون‌های توزیع‌کننده آمازون را عامل بخشی از این آلودگی می‌داند و خواستار استفاده از وسایل نقلیه بدون آلودگی به جای این کامیون‌ها (و بهبود شرایط کارگران به کار گرفته در آنها) شده است.

گروه ائتلاف عدالت کیفری (سی.جی.ای) انتقاد مشابهی کرد و در واکنش به این کمک مالی گفت: «هیچ میزان از سبزشویی نمی‌تواند آسیب جف بزوس یا آمازون به کارگران و اجتماعات خط مقدم یا سیاره زمین را جبران کند. اگر صندوق زمین می‌خواهد سیاره زمین را نجات دهد باید مستقیما به اجتماعات اصلی کمک کند که کمترین نقش در فجایع اقلیمی را دارند اما بیشترین آسیب را از آن دیده‌اند و کسب‌وکار طمع‌کارانه جف بزوس به آنها لطمه زده است.»

گروه ائتلاف عدالت کیفری در ماه دسامبر از دریافت‌کنندگان کمک مالی بزوس درخواست کرد ۱۰ تا ۲۵ درصد مبلغ دریافتی را به صندوقی اشتراکی بدهند تا صرف کمک به این دسته از افراد شود.

برای رفع نگرانی‌های مربوط به شفافیت عملکرد صندوق زمین بزوس نیز آمازون در روز ۹ مارس اعلام کرد دکتر اندرو استیر، رئیس سابق موسسه منابع جهان، به عنوان مدیرعامل و رئیس این صندوق مشغول به کار خواهد شد.

دکتر استیر در پی این خبر در توییتر نوشت: «صندوق زمین برای کمک به پیشبرد فناوری‌های جدید، سرمایه‌گذاری‌ها، تغییر سیاست‌ها و رفتارها به محققان، سازمان‌های مردم‌نهاد، کنشگران و بخش خصوصی کمک مالی خواهد کرد. ما بر عدالت اجتماعی تاکید داریم زیرا تغییرات اقلیمی بیشتر به فقرا و جوامع حاشیه‌نشین آسیب می‌زند.»