بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ آموزش را برای همیشه در دنیا تغییر داد. ویروس کرونا به بسته شدن مدارس در سراسر جهان منجر شد و شکل تحصیل و درس‌خواندن بیش از دو میلیارد نفر در دنیا را عوض کرد. علاوه بر کودکان و نوجوانان، دانشجویان هم از این آسیب تغییر روش تحصیل در این دوره بی‌نصیب نماندند و حضور در دانشگاه‌ها و کالج‌ها جای خود را به کلاس‌های مجازی دادند. در این مدت، نرخ ترک تحصیل هم افزایش چشمگیری یافت و دانش‌آموزان طبقات پایین اجتماع، به دلیل دسترسی نداشتن به تجهیزات الکترونیک و اینترنت، از تحصیل بازماندند.

تحقیقات نشان می‌دهد که در این مدت، آموزش به دلیل جایگزینی نوع سنتی آن با آموزش الکترونیکی یا آموزش از راه دور، به طرز چشمگیری تغییر کرده است. با این تغییر ناگهانی و دور شدن از کلاس درس در بسیاری از نقاط دنیا، بسیاری بر این باورند که احتمال دارد نوع تحصیل برای همیشه دچار تغییر شود و این سوال مطرح است که آیا ادامه تحصیل به‌ صورت آنلاین پس از پایان همه‌گیری کرونا همچنان ادامه خواهد داشت و چگونه چنین تغییری بر رویکرد آموزش جهانی تاثیر می‌گذارد؟ مشکلات دانشجویان چگونه برطرف می‌شود؟

حتی پیش از همه‌گیری کرونا نیز رشد و پذیرش بالایی در فناوری آموزشی آنلاین وجود داشت؛ به طوری که سرمایه‌گذاری جهانی آموزش از راه دور در سال ۲۰۱۹ به ۱۸.۶۶ میلیارد دلار آمریکا رسید و به گزارش مجله «فوربس» پیش‌بینی می‌شود بازار کلی آموزش آنلاین تا سال ۲۰۲۵ به ۳۵۰ میلیارد دلار برسد.

استفاده از برنامه‌های آموزش مجازی دوره‌های مختلف، زبان‌های خارجی، برگزاری کنفرانس ویدیویی یا نرم‌افزار یادگیری آنلاین، از زمان همه گیری کووید-۱۹ افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است اما هرچند آموزش آنلاین و از راه دور به‌ سرعت به شیوه اجباری تحصیل در همه مقاطع در دنیا تبدیل شد، ولی چالش‌هایی نیز به همراه داشت.

معلمان قرار بود بدون آموزش و بودجه اضافی، فورا کلاس‌های خود را به کلاس‌های آنلاین منتقل کنند. سیستم‌های یادگیری معمولا هزینه یک‌ دست و پا را متحمل می‌شوند؛ یعنی نمی‌توان توقع داشت که سیستم کاملی در اختیار مصرف‌کننده قرار دهند؛ بنابراین معلمان در بسیاری از کشورهای دنیا مجبور شدند از ابزارهای دیجیتال تکمیلی بسیاری برای ارائه آموزش الکترونیکی استفاده کنند. آن‌ها روز خود را با بازکردن چندین برنامه کمکی دیجیتال برای چندین هدف و جابه‌جایی بین آن‌ها شروع کردند.

در آن زمان هنوز کسی تصوری از ادامه‌دار بودن این شرایط برای بیش از یک سال نداشت. تصمیم‌گیری در مورد استراتژی تدریس، برگزاری جلسات غیرحضوری با دانش‌آموزان و والدین آن‌ها و دانشجویان نیز به چالش‌های آنان اضافه شد. معلمان روزانه ۱۰ ساعت یا حتی بیشتر آنلاین می‌مانند تا مشکلات موجود در سیستم تدریس را برطرف کنند و روندهایی که به آموزش سریعتر کمک می‌کند را تنظیم کنند و در اختیار دانشجویان خود قرار دهند.

برگزاری آزمون‌های آنلاین و نمره دادن به دانشجویان و دانش‌آموزان هم از دیگر چالش‌های کلاس‌های آنلاین در دوران تحصیل مجازی بود و هست؛ ولی این‌ها فهرست کاملی از مشکلات آموزش آنلاین نیست. طرف دیگر این چالش، دانش‌آموزان و دانشجویانند که در دوره طولانی همه‌گیری کرونا که بسیاری از کشورهای دنیا قرنطینه‌های طولانی را تجربه کرده‌اند، از فرسودگی و ناکارامدی تحصیل آنلاین گفته‌اند.

بسیاری از مدارس و دانشگاه‌ها در بسیاری از کشورهای دنیا برای چنین تغییر بزرگی و برگزاری کلاس‌های آنلاین آماده نبودند. در این شرایط، مسئولیت و بار کاری معلمان و دانش‌آموزان و دانشجویان برعهده خودشان بود تا با روش جدید یادگیری سازگار شوند. برخی از رایج‌ترین چالش‌هایی که دانشجویان در حال حاضر با کلاس‌های آنلاین روبه‌رو بودند عبارتند از: مسائل فنی، حواس‌پرتی و مدیریت زمان، با انگیزه ماندن، درک انتظارات دوره و نبود تعامل حضوری در کلاس.

آنلاین‌های ایرانی و چند خوان رستم

آموزش آنلاین به معلمان و مدرسانی نیاز دارد که در این کار مهارت داشته باشند و علاوه بر تسلط بر شیوه‌های سنتی آموزش در کلاس‌های حضوری، تدریس با فناوری‌های نوین آموزشی را هم بلد باشند. در ایران، بسیاری از مربیان یا استادان دانشگاه‌ها با فضای آموزش آنلاین آشنایی نداشتند تا بتوانند دانشجویان خود را برای استفاده از این فضا تربیت کنند.

مشکل بعدی دانشجویان و محصلان در ایران، اینترنت بود. اگرچه در بسیاری از کشورهای پیشرفته یا در حال ‌توسعه در دنیا زیرساخت‌های فنی نظیر ابزارهای سخت‌افزاری آموزشی و خطوط شبکه ارتباطی اینترنت پرسرعت برای دانشجویان در دوران کرونا فراهم بود ولی در ایران همه چیز فرق می‌کرد.

اینترنت پرسرعت، نه رایگان ولی دست‌کم با هزینه اندک، در اختیار دانش‌آموزان و دانشجویان و مدرسان قرار نگرفت. گزارش‌های بسیاری از مناطق محروم و روستایی در رسانه‌ها منتشر شد که از فقر شدید امکانات آموزشی حکایت داشت.

شماری از دانشجویان به دلیل تعطیلی دانشگاه‌ها و خوابگاه‌ها از شهرهای محل تحصیل خود روانه شهر یا روستای خود شدند و به دلیل نبود وسائل سخت‌افزاری آموزشی از کلاس‌های آنلاین بی‌نصیب ماندند. شبکه سراسری اینترنت و تجهیزات فنی از جمله کامپیوتر یا سایر وسایل الکترونیکی برای تحصیل بسیاری از دانشجویان فراهم نبود و به همین دلیل دانشجویان بسیاری مجبور به ترک تحصیل شدند.

حالا با گذشت بیش از یک سال از تجربه آموزش آنلاین در مدرسه‌ها و دانشگاه‌های ایران، وجود مشکلات متعدد در این زمینه محصلان و آموزگاران را کلافه کرده است؛ آن‌ها از سرعت و قیمت اینترنت شکایت دارند و همین مسئله، محرومیت از تحصیل گروهی از دانشجویان را سبب شده و اعتراض‌های دانشجویان برخی دانشگاه‌ها را در پی ‌داشته است. دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ارومیه در تجمع اعتراضی، رسیدگی به تصمیم‌های بی‌ضابطه در خصوص نحوه برگزاری آزمون‌های آنلاین دانشگاه را خواستار شدند.

شمار زیادی از دانش‌آموزان روستایی و مناطق محروم برای وصل شدن به شبکه اینترنت در بالای تپه‌ها و نقاط مرتفع در کلاس‌های آنلاین شرکت کردند. نوسانات سرعت اینترنت حتی در آموزش مجازی برخی از شهرهای بزرگ هم مشکلاتی ایجاد کرد.

بسیاری از خانواده‌های کم‌درآمد نتوانستند وسایل الکترونیکی نظیر لپ‌تاپ و تبلت و گوشی همراه مناسب برای تحصیل فرزندان خود تهیه کنند. بسیاری از دانشجویان به نرم‌افزار‌ها و شیوه نصب آن‌ها آگاهی نداشتند و تداخل کلاس‌های درس استادان دانشگاه، عقب افتادن بسیاری از دانشجویان از کلاس‌ها را موجب شد. ضعف در سرعت اینترنت و زیرساخت‌های آموزش الکترونیکی در برخی دانشگاه‌های ایران که موجب شد همزمانی حضور دانشجویان با خطا در سیستم مواجه شود، بسیاری را از شرکت در کلاس‌ها محروم کرد.

اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها بارها درباره نبود امکانات زیرساختی برای آموزش مجازی دانشجویان به وزارت علوم اعتراض کردند.

در روزهای گذشته با قطعی چندین باره برق در اکثر نقاط کشور، با توجه‌ به فرا رسیدن فصل برگزاری آزمون‌های پایان دوره تحصیلی، دانشجویان و دانش‌آموزان با معضل بزرگ دیگری هم روبه‌رو شده‌اند؛ قطعی برق در میانه برگزاری جلسه امتحانات که احتمال محرومیت آن‌ها از امتحان را در پی خواهد داشت.

رنج انزوای خانه‌نشینی و معضلات مربوط به همه‌گیری کرونا کمتر از درد خود بیماری‌ نبود. حتی با این که بسیاری از مردم به کرونا مبتلا نشدند ولی شرایط خاص و دور از انتظار آن، هزینه و محرومیت‌های بسیاری را روی دست خانواده‌ها گذاشت.

یکی از مهمترین بخش‌های آسیب‌دیده در این دوران، سیستم آموزشی در همه مقاطع و به‌ خصوص در دانشگاه‌ها بود. تا پیش از کرونا، سیستم آموزش مجازی در ایران به‌ عنوان یک سیستم آموزشی بی‌کیفیت مطرح بود و به همین دلیل با از راه رسیدن همه‌گیری کرونا، آموزش عالی در ایران غافلگیر شد. این اتفاق به‌ خوبی نشان داد که بدنه مدیریتی آموزش عالی در کشور به تکنولوژی و مسیر جدید آموزش در دنیا توجه کمتری داشته است؛ هر چند همین کرونا موجب شد تا ایران در زمینه آموزش مجازی به‌ اجبار و نطلبیده، یک گام به جلو بردارد و به اجبار، از ظرفیت‌های فضای مجازی بهره بگیرد.