«ای‌کاش! آدمی وطنش را همچون بنفشه می‌شد با خود ببرد هرکجا که خواست» ولی بر اساس آخرین آمار کمیساریای عالی پناهندگان، تا اواسط سال ۲۰۲۰، ۸۰ میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل درگیری، آزار و اذیت، نقض حقوق بشر و خشونت، آواره و بی‌وطن شده‌اند.

اکنون بشریت شاهد بالاترین میزان آوارگی ثبت شده است. ۲۶.۳ میلیون پناهنده، ۴۵.۷ میلیون پناهجو و ۴۵.۷ میلیون آواره داخلی، بخشی از این آمارند. ولی سهم کودکان در این میان چقدر است؟

برای کودکان، پناهندگی چالش‌های بزرگ و خسارت‌های جبران‌ناپذیری به همراه دارد که حتی آینده دنیا را هم تهدید می‌کند. اضطراب، رهاشدگی، استرس، بحران‌های روحی و روانی، محرومیت از تحصیل، نبود دسترسی به غذا و آب آشامیدنی سالم، فقر بهداشتی، سوءاستفاده‌های جنسی و تجاوز، همه بحران‌های موجود و پیش روی کودکان پناهنده هستند.

بی‌بی‌سی جهانی سال ۲۰۱۹ در گزارشی نوشت که هزاران کودک مهاجر به آمریکا، مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند. بر اساس اسناد موجود، وزارت بهداشت ایالات‌متحده بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸، از کودکان مهاجر بازداشت شده بیش از ۴۵۰۰ مورد شکایت از سوءاستفاده جنسی دریافت کرده است.

در سال ۲۰۱۸، شبکه خبری سی‌بی‌سی از کودکان پناهجویی نوشت که در مرزها مورد اخاذی تجاوز و قتل قرار می‌گیرند. یونیسف در سال ۲۰۱۷ اعلام کرد هزاران کودک پناهنده در لیبی، استثمار و خودسرانه بازداشت شده‌اند. یونیسف همچنین هشدار داد که کودکان و زنان پناهنده مرتبا با خشونت جنسی، استثمار، سوءاستفاده‌های جنسی، تجاوز و بازداشت در مسیر مهاجرت مواجه‌اند.

بر اساس تازه‌ترین گزارش یونسکو، تخمین زده می‌شود بیش از ۳۴ میلیون نفر یعنی ۴۰ درصد از ۸۰ میلیون آواره در دنیا، کودکان زیر ۱۸ سال باشند.

بنا بر اعلام یونسکو، تعداد کودکان آواره پناهجو در ۱۰ سال گذشته دو برابر شده است. کشورهای در حال‌ توسعه میزبان ۸۶ درصد پناهندگان جهان و بیشتر هم شهروندان ونزوئلایی‌اند. کشورهای حداقل توسعه‌یافته، ۲۸ درصد از کل پناهندگان را در خود جای ‌داده‌اند.

در سال ۲۰۱۹، دو سوم افراد آواره در مرزها، از سوریه، ونزوئلا، سودان جنوبی، افغانستان و میانمار بوده‌اند؛ اما در هیچ سالی جهان به میزان سال ۲۰۱۸ پناهنده به خود ندیده است. آخرین گزارش کمیساریای عالی امور پناهندگان در سال ۲۰۱۹ نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۸ با حدود ۲۵.۹ میلیون نفر پناهنده در سطح جهان، دنیا بیشترین تعداد پناهنده را تاکنون به خود دیده است.

بر اساس همین گزارش، نیمی از این پناهندگان کودکان هستند و تقریبا نیمی از کودکان پناهنده در دنیا را کودکان سوری و افغان تشکیل می‌دهند.

سازمان ملل می‌گوید بحران پناهندگان یک مسئله جهانی است که تنها بر یک کشور یا منطقه تاثیرگذار نیست. بحران پناهجویان از سال ۲۰۱۱ آغاز شد و به طور فزاینده‌ای، چهره خشونت‌باری به خود گرفت و باعث فرار شهروندان بسیاری در پوشش پناهنده در سطح دنیا شد.

خشونت نهفته در پناهندگی و آوارگی، بر همه مهاجران تاثیرگذار است اما برای کودکان زیان بیشتری به همراه دارد. چالش‌های عصبی، چالش‌های بهداشت روان و چالش‌های حقوقی، از مهم‌ترین آن‌ها هستند. این چالش‌ها نه‌ تنها بر آینده نزدیک، بلکه برای دهه‌های پیش رو نیز پیامدهای جدی دارد.

تلاش برای توانبخشی این کودکان و ادغام دوباره آن‌ها در جوامع جدیدی که تازه به آنجا وارد شده‌اند، بسیار مهم است تا آثار خشونت و درگیری که این کودکان با آن روبه‌رو هستند کاهش پیدا کند. این تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها باید در بیش از یک دولت یا سازمان واحد پیگیری شود و همه دولت‌ها در دنیا باید برای اثربخشی و تاثیر آن، در این چرخه سهیم باشند.

دانشگاه دنور در بررسی‌های انجام شده روی کودکان پناهجوی جهان در سال ۲۰۲۰، چندین چالش اساسی برای این کودکان را برشمرده که یکی از اصلی‌ترین‌های آن‌ها، چالش‌های عصبی عنوان شده است. بنا بر این گزارش تحقیقی، مدیریت پاسخ به این استرس بسیار مهم است.

دسترسی ضعیف به آموزش از دیگر معضل‌های کودکان پناهجو است. بسیاری از کودکان پناهجو به دلیل استقرار در کمپ‌های پناهندگی از امکانات تحصیلی بی‌بهره‌اند. چالش زبان‌آموزی کشور مقصد نیز برای آن‌ها آزاردهنده است.

بر اساس تحقیق‌های انجام شده، چالش‌های بهداشت روان به دلیل مواجهه بسیاری از این کودکان با خشونت‌های شدید، قابل‌توجه است. بسیاری از این کودکان شاهد کشتار، زدوخورد و درگیری حتی برای نزدیکان و اعضای خانواده خود بوده‌اند و بحران‌های روحی بزرگی را پشت سر گذاشته‌اند.

برای برخی از آن‌ها نیازهای اولیه همچون دسترسی به آب قابل آشامیدن و غذا فراهم نبوده است. بسیاری از آن‌ها در خطر افسردگی، اضطراب، کناره‌گیری از اجتماع و کابوس‌های شبانه قرار دارند.

کودکان پناهنده به ‌محض ورود به یک کشور جدید ممکن است استرس شدید مربوط به سازگاری با محیط جدید و فرهنگ‌پذیری خانواده، درگیری خانوادگی، مشکلات در آموزش به زبان جدید و تجارب اجتماعی و تبعیض را تجربه کنند.

در حالی ‌که تحصیلات با‌کیفیت یکی از ضروریت‌های موفقیت در زندگی است، اما این موضوع مهم در زندگی اغلب پناهجویان به چالشی جدی تبدیل می‌شود. به گفته یونیسف، کودکان پناهنده پنج برابر بیشتر از سایر کودکان به دلیل نبود مدارس ایمن برای تحصیل، موانع زبان‌آموزی و مسائل مالی، از تحصیل بازمی‌مانند.

آسیب‌های روحی و عاطفی و پناهندگی باعث شده است که بسیاری از کودکان به‌سادگی آماده ورود به کلاس‌های رسمی نباشند و بسیاری دیگر برای کمک به خانواده‌های خود به بازار کار وارد شوند.

جهان امروز با نسل گمشده‌ای مواجه است که بیشترین تعداد پناهندگان و آوارگان داخلی از زمان جنگ جهانی دوم به بعد را داشته است. کودکان تنها کسانی هستند که در قبال جنگ، بمب و گلوله، خشونت، آزار و اذیت، قتل و فقر خانواده که بی‌خانمان شدن آن‌ها را در پی دارد، هیچ‌ مسئولیتی ندارند ولی نخستین کسانی هستند که تحت تاثیر همین جنگ و درگیری‌ها، تغییرات آب‌وهوایی و فقر قرار می‌گیرند و بیشترین آسیب را می‌بینند.