روز چهارشنبه ۱۲ خرداد ماه ۱۴۰۰ برابر با ۲ ژوئن ۲۰۲۱، جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا، در تماس تلفنی با شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، از خروج سامانه‌های پدافندی پاتریوت پی اِی سی-۳ (Patriot PAC-3) و تاد (THAAD) نیروی زمینی ارتش کشورش از عربستان خبر داد. چند روز پس از آن، مقامات دفاعی ایالات متحده آمریکا به رسانه‌ها خبر [۱] دادند که سامانه‌های پدافندی پاتریوت نه تنها از عربستان سعودی، بلکه از تمامی کشورهای خاورمیانه خارج خواهند شد. یکی از دلایل این تصمیم دولت ایالات متحده آمریکا، تمرکز نیروهای مسلح آن کشور بر مقابله با تهدیدات چین و روسیه اعلام شده است.
در عملیاتی که ایران به تلافی کشتن قاسم سلیمانی انجام داد، بامداد ۱۸ دی ۱۳۹۸، نیروی هوافضای سپاه پاسداران ۱۳ موشک بالیستیک قیام-۲ و فاتح-۳۱۳ به پایگاه هوایی عین‌الاسد (که شماری از پهپادهای شرکت کننده در عملیات شکار قاسم سلیمانی از آن به پرواز درآمده بودند) شلیک کرد. هرچند پیش از حمله سپاه، نیروهای آمریکایی پایگاه را تخلیه کرده بودند و در نتیجه، تنها چند سازه موقت، از جمله رستوران و باشگاه افسران و چند آشیانه پارچه‌ای هواپیما تخریب شد، اما برای نخستین بار دقت بالای موشک‌های بالیستیک سپاه به نیروهای آمریکایی نشان داده شد. در نتیجه آن، نیروی زمینی آمریکا مامور شد تا سه سامانه پدافندی پاتریوت پی اِی سی-۳ را برای محافظت از پایگاههای نظامی مورد استفاده ائتلاف بین‌المللی ضد داعش شرکت کننده در عملیات «عزم راسخ» (Inherent Resolve) به عراق اعزام کند.
حال به دنبال پیشرفت مذاکرات غیرمستقیم دولت ایالات متحده آمریکا با ایران بر سر برجام، و نیز به علت تصمیم آمریکا برای کاهش نیروهای نظامی و به خصوص اسکادران‌های جنگنده‌های نیروی هوایی ایالات متحده و گارد ملی هوایی آن کشور از کشورهای حاشیه خلیج فارس، دولت جو بایدن تصمیم گرفته است هشت سامانه پدافندی برد بلند پاتریوت پی اِی سی-۳ (Patriot PAC-3)، یک سامانه پدافند ضد موشک بالیستیک تاد (THAAD) و یک اسکادران دوازده فروندی از جنگنده‌های اف-۱۶سی گارد ملی هوایی آمریکا را که در روز نهم فروردیم ۱۴۰۰ به خاورمیانه اعزام شده بودند، از آن منطقه خارج کند.
خروج این سامانه‌های پدافندی از منطقه، در نهایت آسمان برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس را در برابر حملات موشکی و پهپادی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای نیابتی آن چون شبه‌نظامیان حوثی در یمن، بی‌دفاع می‌کند. در نتیجه، دولت عربستان سعودی راهکارهایی اتخاذ کرده است، از جمله استفاده از سامانه‌های پدافندی میانبرد میکا ساخت فرانسه و کمک گرفتن از نیروی هوایی یونان برای استقرار یک سامانه پاتریوت پی اِی سی-۳ در آن کشور، تا خلاء ناشی از نبود تسلیحات آمریکا را پر کند.
سامانه‌های پدافندی برد بلند آمریکا در خاورمیانه از چه تاسیساتی محافظت می‌کردند؟
گردان‌های توپخانه ضدهوایی نیروی زمینی آمریکا در خاورمیانه هشت واحد سامانه پدافند موشکی برد بلند پاتریوت پی اِی سی-۳ مجهز به موشک‌های زمین به هوای برد بلند اِم آی اِم-۱۰۴ اِف (MIM-104F) در اختیار دارند که وظیفه محافظت از پایگاههای هوایی شاهزاده سلطان در عربستان سعودی، الظفره در امارات متحده عربی، علی السالم در کویت، عین‌الاسد در عراق، شهید موفق السلطی در اردن، و فرودگاه بین‌المللی اربیل در کردستان عراق را بر عهده دارند. در کنار آن‌ها یک سامانه ضدموشک بالیستیک تاد نیروی زمینی آمریکا نیز در نزدیکی ریاض مستقر است که وظیفه مقابله با موشک‌های بالیستیک حوثی‌ها را بر عهده دارد.
جز عراق و اردن، بقیه این کشورها از سامانه‌های پاتریوت پی اِی سی-۳ استفاده می کنند، اما نه به اندازه‌ای که بتوانند امنیت نیروهای آمریکایی و تجهیزات آنان را، شامل هواپیماها و هلیکوپترهای نظامی مستقر در پایگاههای هوایی‌شان، تامین کنند. به همین دلیل در کنار سامانه‌های پدافندی پاتریوت آن کشورها، نیروی زمینی ارتش آمریکا نیز با سامانه‌های پاتریوت پی ای سی-۳ خود، از نیروهای آمریکایی در برابر حملات پهپادی و موشکی سپاه قدس و نیروهای نیابتی‌اش به این پایگاههای هوایی به محافظت می‌کند.
تا پیش از حمله موشکی نیروی هوافضای سپاه پاسداران به عین‌الاسد، آن پایگاه فاقد سامانه‌های پدافند موشکی بود. پیش از آن حمله، به علت تشدید حملات راکتی شبه‌نظامیان وابسته به سپاه قدس، ازجمله کتائب حزب‌الله از گروه شبه‌نظامی حشد‌الشعبی، به سفارت آمریکا در منطقه سبز بغداد و نیز تشدید خطر حملات مشابه به فرودگاه بین‌المللی اربیل در شمال عراق، شماری از سامانه‌های پدافندی سی-رآم (C-RAM) مجهز به تیربارهای ولکان با نواخت تیر بالا به عراق ارسال شده بودند که برای مقابله با خطر حملات موشک‌های بالیستیک سپاه مناسب نبودند.
در نتیجه حمله موشکی نیروی هوافضای سپاه در بامداد ۱۸ دی ۱۳۹۸، نیروی زمینی ایالات متحده آمریکا سه گردان سامانه پدافندی برد بلند پاتریوت پی ای سی-۳ به عراق منتقل کرد که دو گردان در عین‌الاسد و یک گردان در مجاورت بخش نظامی فرودگاه بین‌المللی اربیل مستقر شدند. این سامانه‌ها موفق شدند چندین حمله پهپادی شبه‌نظامیان حشد‌الشعبی را به پایگاه هوایی عین‌الاسد در ماه‌های اخیر دفع کنند که در یکی از جدیدترین موارد آن که در تاریخ شنبه ۱۶ خرداد ماه رخ داد، دو پهپاد را که در حال پرواز به سمت عین‌الاسد بودند، سرنگون کردند. اما در جریان یک حمله مشابه پهپادی که در ساعت ۱۰ شب ۲۵ فروردین ۱۴۰۰ به یک آشیانه هواپیمای مورد استفاده سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) در فرودگاه اربیل صورت گرفت، سامانه پدافندی پاتریوت مستقر در آن فرودگاه نتوانست مانع حمله شود.
متحدان آمریکا چگونه می‌توانند جای خالی سامانه‌های پدافندی آمریکا را پر کنند؟
سیاست خروج سامانه‌های پدافندی آمریکا از عربستان، به دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ بازمی‌گردد و هدف آن، کاهش هزینه‌های نظامی آمریکا در خاورمیانه، به منظور تمرکز در مقابله با تهدیدات نظامی روسیه و چین است. در راستای این سیاست، دولت آمریکا تلاش می‌کرد تا متحدان خاورمیانه‌ای خود را ترغیب کند که به جای آن که برای تامین امنیت حریم هوایی‌شان به نیروی هوایی و سامانه‌های پدافندی نیروی زمینی‌اش وابسته باشند، با خریداری تعداد بیشتری از سامانه‌های پدافندی پاتریوت و تاد از آمریکا، از از حریم هوایی خود به محافظت کنند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
به نظر میرسد که مذاکرات پشت پرده ایران و آمریکا به گونه‌ای پیش رفته است که مقامات آمریکایی دیگر نگران حملات موشکی نیروی هوافضای سپاه به پایگاههای هوایی محل استقرار هواپیماها و هلیکوپترهای خود (که در جریان عملیات خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و نیز برای مبارزه با داعش در جریان عملیات «عزم راسخ» به‌کار گرفته می‌شوند) نیستند و در همین راستا، سامانه‌های پدافندی پاتریوت پی ای سی-۳ محافظ این پایگاه‌ها را به خاک اصلی ایالات متحده آمریکا بازمی‌گردانند.
اطمینان مقامات آمریکایی از حمله نکردن ایران به پایگاههای مورد استفاده نیروهای نظامی‌اش در منطقه خاورمیانه، به معنی حمله نکردن نیروهای نیابتی آن به پایگاههای نظامی کشورهای منطقه و متحد ایالات متحده آمریکا نیست. همان طور که در بالا ذکر شد، جز عراق و اردن، سایر کشورهای منطقه از سامانه‌های پدافندی پاتریوت پی ای سی-۳ و حتی سامانه ضدموشک بالیستیک تاد بهره می‌برند، اما تعداد این سامانه‌ها، دست‌کم در عربستان سعودی، کافی نیست تا بتواند از پایگاههای نظامی، شهرهای بزرگ، و تاسیسات نفتی و اقتصادی آن کشور دربرابر حملات موشکی و پهپادی شبه‌نظامیان حوثی محافظت کند.
نیروی پدافند هوایی عربستان سعودی در حال حاضر سه واحد کامل پدافند موشکی پاتریوت پی ای سی-۳ در اختیار دارد. بر اساس اطلاعات موسسه صلح استکهلم، آن سامانه‌ها در چارچوب یک قرارداد نظامی دو میلیارد دلاری منعقد شده در سال ۱۳۹۴ خورشیدی به همراه ۳۲۰ موشک زمین به هوای ام آی ام-۱۰۴اف، خریداری و در سال‌های ۱۳۹۶ الی ۱۳۹۸ تحویل شدند و از سال ۱۳۹۸ به این سو موفق شده‌اند ده‌ها حمله موشکی و پهپادی حوثی‌ها و دیگر نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی ایران را علیه مناطق حساسی چون شهر ریاض، دفع کنند. علاوه بر این سه واحد پاتریوت پی ای سی-۳، تعدادی از سامانه‌های پاتریوت پی اِی سی-۲ نیروی پدافند هوایی عربستان نیز در چارچوب یک قرارداد دیگر در حال ارتقا به سطح پی ای سی-۳ هستند تا قابلیت مقابله با موشک بالیستیک و به‌خصوص کلاهک‌های خوشه‌ای و جداشونده موشک‌های بالیستیک قیام-۱، در آن‌ها افزایش یابد.
تا زمانی که تعداد سامانه‌های پاتریوت پی ای سی-۳ نیروی پدافند هوایی عربستان سعودی به میزان مطلوب برسد، یک اسکادران پدافند موشکی مجهز به این نوع سامانه از هنگ ۳۵۰ موشکی نیروی هوایی یونان بر اساس یک قرارداد منعقد شده بین وزارت دفاع یونان و عربستان در تاریخ ۳۱ فروردین ۱۴۰۰، جای خالی دست‌کم یکی از سامانه‌های پاتریوت نیروی زمینی آمریکا را که از عربستان خارج شده است، پر می‌کند. در کنار پاتریوت یونانی، پنج سامانه پدافند موشکی ارتفاع متوسط میکا (MICA) ساخت فرانسه در خدمت گارد سلطنتی و گارد ملی عربستان سعودی که درسال‌های ۱۳۹۴ الی ۱۳۹۷ تحویل شده بودند، نیز برای مقابله با پهپادهای انتحاری حوثی‌ها و دیگر نیروهای نیابتی سپاه به‌کار گرفته می‌شوند. روز گذشته، یکشنبه ۳۰ خرداد ۱۴۰۰، برای نخستین بار در تاریخ پدافند هوایی در عربستان یک سامانه میکا شماری از پهپادهای انتحاری به پرواز درآمده از سوی شبه‌نظامیان حوثی از خاک یمن را ساقط کرد.
گفته می‌شود علاوه بر خروج تمامی سامانه‌های پدافندی برد بلند نیروی زمینی آمریکا از خاورمیانه، یک اسکادران از جنگنده‌های نیروی هوایی آن کشور نیز از منطقه خارج خواهند شد. به نظر میرسد که این جنگنده‌ها عبارت باشند از ۱۲ فروند اف-۱۶سی گارد ملی هوایی آمریکا که پس از چند روز توقف در پایگاه هوایی لاژس در پرتغال، در تاریخ ۹ فروردین ۱۴۰۰ خود را به پایگاه هوایی العدید در قطر رساندند. پس از آن، پایگاه هوایی شاهزاده سلطان در عربستان سعودی محل استقرارشان شد. خلبانان این جنگنده‌ها متعلق به سه اسکادران ۱۰۰، ۱۱۹ و ۱۲۱ شکاری، به ترتیب از گاردهای ملی آلاباما، نیوجرسی، و واشنگتن دی‌سی، سال‌ها برای محافظت از شهرهای مهم آمریکا در برابر هرگونه حمله موشکی روسیه آموزش دیده بودند و حضورشان در خاورمیانه، در راستای مقابله با پهپادهای انتحاری سپاه قدس و نیروهای نیابتی آن بود.
