کنسرت «نغمه‌های تهران» حجت اشرف‌زاده که قرار بود در برج میلاد روی صحنه برود و به صورت آنلاین پخش شود، به دلیل صادر نشدن مجوز «ساترا» لغو شد. ساترا یا همان «سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر»، زیرمجموعه صداوسیمای جمهوری اسلامی است که حوزه اختیار‌های آن روز به روز گسترش می‌یابد و بعد از محدودیت‌هایی که برای شبکه نمایش خانگی ایجاد کرد، حالا به سراغ کنسرت‌های آنلاین رفته است.

کنسرت نغمه‌های تهران قرار بود با خوانندگی حجت اشرف‌زاده و با همکاری ارکستر ملی نیایش در روز پنجشنبه ۷ مرداد، برگزار شود اما در آخرین دقایق به برگزارکنندگان اعلام شد که به دلیل صادر نشدن مجوز ساترا امکان اجرای کنسرت را ندارند.

ساترا در ماه‌های اخیر چند بار دیگر نیز با دلایل مشابه خبرساز شده است و اوج این خبرها زمانی بود که تیغ دخالت این سازمان به سریال در حال پخش «زخم کاری» در شبکه نمایش خانگی رسید.

شبکه نمایش خانگی سال‌هاست که زیر نظر سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند، اما ساترا به‌تازگی اعلام کرده است که از «یک تاریخی به بعد مجوزهای سازمان سینمایی را به رسمیت نمی‌شناسد».

ریشه این ماجرا را باید در قانون اساسی ایران و انحصار تولید محتوای صوتی و تصویری برای صداوسیما دانست که زیر نظر مستقیم رهبرجمهوری اسلامی فعالیت می‌کند.

رادیو و تلویزیون دولتی در قانون اساسی

بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی، رادیو و تلویزیون در ایران دولتی است و راه‌اندازی هرگونه رادیو و تلویزیون در خارج از این چارچوب ممنوع است.

تنظیم‌کنندگان قانون اساسی در اوایل انقلاب این‌جای کار را نخوانده بودند که حتی اگر اجازه تاسیس شبکه‌های خصوصی را ندهند، به‌زودی فناوری به کمک می‌آید و امکاناتی را در اختیار تولیدکنندگان قرار می‌دهد که بتوانند محتوای صوتی و تصویری خود را بدون نیاز به فرستنده‌های رادیو و تلویزیونی عرضه کنند.

چیزی که حالا به‌عنوان پادکست در فضای مجازی، یا فیلم و سریال در شبکه‌های اینترنتی و نمایش خانگی منتشر می‌شود، این مسئله را اثبات می‌کند.

این محتواهای صوتی و تصویری از یک امتیاز ویژه نیز برخوردار بودند چون مجبور نمی‌شدند الزام‌ها و چارچوب‌های صداوسیما را رعایت کنند و به همین دلیل مخاطبان بیشتری هم پیدا کردند.

با وجود این، صدا‌و‌سیما نیز در این مدت بیکار ننشست و از حدود دو سال پیش، تصمیم گرفت محتوای صوتی و تصویری تولید‌ شده در خارج از این سازمان را نیز کنترل کند. ابتدا اعلام شد که شبکه‌های اینترنتی باید از ساترا مجوز پخش دریافت کنند. اما کمی بعد، دامنه اختیارهای این سازمان به وزارت ارشاد نیز گسترش پیدا کرد، به این صورت که فیلم‌ها و سریال‌های شبکه نمایش خانگی برای پروانه ساخت باید از ارشاد مجوز بگیرند اما پخش آن‌ها مشروط به مجوز ساترا خواهد بود؛ هرچند ساترا به این نیز راضی نشد.

این موضوع حالا به محل مناقشه میان دولت و صداوسیما تبدیل شده است؛ در یک‌سو وزارت ارشاد قرار دارد که می‌گوید سازمان صداوسیما متولی مجوزهای شبکه نمایش خانگی نیست و در سوی دیگر، ساترا قرار گرفته که مدعی است کارش فقط صدور مجوز پخش نیست و حق دارد در محتوا نیز دخالت کند، حتی اعلام کرده است که از تاریخی به بعد، دیگر مجوزهای سازمان سینمایی را به رسمیت نمی‌شناسد.

اوج این مناقشه بر سر سریال در حال پخش «زخم کاری» بود، نخستین سریال نمایش خانگی که مجوز پخش را از ساترا دریافت کرده بود.

وحید فرهمند، قائم‌مقام رئیس و معاون امور حقوقی ساترا، در تیرماه امسال، درباره حدود اختیار و فعالیت ساترا به خبرگزاری مهر گفت: «طبق سرفصل‌های قانونی جدید مرتبط با نظارت این سازمان که در قانون بودجه به آن اشاره شده است، مسئولیت تولید محتوای حرفه‌ای فضای مجازی به ساترا سپرده شده است.»

متن قانون مورد اشاره فرهمند به این شرح است: «سازمان صداوسیما موظف است به‌منظور حفظ ارزش‌های ایرانی و اسلامی و نظام خانواده، بر تمام مراحل تولید آثار حرفه‌ای در فضای مجازی نظارت کند و ضمن ارتقای کیفی تولیدات از اثرهای سوء آن در جامعه جلوگیری کند.»

اختیاری که مجلس شورای اسلامی به سازمان صدا‌و‌سیما داده است این قدرت را به ساترا می‌دهد که نه تنها بر پخش محتواهای صوتی و تصویری در فضای مجازی نظارت داشته باشد، بلکه در فرایند تولید آن‌ها نیز دخالت کند.

وحید فرهمند در گفت‌وگوی خود مدعی شد که این «توقع» را حاکمیت از ساترا به عنوان یک تنظیم‌گر دارد که «ورود محتوایی» نیز داشته باشد. به گفته او، سنگ بنای شکل‌گیری ساترا «وجود یک سری نابسامانی‌ها» در محتواهای انتشار یافته «انتقادات کاربران و طیف‌های مختلفی از دغدغه‌مندان فرهنگی» را به دنبال داشت و «توقع این بود که بعد از ورود ساترا به این عرصه، محتوا نیز ساماندهی شود».

اصل ماجرای ورود ساترا به محتوای فیلم‌ها و سریال‌ها از اسفند سال ۹۹شروع شد که سریال «قورباغه» در حال پخش بود و ساترا اعلام کرد افراد بالای ۱۸ سال می‌توانند آن را ببینند. این سریال و سریال «دراکولا» بهانه‌ای برای این سازمان بودند که به دخالت خود در محتوای آثار مشروعیت ببخشد.

هم‌زمانی این اتفاق با بررسی بودجه در مجلس نیز که صلاحیت نظارت بر تولید و انتشار آثار نمایشی را به‌طور انحصاری به صداوسیما می‌داد، باعث شد همه‌چیز دست به دست هم بدهد و کار به این‌جا برسد که حالا دیگر نه تنها برای سریال‌های شبکه نمایش خانگی که حتی برای کنسرت‌های آنلاین نیز نیاز به مجوز ساترا است.

این همان اختیاری است که قانون اساسی در اصل ۴۴ به صدا‌و‌سیما سپرده است. نهادی که زیر نظر رهبر فعالیت می‌کند، به هیچ جا پاسخگو نیست و حالا دیگر مجوزهای صادرشده وزارت ارشاد را که متولی اصلی حوزه فرهنگ و هنر در کشور است، به رسمیت نمی‌شناسد.