در کنار کوچک شدن سفره ایرانی‌ها و در شرایطی که به طور مداوم خبر می‌رسد که زیر فشار گرانی‌ها، مواد غذایی بیشتری از سبد خرید مردم حذف می‌شود، طبیعی است که جایی برای هزینه‌های جانبی مانند تفریح و سفر باقی نماند. این فقط گمانه‌زنی و «دو-دو تا چهارتا»ی ساده اقتصادی نیست؛ محروم بودن ایرانی‌ها از مسافرت، گزاره‌ای است که کارشناسان هم بر آن صحه می‌گذارند.

یک عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفته است: «آمارها نشان داده ۳۰درصد از کارکنان دولت هرگز سفر نمی‌کنند و ۷۰درصد بقیه هم به ضرورت [به] سفر می‌روند.» به گزارش ایسنا، دکتر نادر کریمیان سردشتی، با ارائه آمار و ارقام رسمی وزارت میراث فرهنگی، گفت: «درباره گردشگری خارجی، به دلیل این که دلایل سفر ایرانی‌ها مشخص نیست، نمی‌توان اعداد دقیقی ارائه داد، اما در مورد گردشگری داخلی، ۴۰درصد مردم ایران سفر نمی‌کنند و ۶۰درصد مابقی، بیشتر سفرهای بین‌شهری و خانوادگی می‌روند. آمارها حاکی از آن است که ۳۰درصد از کارکنان کشور هیچ‌وقت سفر نمی‌روند و ۷۰درصد بقیه هم به ضرورت‌های مختلف سفر می‌روند. این آمارها با [آمارهای] کشورهای توسعه‌یافته قابل‌قیاس نیست.» این کارشناس، بهره‌برداری از منابع موجود در تمام عرصه‌های میراث فرهنگی، طبیعی، و معنوی را یکی از مهم‌ترین راه‌های توسعه گردشگری برشمرده و در مقایسه با کشورهای دیگر گفته است: «ما باید از شخصیت‌های کلیدی یک جاذبه گردشگری ایجاد کنیم. برای نمونه، سالانه ۱۲میلیون گردشگر برای گرفتن امضا از دیوید بکهام، بازیکن فوتبال، وارد بریتانیا می‌شوند، اما در ایران نه‌تنها تلاشی برای اشخاص شاخص و کلیدی نشده است، بلکه گاهی آن‌ها در گمنامی فوت کرده‌اند.» او پایین بودن آمار گردشگری را ناشی از توجه نکردن به زیرساخت‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، و تعاملات بین‌المللی دانسته و در عین حال تاکید کرده است که «ایرانی‌ها به گردشگری بی‌عنایت هستند.»

مردم سفر را دوست دارند، اما گران است

اما آیا واقعا ایرانی‌ها به گردشگری بی‌توجه هستند و رغبتی برای مسافرت ندارند؟ برای پاسخ دادن به این سوال کافی است به افزایش نرخ هتل‌ها، بلیت هواپیما و قطار و اتوبوس، و حتی گرانی بنزین توجه کنیم. در شرایطی که از حذف شدن گوشت، لبنیات، و حبوبات از برنامه غذایی ایرانی‌ها خبر می‌رسد، چطور می‌توان انتظار داشت خانواده‌ای با درآمد متوسط بتواند از عهده هزینه بالای بلیت بربیاید؟ نتایج پژوهش یکی از بزرگ‌ترین موسسات خدماتی سفر در ایران نیز نشان داده است که گرانی، بیشتر از کرونا مانع سفر ایرانی‌ها شده است. در این گزارش اعلام شده است که در شرایطی که گردشگری در سایر کشورها به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا کاهش داشته، در ایران مهم‌ترین دلیل مردم برای نرفتن به سفر، مشکلات اقتصادی بوده است و نه رعایت پروتکل‌های بهداشتی کرونا. محمدحسن کرمانی، رئیس سابق انجمن دفاتر خدمات مسافرتی، نیز در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز از قسطی شدن تورهای مسافرتی خبر داد و گفت: «آژانس‌های مسافرتی ناچار شده‌اند تورهای خود را قسطی کنند و برای آن اقساط سه ماهه و شش ماهه تعیین کنند، اما این راهکار هم جواب نداده و تقاضای مردم برای سفر با تورهای داخلی تقریبا به صفر رسیده است. مردم به سفر با خودروهای شخصی و اقامت در کمپ و چادرهای مسافرتی رضایت داده‌اند و مقصد سفر آن‌ها به شهرها و تفرجگاه‌های حومه محل اقامتشان منحصر شده است.» او همچنین تاکید کرد که بازار سفرهای خارجی از این هم خراب‌تر است و تورهای خارجی تقریبا از بازار گردشگری ایران در حال حذف شدن هستند.

جدول آماری منتشر شده در سالنامه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری، و صنایع دستی نشان می‌دهد که اگرچه سفر مردم ایران به خارج از کشور در سال ۱۳۹۸ روندی افزایشی را آغاز کرد، اما در بیشتر ماه‌ها، تراز آن منفی بوده است. فقط در چند ماه خرداد، تیر، مرداد، شهریور، و مهر درصد تغییر آمار سفر به خارج از کشور در قیاس با سال ۱۳۹۷ مثبت و افزایشی بوده است. این روند از آبان سال ۱۳۹۸ با افزایش نرخ بنزین و وقایع داخلی رو به افول رفت و در اسفند همان سال، با آغاز شیوع ویروس کرونا و تورم شدیدتر، سفرهای خارجی تا بیش از ۸۹درصد کاهش یافت. هتل‌ها از این هم گران‌تر می‌شوند. با این حال، در شرایطی که مسافران ایرانی حتی توان تامین هزینه کنونی اقامت در هتل را ندارند، رئیس جامعه هتل‌داران ایران از تغییر و افزایش به‌زودی نرخ هتل‌ها خبر داده است. هتل‌ها هر سال در ماه مهر نرخ‌ها را متناسب با تورم افزایش می‌دهند، که اعتبار یک‌ ساله دارد. در مهر ۱۳۹۹، جامعه هتل‌داران نرخ‌ اقامت را تا ۳۰درصد افزایش داد، ‌در حالی که تحت تاثیر کرونا و تورم، ‌معیشت مردم آسیب دیده بود، و به گفته هتل‌داران، درصد اقامت در این اماکن به زیر ۱۰درصد رسیده بود. حتی با توجه به این آمار، جمشید حمزه‌زاده، رئیس جامعه حرفه‌ای هتل‌داران ایران، به ایرنا گفت: «گرانی علت مراجعه نکردن مردم به هتل نیست، بلکه وجود برخی محدودیت‌ها در هتل، مردم را به سمت خانه‌های اجاره‌ای می‌کشاند، وگرنه قیمت کرایه همین خانه‌ها چندبرابر هتل‌ها است.» او البته بدون اشاره به این که چه راهکاری برای برطرف کردن محدودیت هتل‌ها و سهل‌گیری در برخورد با مسافران وجود دارد، اظهار امیدواری کرده است که وضعیت هتل‌ها بهبود پیدا یابد و با سیاست‌گذاری‌های جدید بتوان ایرانی‌های بیشتری را به سفر و اقامت در هتل‌ها ترغیب کرد. امیدی که در حال حاضر با جیب‌های خالی مردم بعید به نظر می‌رسد به واقعیت تبدیل شود.