یائیر لاپید، وزیر خارجه اسرائیل، روز یکشنبه راهی اروپا شد تا درست همزمان با آغاز دور جدید مذاکرات هسته‌ای ایران و ۴+۱ در وین با کشورهایی اروپایی رایزنی کند. آقای لاپید در این سفر به پاریس و لندن خواهد رفت تا با مقامات دو کشور کلیدی حاضر در مذاکرات وین دیدار کند.

در حالی که جمهوری اسلامی در اقدامی بی‌سابقه با یک هیئت بزرگ ۴۰ نفره از ایران به وین رفته است، بریتانیا و فرانسه هیئت‌های خود را به دلیل پیدا شدن گونه جدیدی از ویروس کرونا در جنوب قاره آفریقا به حداقل کاهش داده‌اند و قرار است تعداد جلسات نیز کاهش پیدا کنند.

آقای لاپید یکشنبه شب عازم اروپا شد. او ابتدا به لندن می‌رود و روز دوشنبه با بوریس جانسون، نخست‌وزیر این کشور، و سایر مقامات بریتانیا دیدار می‌کند. لاپید سپس عازم پاریس می‌شود تا روز سه‌شنبه با امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، دیدار کند.

نفتالی بنت، نخست‌وزیر اسرائیل، روز یکشنبه گفت اسرائیل نگران است که جمهوری اسلامی در مذاکرات جدید وین به رفع تحریم‌ها دست پیدا کند اما برنامه هسته‌ای خود را به اندازه کافی به عقب برنگرداند.

آقای بنت روز یکشنبه در صحبت با کابینه خود که از شبکه‌های تلویزیونی پخش شد تاکید کرد: «اسرائیل بسیار نگران آمادگی حذف تحریم‌ها و اجازه ورود میلیاردها دلار به ایران در ازای محدودیت‌های ناکافی در عرصه هسته‌ای است.»

نخست‌وزیر اسرائيل تاکید کرد: «این پیغامی است که ما به همه طریق منتقل می‌کنیم، چه به آمریکایی‌ها و چه به سایر کشورهای مشغول مذاکره با ایران.»

دور جدید مذاکرات هسته‌ای بین ایران و گروه ۴+۱ که شامل فرانسه، بریتانیا، آلمان، روسیه و چین می‌شود روز دوشنبه در وین آغاز خواهد شد. این اولین دور از مذاکرات در زمان دولت ابراهیم رئیسی است. گرچه ایران با تقاضای آمریکا برای حضور مستقیم در مذاکرات موافقت نکرده است، بازگشت آمریکا به برجام و لغو تحریم‌های این کشور علیه ایران در مقابل کاهش اقدامات هسته‌ای به سطحِ برجام، موضوع اصلی مذاکرات است. راب مالی، فرستاده آمریکا در موضوع ایران، نیز در وین حضور دارد و از طریق واسطه اتحادیه اروپا در مذاکرات غیرمستقیم با ایران مشارکت خواهد داشت.

تیم ایرانی در وین تحت ریاست علی باقری کنی، معاون وزیر خارجه، است که چند هفته پیش پس از دیدار با همتای خود در اتحادیه اروپا، انریکه مورا، توافق ایران برای بازگشت به مذاکرات پس از وقفه‌ای پنج ماهه را اعلام کرد. وزیر خارجه جدید ایران، حسین امیرعبداللهیان، و رسانه‌های نزدیک به سپاه اما تاکید می‌کنند که جمهوری اسلامی معتقد به از سرگیری مذاکرات دولت‌های روحانی و بایدن نیست و مدعی‌اند که تیم ایرانی با هدف صرف لغو تحریم‌ها به وین می‌رود. واشنگتن اما تاکید دارد که مذاکرات باید از همان‌جا که متوقف شدند و با همان هدف پیشین احیای برجام ادامه پیدا کنند. این تفاوت موضع باعث شده بسیاری کارشناسان امید چندانی به به نتیجه رسیدن مذاکرات، حداقل در این دور، نداشته باشند.

مذاکرات روحانی و بایدن از ماه آوریل آغاز شد. هدف اعلام‌شده هر دو دولت احیای برجام بود که در پی خروج دونالد ترامپ از آن در سال ۲۰۱۸ و گسترش اقدامات هسته‌ای ایران عملا به محاق رفته بود. در چهار سالی که از خروج آمریکا از برجام می‌گذرد، آمریکا تحریم‌های جدیدی بر ایران اعمال کرده است و ایران نیز دست به غنی‌سازی اورانیوم بسیار فراتر از آن‌چه در برجام آمده زده است. ایران در ضمن عملا کار بازرسی آژانس بین‌المللی اتمی بر سایت‌های هسته‌ای ایران را به شدت مختل کرده است تا جایی که رافائل گروسی، مدیر آژانس، کار کنونی بازرسی آژانس را در گفتگویی به حرکت در میان آسمانی ابرآلود تشبیه کرده بود.

آمریکا اعلام کرده که در صورت احیا نشدن برجام، این کشور به تشدید اقدامات علیه جمهوری اسلامی دست می‌زند. از جمله اقدامات احتمالی تحریم‌های جدید مثلا با هدف توقف فروش نفت ایران به چین است. عملیات محرمانه علیه تجهیزات هسته‌ای ایران و حتی حملات هوایی (بخصوص از سوی اسرائیل که تعهدی به برجام ندارد) از دیگر گزینه‌های موجود هستند.

در عین حال برخی مقامات دولت بایدن در روزهای اخیر در اظهاراتی بدون نام به رسانه‌ها گفته‌اند که حرکات اسرائیل در حمله به تجهیزات هسته‌ای ایران و ترور چهره‌های برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی را مفید نمی‌دانند. در اسرائیل نیز برخی کارشناسان امنیتی در روزهای اخیر گفته‌اند که معتقدند برنامه «فشار حداکثری» ترامپ موفق نبوده چرا که برنامه هسته‌ای ایران امروز بسیار وسیع‌تر و پیشرفته‌تر از زمان آغاز به کار دولت ترامپ است. به گزارش روزنامه «گاردین» لندن، برخی مقامات آمریکایی در دیدارهای خصوصی هشدار داده‌اند که زیرزمینی بودن برخی تجهیزات هسته‌ای ایران و قابلیت‌های ایران در زمینه پدافند سایبری و موشک‌های زمین به هوا باعث می‌شود حمله نظامی راه موثری برای مقابله با برنامه تسلیحاتی هسته‌ای نباشد. اسرائیلی‌ها سابقه دو بار حمله موفق به برنامه‌های هسته‌ای دولت‌های بعثی عراق و سوریه را دارند اما مورد ایران به نظر بسیار پیچیده‌تر می‌آید. اسرائیل در سال‌های اخیر حداقل دو بار قصد جدی حمله به تجهیزات هسته‌ای ایران را داشت اما عدم موافقت دولت‌های وقت جورج دبلیو بوش و اوباما و اختلافات درونی کابینه‌های خود این کشور باعث شد چنین چیزی صورت نگیرد.

اما حمله نظامی همچنان طرفداران بسیاری در اسرائيل دارد. یوسی کوهن، رئیس سابق دستگاه اطلاعات اسرائیل، موساد، روز پنجشنبه گفت گزینه حمله اسرائیل به سایت‌های هسته‌ای ایران باید همچنان روی میز بماند. آقای کوهن، که نقش مهمی در دولت بنیامین نتانیاهو داشت اما در دولت کنونی اسرائيل نقشی ندارد، به روزنامه یدیعوت‌ آخرونوت گفت: «حمله مستقل به سایت‌های هسته‌ای، اگر ایران قدم در مسیری بردارد که موجودیت ما را به خطر بیندازد، باید حتما روی میز بماند — بدون شک.»

آقای کوهن در ضمن افزود: «توافق خوب باید بتواند جلوی رسیدن ایران به بمب هسته‌ای را بگیرد و توافق بد مثل مثل موردی که قبلا امضا شد نخواهد توانست این کار را تمام و کمال انجام دهد.»

از دیگر گزینه‌هایی که مطرح شده است توافق موسوم به «کمتر در ازای کمتر» است؛ یعنی توافقی محدود که تنها برخی تحریم‌ها را رد کند و در عوض فعالیت‌های هسته‌ای ایران را نیز در سطح کنونی متوقف یا کند کند و امکان بازرسی وسیع‌تر آژانس را نیز مطرح کند. به نظر می‌رسد دولت اسرائیل مخالف چنین طرحی باشد و آن‌را فرصتی برای ایران برای حفظ و حتی گسترش محرمانه ظرفیت‌های هسته‌ای خود بداند. واکنش متحدان عرب آمریکا در منطقه، بخصوص دولت‌های کلیدی عربستان سعودی و امارات متحده عربی، به چنین طرحی معلوم نیست. برخی کارشناسان می‌گویند توافق موقت شاید راهی برای بایدن باشد تا جلوی یک بحران بلافاصله بزرگ منطقه‌ای و افزایش شدید قیمت‌های جهانی انرژی را بگیرد. با این حال ادامه و گسترش برنامه هسته‌ای ایران بدون شک به معنی بحران‌های بزرگ‌تر در روزهای آتی برای بایدن و متحدانش در منطقه است.