ملکه‌ای جوان در ژاپن در خطر از دست دادن تاج و تخت خود است. جایگاه خانواده سلطنتی ژاپن البته قرص و محکم است. منظور ما ملکه گروهی از میمون‌های خانواده دم‌درازیان در جنوب آن کشور است که موضوع گزارشی از روزنامه «نیویورک تایمز» در روز جمعه بود.

سال گذشته بود که یاکِی، یک ماکاکی ماده ۹ ساله که در منطقه حفاظت‌شده‌ای در جنوب ژاپن زندگی می‌کند، با یک کودتای خشن سردسته گروه را سرنگون کرد. بدین سان، او اولین ماده ای شد که در تاریخ ۷۰ ساله این منطقه، رهبر گروه شد. ملکه یاکی حالا رهبر قبیله‌ای متشکل از ۶۷۷ میمون در باغ‌وحش طبیعی تاکاساکیاما شده است که در سال ۱۹۵۲ به عنوان منطقه‌ خاص میمون‌ها بنیان نهاده شد. دو قبیله میمون در این منطقه زندگی می‌کنند که بیشتر وقت خود را در کوه‌های جنگلی مرکز منطقه می‌گذرانند. آن‌ها در ضمن هر روز به پارکی که در کوهپایه قرار دارد سر می‌زنند تا از کارمندان باغ‌وحش غذا بگیرند. تاریخ هفتاد ساله این باغ‌وحش پر از نزاع‌های عشقی و سیاسی بوده است.

ملکه شدن یاکی خبر بزرگی در دنیای قلمرو حیوانات بود. هم کارمندان باغ‌وحش غافلگیر شدند و هم دانشمندانِ نخستی‌‌شناس. کارشناسان از سال پیش به نظاره دقیق اعمال خانم ملکه نشسته‌اند تا ببینند موفق به حفظ تاج و تخت خود می‌شود یا نه. اما حالا فصل جفت‌گیری فرا رسیده و یاکی درگیر مثلثی عشقی شده است که شاید به پایان صدرنشینی‌اش بینجامد.

ماکاکِ ژاپنی که به «میمون برفی» هم معروف است، گونه‌ای بسیار باهوش است. این میمون‌ها به نشیمنگاه قرمز خود و علاقه‌شان به حمام آب‌گرم گرفتن در چشمه‌های طبیعی معروف‌اند. بسیاری از حیوانات در جوامع زیر حکومت ماده‌ها زندگی می‌کنند: از جمله زنبورها، کفتارها، و فیل‌ها. اما به قدرت رسیدن زنان در بین ماکاک‌های ژاپنی کم‌سابقه بوده است. یو کایگایشی، پژوهشگر در «انجمن تشویق علم ژاپن»، به نیویورک تایمز گفت: «در تاریخ نخستی‌شناسی تنها چند نمونه معدود از چنین چیزی ثبت شده است.»

جامعه ماکاک‌های ژاپنی به‌شدت سلسله‌مراتبی است. هرچه رتبه میمون بالاتر باشد، دسترسی‌اش به غذا، جفت، و مکان‌های استراحت هم بیشتر است. ماکاک‌های ماده رده‌ای کمی پایین‌تر از مادر خود به ارث می‌برند و به‌ندرت قبیله‌ای را که در آن به دنیا آمده‌اند ترک می‌کنند. اما ماکاک‌های نر پس از رسیدن به سن بلوغ، قبیله خود را ترک می‌کنند و به قبیله‌ای جدید می‌پیوندند و در آنجا رتبه‌شان معمولا بر اساس سابقه حضور در قبیله تعیین می‌شود. با این همه، خشونت نیز نقش مهمی دارد و ماکاک‌های نر اغلب با یکدیگر درگیر می‌شوند و پیروز این درگیری‌ها به رتبه‌ای بالاتر می‌رسد.

اما یاکی این رسوم را زیر پا گذاشت تا نخستی‌شناس‌ها را به شگفتی بیندازد. او در آوریل سال گذشته ابتدا به مادر خودش حمله کرد تا میمون ارشد در بین ماده‌های قبیله‌اش شود. او سپس به سه میمون نر ارشد حمله کرد، و در آخر سراغ «نانچو» رفت، میمونی که پنج سال بود ریاست قبیله را بر عهده داشت. نانچو ۳۱ سال دارد و به نسبت ماکاک‌های ژاپنی پیر محسوب می‌شود. سن مرگ این گونه میمون‌ها معمولا برای نرها بیش از ۲۸ و برای ماده‌ها بیش از ۳۲ سال نیست. نانچوی کهن‌سال از پس یاکیِ مصمم برنیامد و این بود که ریاست قبیله به این دم‌دراز جوان رسید: یاکی، ملکه شد.

آقای کایگایشی، که متخصص رفتار ماکاک‌های ژاپنی است و مقامی در باغ وحش ندارد، می‌گوید: «یاکی به نانچو حمله کرد و او را شکست داد و این گونه بود که به بالاترین مقام قبیله رسید.»

در پی این تحول سیاسی بود که کارمندان باغ‌وحش دست به عملی زدند که به «آزمایش بادام زمینی» معروف است. در این آزمایش، بادام زمینی به میمون‌ها داده می‌شود و کارشناسان سپس دقت می‌کنند ببینند کدام میمون‌ها اول سراغ خوردن می‌روند. اینجا بود که ملکه بودن یاکی تایید شد: تمام میمون‌ها اعم از نر و ماده کنار رفتند تا اول او بادام زمینی بخورد.

یاکی از آن پس کاملا تغییر رفتار داد و جوری رفتار می‌کند که از ماکاک‌های ماده انتظار نمی‌رود. مثلا با دم بالا حرکت می‌‌کند و با بدنش شاخه‌های درختان را تکان می‌دهد. آقای کایگایشی می‌گوید:‌ «رفتار او مشابه نرهای بزرگ‌سال شده و از بقیه میمون‌ها تهاجمی‌تر است.»

حکومت بر قبیله برای نرها از چند ماه تا بیش از ده سال طول می‌کشد. اما یاکی حالا که به فصل جفت‌گیری رسیده، با چالش‌هایی جدی مواجه شده است. فصل جفت‌گیری در باغ‌وحش تاکاساکیاما معمولا از ماه نوامبر تا مارس طول می‌کشد و در آن ماکاک‌های نر و ماده، که هر دو چندهمسر هستند، جفت‌های جدیدی برمی‌گزینند. دوره عاشقی‌ (شامل جفت‌گیری، تغذیه، استراحت، و سفر دو نفره) معمولا ۱۶ روز طول می‌کشد. پس از آن، رابطه قطع می‌شود و ماکاک‌های ماده دنبال جفت‌های جدید می‌گردند. هر میمون ماده در هر فصل جفت‌گیری به طور متوسط با چهار میمون نر جفت‌گیری می‌کند.

در فصل‌های قبل، یاکی با ماکاکی به نام گورو جفت‌گیری کرده بود: نری ۱۵ ساله که در رده ششم قبیله قرار داشت. به گزارش روزنامه «مانیچی شیمبون»، گورو در سال ۲۰۱۹ صورت یاکی را گاز گرفت و این باعث شد باسن یاکی رنگ قرمز روشن بگیرد- نشانه‌ای از خواست جفت‌گیری. اما حالا که یاکی ملکه شده است، گورو ظاهرا علاقه‌ای به او ندارد.

اما یاکی خواستگار جدیدی دارد: لوفی ۱۸ ساله که در رده پنجم قبیله دارد. کارشناسان می‌گویند این علاقه یک‌طرفه است و یاکی علاقه‌ای به لوفی ندارد. البته این احتمال که یاکی در طول فصل جفت‌گیری هم با گورو باشد و هم با لوفی وجود دارد، اما این اواخر او ظاهرا از این می‌ترسد که لوفی که دست رد به سینه‌اش خورده است، دست به انتقام بزند و ریاست قبیله را تصاحب کند. گرچه تکلیف دقیقا هنوز معلوم نیست، برخی می‌گویند یاکی فعلا از لوفی عقب مانده و در شرف از دست دادن مقام ریاست قبیله است. رفتار ملکه در مقابل این عاشقِ شکست‌خورده نشان از ضعف و ترس می‌دهد.

آقای کایگایشی می‌‌گوید که عاقبت ملکه بودن یاکی و این مثلث هر چه باشد، کل این ماجرا به پژوهشگران درس‌هایی گران‌بها داده است. او می‌افزاید: «جامعه ماکاک‌های ژاپنی بسیار پرماجرا و پیش‌بینی نشدنی است و همین است که بسیاری، هم پژوهشگران و هم غیرپژوهشگران، علاقه‌مند به دنبال کردن موضوع هستند.»