بر اساس آخرین نقشه رنگ‌بندی میزان ابتلا به کرونا در ایران که وزارت بهداشت جمهوری اسلامی ایران فردای راهپیمایی ۲۲ بهمن‌ماه ۱۴۰۰ منتشر کرد! این نقشه بار دیگر آتشین‌رنگ شده و تعداد شهرهای قرمز در عرض یک هفته، از ۱۲۰ به ۲۴۷ شهر افزایش یافته است. همچنین در حال حاضر ۱۱۲ شهرستان در وضعیت نارنجی و ۸۹ شهرستان در وضعیت زردند و هیچ شهرستانی هم در وضعیت آبی نیست؛ در حالی که کمتر از یک ماه قبل، وضعیت هیچ شهری قرمز نبود و از دید مسئولان جمهوری اسلامی ایران همه‌چیز آرام به نظر می‌رسید؛ حالا کوتاه زمانی پس از آن، یعنی ۸ بهمن ۱۴۰۰، وزیر بهداشت در توییتی از ورود ایران به موج ششم کرونا با سویه اومیکرون خبر داد؛ سویه‌ای که اولین مورد آن ۲۸ آذر ۱۴۰۰ در ایران شناسایی شد و اکنون به سویه غالب ویروس کرونا در ایران تبدیل شده است.
مشخصات ژنتیکی این سویه با سویه‌های دیگر متفاوت است؛ از جمله اینکه در پروتئین سنبله (Spike) خود بیش از ۳۰ جهش پیدا کرده است؛ پروتئینی که به ویروس سارس کووید-۲ اجازه می‌دهد به سلول‌ها وارد شود و در ابتلای شخص به عفونت نقش کلیدی را بازی می‌کند.
اومیکرون، سویه‌ای با بیماری‌زایی خفیف‌تر اما مسری‌تر
بررسی‌های متعدد نشان داده‌اند که سویه اومیکرون در مقایسه با سویه دلتا، بیماری‌زایی خفیف‌تری دارد اما شدت سرایت‌پذیری آن بسیار بالاتر است. بر اساس داده‌های بهداشت عمومی فرانسه (اس‌پ‌اف) از بررسی ۳۳۸ مورد اومیکرون تاییدشده تا ۴ ژانویه ۲۰۲۲، علائم اصلی مبتلایان شامل احساس خستگی، سرفه و تب است. سایر علائم گزارش‌شده عبارت‌اند: از سردرد، درد عمومی عضلات (میالژی)، گلودرد و آبریزش بینی. در این نمونه کوچک، موارد ابتلا اکثرا در جوان‌ترها اتفاق افتاده و میانگین سنی مبتلایان ۳۲ سال بوده است.
در بیشتر موارد ابتلا به اومیکرون، برخلاف سایر سویه‌های کرونا، از دست دادن حس چشایی و بویایی وجود ندارد و علائم آن بیشتر به سرماخوردگی شبیه است که با گلودرد، آبریزش بینی و سردرد شروع می‌شود. همچنین ۱۵ درصد کودکان مبتلا به اومیکرون هم بثورات پوستی داشته‌اند.
بر اساس یک مطالعه محدود تجزیه‌وتحلیل خطر که بهداشت عمومی فرانسه در تاریخ ۲۶ ژانویه ۲۰۲۲ به‌روز کرد، خطر بستری در بیمارستان برای بیماران مبتلا به سویه اومیکرون کرونا در مقایسه با نوع دلتا ۴۰ تا ۶۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش خطر بروز موارد شدید بیماری عمدتا با مصونیتی که واکسیناسیون ایجاد می‌کند، توضیح داده شد؛ این مسئله‌ای که اهمیت واکسیناسیون خصوصا دوز تقویتی را به‌خوبی نشان می‌دهد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
خفیف‌تر بودن بیماری‌زایی اومیکرون در مقایسه با سایر سویه‌های کرونا باعث شد که سازمان بهداشت جهانی درباره دست‌کم گرفتن آن به همه کشورهای عضو خود هشدار دهد و تاکید کند که بدون اتلاف وقت، تمام تلاش خود برای اقدام‌های پیشگیرانه در برابر سویه اومیکرون و در راس آن تسریع در برنامه واکسیناسیون را به کار گیرند؛ در غیر این صورت، تعداد بالای مبتلایان ناشی از آن می‌تواند همانند یک سونامی هر سیستم بهداشتی و درمانی را فلج کند؛ نکته‌ای که متاسفانه به نظر نمی‌رسد چندان موردتوجه مسئولان جمهوری اسلامی قرار گرفته باشد؛ زیرا نه تنها در جهت افزایش اقدام‌های احتیاطی مانند تعطیلی مراکز پرتجمع مثل رستوران‌ها، مراکز تجاری، سالن‌های ورزشی و… اقدامی نکردند، بلکه با حضوری کردن مدارس و دانشگاه، صدور مجوز برگزاری مراسم راهپیمایی حکومتی ۲۲ بهمن و برگزاری جشنواره فیلم فجر که گزارش‌ها و تصاویر متعدد حاکی از رعایت نشدن پروتکل‌ها در آن‌ها بود، می‌توان گفت حتی اقدام‌هایی در جهت تقویت زنجیره انتقال ویروس نیز صورت گرفته است.
واکسیناسیون ناکافی، پاشنه آشیل موج‌های جدید
یک سال پس از شروع برنامه ملی واکسیناسیون علیه کرونا در ایران، هنوز هم میان جمعیت واکسینه‌شده اختلاف سطح چشمگیری وجود دارد؛ در حالی که بر اساس آخرین آمار وزارت بهداشت تا ۲۴ بهمن ۱۴۰۰، حدود ۶۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر دوز اول واکسن خود را تزریق کرده‌اند، تنها حدود ۵۴ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر برای دوز دوم مراجعه کردند و فقط حدود ۲۱ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر دوز سوم واکسن را زدند.
اگر حدود شش میلیون نفری را که علی‌رغم واجد شرایط بودن هنوز هیچ واکسنی نزده‌اند، نیز لحاظ کنیم، ناهمگونی و اختلاف سطح شدید دوزهای سه‌گانه واکسن در جمعیت ۸۴ میلیونی ایران را متوجه می‌شویم که آن را می‌توان نشانه‌ای از مصونیت ناکافی در سطح جامعه فرض کرد که در آستانه اوج‌گیری موج ششم، چشم‌انداز نگران‌کننده‌ای پدید می‌آورد.
این درست است که از نظر علمی، میان دوزهای مختلف فاصله زمانی معینی وجود دارد اما به دلیل کاهش اثربخشی واکسن‌ها با گذشت زمان، در بسیاری از کشورها برای حفظ کارایی، فاصله تزریق دوز یادآور یا اصطلاحا بوستر را تا حد امکان کاهش داده‌اند؛ مثلا در فرانسه که ابتدا قرار بود دوز تقویتی به فاصله سه ماه بعد از دوز دوم باشد، ابتدا آن را به دو ماه و در نهایت به یک ماه کاهش دادند؛ همین مسئله باعث شد که در حال حاضر درصد واکسیناسیون دوز بوستر در فرانسه و بسیاری از کشورهای اروپایی دیگر به بالای ۵۰ درصد برسد. بنابراین اختلاف سطح شدید که میان دوز دوم و سوم در ایران غیرطبیعی و به احتمال زیاد، ناشی از بی‌علاقگی مردم از یک سو و فقدان اهتمام جدی دولت برای تزریق گسترده و پویشی واکسیناسیون از سوی دیگر است.
تداوم عادی‌انگاری شرایط و روند افزایشی موج ششم
بر اساس گزارش هفتگی وضعیت بیماری کووید-۱۹ در ایران، مصادف با هفته سوم بهمن‌ماه ۱۴۰۰، تعداد موارد سرپایی مثبت شناسایی شده در ایران ۲۳۱ هزار و ۵۱۹ نفر، تعداد موارد بستری جدید ۱۴ هزار و ۳۹۲ نفر و تعداد موارد فوتی جدید در این هفته ۴۷۰ نفر بود که همه آیتم‌ها از دو برابر شدن آمارها نسبت به هفته قبل نشان دارد؛ اما نکته اساسی این است که با اینکه تنها حدود سه هفته است که روی بازوی بالارونده موج ششم همه‌گیری کرونا قرار داریم، از نظر تعداد مبتلایان به سقف موج پنجم (با حدود هشت هفته صعود در تیر و مرداد ۱۴۰۰) رسیده‌ایم! این به آن معنا است که با توجه به سوابق سویه اومیکرون در دیگر نقاط دنیا، حداقل در پنج هفته پیش رو، روند صعودی ادامه خواهد داشت و ایران نیز مانند بیشتر کشورهای درگیر با اومیکرون، به‌زودی با بلندترین موج کرونا از ابتدای شروع همه‌گیری مواجه می‌شود.
ذکر این نکته نیز ضروری است که پایین بودن فعلی تعداد مبتلایان احتمالا به دلیل کاهش تست‌های تشخیص کووید و شناسایی نشدن بیماران است (در آمارهای روزانه‌ای که وزارت بهداشت اعلام می‌کند، تعداد تست‌های روزانه با ۲۰ درصد کاهش، از حدود ۱۰۲ هزار تست در ۱۶ بهمن به حدود ۸۲ هزار تست در ۲۴ بهمن ۱۴۰۰ رسید). این مسئله کاملا برخلاف استراتژی سازمان بهداشت جهانی برای آزمایش گرفتن فراوان، شناسایی موارد جدید و ایزوله کردن آن‌ها به منظور قطع زنجیره انتقال ویروس است. شایان ذکر است که هفته اول ژانویه ۲۰۲۲ مصادف با اوج همه‌گیری سویه اومیکرون در فرانسه، نزدیک به ۱۲ میلیون تست تشخیص کووید گرفته شد.
از سوی دیگر، با اینکه همه شواهد حاکی از وخیم‌تر شدن وضعیت موج جدید است، بنا بر اعلام وزارت بهداشت، میزان رعایت پروتکل‌های بهداشتی در هفته منتهی به ۲۳ بهمن‌ماه ۱۴۰۰، حدود ۵۸ درصد بود که برای پیشگیری یا کاهش ارتفاع موج ششم به‌شدت ناکافی است. همچنین بر مبنای همین گزارش که خبرگزاری ایسنا روز یکشنبه ۲۴ بهمن منتشر کرد، در همان بازه زمانی، میانگین استفاده از ماسک در اماکن عمومی حدود ۵۵ درصد بود و تمامی فعالیت‌های اجتماعی، ازدحام، رفت‌وآمدهای حضوری دانش آموزان به مدارس حتی در شهرهای قرمز و به طور کلی زندگی عادی در سطح کشور جریان داشت. اگر به مجموعه شرایط ذکرشده افزایش فعالیت‌های اجتماعی و سفرهای درون‌شهری و برون‌شهری در اسفندماه را که معمولا در آستانه سال نو در ایران اتفاق می‌افتد، نیز اضافه کنیم، احتمالا هفته آخر اسفند ۱۴۰۰ شاهد اوج موج ششم در ایران خواهیم بود.
موج ششم هم می‌تواند کشنده باشد
هرچند نحوه مواجهه مسئولان جمهوری اسلامی ایران با پنج موج گذشته کرونا نشان داد که نمی‌توان از آن‌ها برای اعمال محدودیت‌های اجتماعی انتظار زیادی داشت، یادآوری و دادن هشدار به مردم هنوز هم ممکن است در کاهش دامنه مرگ‌ومیر کرونا موثر باشد.
برخلاف آنچه در افکارعمومی شایع است، سویه اومیکرون کرونا از نظر عوارض احتمالی و بروز مرگ‌ومیر همانند یک سرماخوردگی معمولی نیست. نگاهی به آمار مرگ‌ومیر در ایالات متحده نشان می‌دهد در این کشور که در مراحل پایانی موج اومیکرون قرار دارد، همچنان روزانه (به‌صورت میانگین هفتگی) بیش از دو هزار و ۴۰۰ نفر جان خود را به دلیل کووید-۱۹ از دست می‌دهند (این عدد هم‌اکنون در فرانسه ۳۲۷ و در انگلیس ۱۸۲ نفر است).
این در حالی است که در این کشورها امکانات دارویی و درمانی به‌مراتب بیشتر از ایران است و واکسن‌های استفاده‌شده هم اثربخشی بالاتری دارند؛ بنابراین به‌هیچ‌وجه نباید با دست‌کم گرفتن این سویه و القا براوردهای اشتباه حساسیت مردم به رعایت پروتکل‌ها (مخصوصا استفاده صحیح از ماسک) را کاهش داد.
در عین حال همه شواهد علمی نشان داده‌اند که بهترین ابزار مقابله با سویه اومیکرون، تزریق دوز یادآور واکسن کرونا است که اگر مردم آن را به شکل جدی مطالبه کنند، شاید در نهایت بتوانند مسئولان جمهوری اسلامی را نیز به واکنش سریع و ایجاد کارزار سراسری برای تکمیل برنامه واکسیناسیون کرونا وادار کنند.
