هفتادودومین دوره جشنواره فیلم برلین که هفته گذشته به پایان رسید، بیشتر جوایز بخش مسابقه اصلی خود را به سینماگران زن اهدا کرد. از خرس طلایی بهترین فیلم که به کارلا سیمون، کارگردان اسپانیایی «آلکاراس»، رسید تا جوایز بهترین کارگردانی و بازیگری و جایزه هیئت‌داوران. به این ترتیب برلیناله همان مسیری را رفت که دیگر جشنواره‌های مهم سینمایی دنیا در یک سال اخیر با اهدای جایزه اصلی خود به زنان فیلمساز پیموده بودند.
اوایل تابستان ۲۰۲۱، جشنواره فیلم کن که به دلیل شیوع کرونا با چند هفته تاخیر برگزار شد، جایزه نخل طلایی بهترین فیلم را به «تیتانیوم»، فیلمی از جولیا دوکورنو، اهدا کرد. این فیلمساز زن ۳۸ ساله فرانسوی در حالی با دومین فیلم سینمایی خود این جایزه معتبر را به خانه برد که پیش از او فقط یک بار نخل طلایی به یک فیلمساز زن رسیده بود. در سال ۱۹۹۳، جین کمپیون، کارگردان استرالیایی، این جایزه را برای فیلم «پیانو» به شکل مشترک با چن کایگه، فیلمساز چینی، به دست آورد. به این ترتیب دوکورنو در تاریخ جشنواره کن به اولین زنی تبدیل شد که مهم‌ترین جایزه را به تنهایی برده است.
کمی بعد و در ماه سپتامبر ۲۰۲۱، جشنواره ونیز به عنوان قدیمی‌ترین فستیوال فیلم دنیا و یکی از معتبرترین رویدادهای سینمایی اروپا، جایزه شیر طلایی بهترین فیلم را به آدری دیوان، کارگردان زن اهل فرانسه، برای فیلم «رخداد» اهدا کرد. این درام با موضوع سقط جنین در حالی این جایزه را برد که بونگ جون هو، کارگردان فیلم تحسین شده «انگل» و رئیس هیئت داوران جشنواره، اهدای جایزه به دیوان را «به اتفاق آرا» توصیف کرد. همچنین جوایز بهترین فیلمنامه و بهترین فیلم اول به مگی جیلنهال، بازیگر زن آمریکایی، رسید که با اولین فیلمش در مقام کارگردان یعنی «دختر گمشده» در جشنواره شرکت کرده بود.
در همین دوره از جشنواره ونیز بود که جین کمپیون برای فیلم جدیدش، «قدرت سگ»، جایزه بهترین کارگردانی را ربود و به این ترتیب زنجیره موفقیت‌های فیلمش آغاز شد. فیلم وسترن خانم کمپیون چند هفته پیش جایزه بهترین کارگردانی جوایز گلدن گلوب را هم به دست آورد و مدعی اصلی کسب اسکار در رشته بهترین کارگردانی است. اگر این اتفاق رخ دهد، اسکار بهترین کارگردانی در دو سال پیاپی به فیلمسازان زن اهدا می‌شود. سال ۲۰۲۱، کلویی ژائو برای فیلم «سرزمین کوچ‌گردها» این جایزه را به دست آورد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در ابتدای سال ۲۰۲۲ هم جشنواره فیلم ساندنس به عنوان اصلی‌ترین رویداد سینمای مستقل آمریکا که محل کشف استعدادهای جدید است، جایزه بزرگ خود را به نیکویاتو جوسو، کارگردان آمریکایی سیرالئونی‌تبار، اهدا کرد. خانم جوسو این جایزه را برای «پرستار بچه»، اولین فیلم بلندش، تصاحب کرد. با توجه به اینکه او یک کارگردان زن رنگین‌پوست است، می‌توان حدس زد در سال‌های آینده او همان مسیری را در صنعت سینمای آمریکا می‌رود که پیش از این کلویی ژائو رفته بود. خانم ژائو هم اولین بار در جشنواره ساندنس در کانون توجه قرار گرفت.
چالش‌های نقش‌آفرینی زنان در سینما
موج تقدیر از زنان فیلمساز مطالبه‌ای است که طی یک دهه اخیر در هالیوود وجود داشته و در سال‌های اخیر به اروپا هم سرایت کرده است. اخیرا سهم دادن به زنان در آثار بخش رقابتی جشنواره‌ها و میان کاندیداهای جوایزی مانند گلدن گلوب و اسکار به‌شدت ترویج شده است. شکل‌گیری جنبش «من هم» (Me Too) و متهم شدن هاروی واینستین، تهیه‌کننده مشهور، به آزار و تجاوز جنسی چندین زن باعث شد این روند شدت بگیرد و تلاش برای رفع تبعیض جنسیتی در جوایز و فستیوال‌های سینمایی به مرحله جدیدی وارد شود.
به همین دلیل است که برگزارکنندگان رویدادهای سینمایی هنگام اعلام برنامه‌ها و آثار انتخاب شده میزان حضور زنان فیلمساز را اعلام و به نظر می‌رسد که این کار را امتیازی برای جشنواره خود تلقی می‌کنند. فشار رسانه‌ها هم البته بی‌تاثیر نبوده است؛ به عنوان مثال از آلبرتو باربرا، دبیر جشنواره فیلم ونیز، در سال ۲۰۱۷ به دلیل حضور فقط یک فیلمساز زن در بخش مسابقه این جشنواره انتقاد شد و وقتی در پاسخ گفت «ما تهیه‌کننده فیلم‌ها نیستیم و فقط فیلم‌ها را نمایش می‌دهیم و به جنسیت سازندگان توجهی نداریم»؛ این اظهارنظرش با اعتراض‌های دیگری مواجه شد. چهار سال بعد، نه تنها سهم زنان کارگردان در این رویداد بیشتر شد، بلکه جوایز بهترین فیلم و کارگردان را هم زنان گرفتند.
به نظر می‌رسد اهدای جوایز پی‌درپی به زنان فیلمساز در جشنواره‌های مهم اروپایی و آمریکایی راه‌حلی برای جبران حضور کمتر از انتظار زنان در صنعت سینمای جهان است. دانشگاه کالیفرنیای جنوبی اخیرا در پژوهشی از ۱۰۰ فیلم محبوب سال ۲۰۱۹ به این نتیجه رسید که سهم زنان از نقش‌های اصلی هرچند نسبت به سال ۲۰۰۷ حدود ۲۳ درصد بیشتر شده، اما هنوز ۳۴ درصد از کل این فیلم‌ها است. این فقط محدود به بازیگران نیست. دانشگاه ایالتی سن‌دیگو آمریکا تابستان ۲۰۲۱ با بررسی ۵۸۲ فیلم داستانی به نمایش درآمده در ۲۰ جشنواره فیلم در آمریکا به این نتیجه رسید که ۳۵ درصد از عوامل این آثار زنان‌اند.
سهم کارگردان‌های زن از این عدد هم کمتر است و اهدای جایزه به آن‌ها در جشنواره‌های معتبر شاید استودیوها و تهیه‌کنندگان را به استخدام زنان در مقام کارگردان تشویق کند. نمونه اخیرش باز هم کلویی ژائو بود که بعد از ساخت چند فیلم کم‌خرج و مستقل، روی صندلی کارگردانی «جاودانه‌ها»، فیلم عظیم و ابرقهرمانی کمپانی مارول، نشست. پیش از آن هم زنان فیلمسازی مانند پتی جنکینز و کتی یان برای کارگردانی فیلم‌های ابرقهرمانی «زن شگفت‌انگیز» و «پرندگان شکاری» با شرکت برادران وارنر قرارداد امضا کرده بودند.
از سوی دیگر، استودیوهای کوچک‌تر که فیلم‌های هنری و مستقل تولید می‌کنند، بیشتر به استفاده از زنان فیلمساز تشویق می‌شوند؛ چون بر اساس رویه جدید جشنواره‌ها، این کارگردانان می‌توانند برای حضور در بخش رقابتی و بردن جوایز شانس بیشتری داشته باشند.
علاوه بر حضور پررنگ‌تر زنان، مسئله دستمزد برابر با مردان دیگر مطالبه‌ای است که در قلب لس‌آنجلس به‌شدت دنبال می‌شود. چهره‌های مشهوری مانند مریل استریپ حامی این ایده‌اند. پاتریشیا آرکت، بازیگر هالیوود، هنگام سخنرانی بعد از دریافت جایزه اسکار در سال ۲۰۱۵ مستقیم به این خواسته اشاره کرد که با استقبال زنان بازیگر مواجه شد. رسانه‌های آمریکایی در هفت سال اخیر، اعداد و ارقام دستمزدهای زنان فعال در سینما و مقایسه آن‌ها با دستمزد مردان را بارها مطرح کرده‌اند.
نابرابری بین زنان و مردان در توزیع فرصت‌های شغلی سینما و تلویزیون و دستمزد در اروپا هم وجود دارد و در سال ۲۰۲۰، رئیس فدراسیون کارگردانان اروپایی اعلام کرد ۳۶ درصد از سازندگان آثار صوتی-تصویری در قاره سبز زنان‌اند و در حوزه تهیه و تولید، این سهم فقط ۲۰ درصد است. فرصت شغلی کمتر برای زنان به معنای دستمزد سالانه پایین‌تر است و ایده رسیدن زنان به ۵۰ درصد از شغل‌های موجود در این صنعت هدفی است که دنبال می‌شود.
در چنین شرایطی هرچند که فستیوال‌ها و جوایز سینمایی به قول دبیر جشنواره ونیز تهیه‌کننده آثار نیستند، اما خواسته یا ناخواسته باید بخشی از بار سنگین وظیفه تولیدکنندگان فیلم را به دوش بکشند. آن‌ها دیگر نمی‌توانند محلی برای ستایش از سینمای ناب باشند و باید فضایی مختص زنان فیلمساز در ویترین افتخارات خود در نظر بگیرند تا یک آرمان اجتماعی موردپسند روز به ثمر بنشیند.
