دولت ابراهیم رئیسی می‌خواهد ۴۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه کالاهای اساسی را به تدریج حذف کند و بخشی از درآمد حاصل از این سیاست را در قالب «کالابرگ» به مردم بدهد. این سیاست دولت منجر به افزایش نگرانی‌ها و اعتراض‌ها در جامعه شده است و مردم نگران افزایش دوباره قیمت کالا و خدمات هستند. آنها همچنین پرسش‌ها بسیاری درباره کم و کیف این طرح دارند که دولت و بسیاری از نهاد‌های مسئول تاکنون به آنها پاسخ روشنی نداده‌اند.

سایت ایندیپندنت فارسی براساس گزارش‌ها، اظهار‌نظر‌ها و اعلام‌‌‌های مقام دولتی و نمایندگان مجلس تلاش کرده برای بخشی از این پرسش‌ها، پاسخی پیدا کند.

چرا دولت می‌خواهد ارز ترجیحی را حذف کند؟

مقا‌م‌های دولت ابراهیم رئیسی می‌گویند اختصاص ارز ترجیحی برای واردات کالا منجر به گسترش فساد و رانت و افزایش مصرف شده است و آنها هم با حذف این ارز در پی اصلاح الگوی مصرف و مبارزه با تبعات چنین سیاستی هستند که در دولت حسن روحانی بنیان گذاشته شد.

دولت می‌گوید می‌خواهد این سیستم «حمایتی» را تغییر داده و پس از آزادسازی قیمت‌ها، یارانه را ابتدا به صورت نقدی و سپس به صورت «کالابرگ» در اختیار مردم قرار دهد.

با حذف ارز ترجیحی کدام کالاها گران می‌شود؟

قیمت انواع نان، شیر، تخم‌مرغ، روغن، مرغ و چند کالای دیگر در صورت حذف ارز ترجیحی افزایش خواهد یافت.

۱۱ نوع نان صنعتی یا فانتزی از جمله مواد غذایی است که در مرحله نخست این طرح قیمت آنها افزایش یافته است.

الزام‌های چهارگانه «تغییر نظام پرداخت یارانه» چیست؟

اطلاع‌رسانی کافی، انجام مقدمات فراوانی کالا و اجناس، نظارت بر قیمت‌ها از حلقه اول تا آخر و پرداخت مابه‌التفاوت ارز ترجیحی یارانه به مردم، چهار الزامی است که دولت ابراهیم رئیسی پیش از حذف یارانه‌ها در اجرای آنها موفق نبوده است.

مردم، رسانه‌ها، بسیاری از نهاد‌های حاکمیتی و حتی خود دولت نمی‌داند که این تغییر چطور و با چه جزئیاتی قرار است صورت بگیرد و تبعات آن چه خواهد بود و چه سیستمی برای نظارت بر قیمت‌ها و جلوگیری از کم‌فروشی کارآمد‌تر خواهد بود.

دولت ابراهیم رئیسی به بهانه مبارزه با قاچاق، می‌خواهد یارانه نان سنتی را هم حذف کرده و به ۷۲ هزار نانوایی آرد آزاد بفروشد که آنها هم هر روز تا سقف ۲۵۰ گرم به مشتری‌ها نان یارانه‌ای بدهند. دولت در این طرح، ساز و کاری برای نظارت بر تخلف یا کم‌فروشی نانوا‌ها ارائه نکرده است و معلوم نیست چطور می‌تواند بر فعالیت ۷۲ هزار نانوایی نظارت کند که آنها کم‌فروشی نکنند.

یارانه‌های جدید چطور پرداخت می‌شود؟

در این طرح قرار است «یارانه اعتباری» در قالب «کالابرگ الکترونیکی» به مردم داده می‌شود یعنی مثل یارانه نقدی نیست بلکه «یارانه اعتباری» در کارت افراد اضافه شده و آنها می‌توانند از طریق آن کالا خریداری کنند.

یارانه‌‌های جدید چه زمانی قابل برداشت است؟

‌دولت برای اجرای این کار باید ابتدا اعتبار لازم را در کارت افراد وارد کند و سپس اصلاحات لازم در برداشتن یارانه اعمال شود. تا قبل از حذف یارانه اعتبار داده شده قابل برداشت نیست. زمانی مردم می‌توانند از این اعتبار استفاده کنند که ارز ترجیحی برداشته شود، آن وقت است که مردم می‌توانند از طریق «اعتبار یارانه‌ای» کالا خریداری کنند.

کارت‌های اعتباری چگونه عمل می‌کند؟

میزان اعتبار در کارت بانکی یا کارت یارانه‌ای به اندازه مابه‌التفاوت قیمت شهریور سال گذشته با قیمت جدید است. مثلا اگر کالایی ۳۰ هزار تومان بوده و با برداشته شدن ارز ترجیحی به ۵۰ هزار تومان می‌رسد ۲۰ هزار تومان به اندازه مابه‌التفاوت آن کالا در قالب یارانه به حساب فرد واریز شده و آن فرد ۳۰ هزار تومان را از جیب می‌دهد و ۲۰ هزار تومان مابه التفاوت از اعتبارش هزینه می‌شود.

آیا کارت جدیدی صادر می‌شود؟

در این طرح  قرار نیست کارت جدیدی به عنوان کالابرگ الکترونیکی تعریف شود بلکه همان کارت یارانه نقدی یا کارت بانکی مردم بر اساس کد ملی آنها ملاک است، یعنی همان کارت بانکی که مردم از آن استفاده می‌کنند. 

بانک مرکزی هم بر اساس کد ملی افراد اعتبار را به کارت بانکی یا کارت یارانه آنها واریز می‌کند و مردم می‌توانند از طریق «یارانه اعتباری» یا همان «کالابرگ الکترونیکی» کالا بخرند.

کارت‌هایی اعتباری کجا قابل استفاده است؟

آن‌طور که اعلام شده است خرید کالا از همه فروشگاه‌های مواد غذایی که دارای کارت‌خوان هستند امکان‌پذیر است، منتهی باید آن دستگاه کارت‌خوان در بانک مرکزی تعریف شده باشد. یعنی نمی‌شود مردم آن اعتبار را در فروشگاه پوشاک خرج کنند بلکه آن اعتبار مختص فروشگاه‌هایی است که مواد غذایی به فروش می‌رسد. دولت هدف از این ممنوعیت را «تضمینی برای تامین امنیت غذایی» اعلام کرده است.

با کارت اعتباری چه کالاهایی می‌شود خرید؟

در مرحله نخست مردم می‌توانند هر کالایی را بخرند و ممکن است در مرحله دوم در صورت درخواست دولت، کالاها محدود به اقلامی همچون گوشت، مرغ و تخم مرغ شود. 

البته در این باره دو نظر متفاوت وجود دارد؛ عده‌ای می‌گویند باید اختیار به مردم داده شود تا از این اعتبار برای خرید هر کالایی استفاده کنند و عده‌ای دیگر معتقدند این اعتبار باید مختص کالاهایی شود که به آنها ارز ترجیحی داده می‌شد.

آیا یارانه‌های جدید قابل نقد شدن است؟

در این طرح آن‌طور که مقام‌های دولتی برنامه‌ریزی کرده‌اند مردم نمی‌توانند «یارانه اعتباری» را به صورت نقدی دریافت کنند یعنی نمی‌توانند از عابربانک آن اعتبار را به صورت نقدی بگیرند و فقط می‌توانند کالا بخرند. 

مثلا اگر فردی در کارت بانکی‌اش ۲۰ هزار تومان دارد و ۸۰ هزار تومان هم به عنوان اعتبار برایش واریز می‌شود آن فرد می‌تواند فقط از ۸۰ هزار تومان برای خرید کالا استفاده کند یا اینکه مثلا فردی از فروشگاهی ۸۰۰ هزار تومان خرید می‌کند و یارانه اعتباری‌اش ۵۰۰ هزار تومان است. ۳۰۰ هزار تومان از جیب می‌دهد و ۵۰۰ هزار تومان هم از یارانه اعتباری‌اش هزینه می‌شود.

یارانه‌های جدید تا چه زمانی پرداخت می‌شود؟

آن‌طور که ابراهیم رئیسی اعلام کرده است یارانه جدید به مدت دو ماه پرداخت خواهد شد و پس از تکمیل زیرساخت «کالابرگ الکترونیک» این پول نقد در قالب اعتبار به حساب مردم لحاظ می‌شود.

هر خانواده چقدر یارانه جدید می‌گیرد؟

براساس اعلام مقام‌های دولتی یارانه جدید برای ۷۲ میلیون ایرانی شامل ۲۳ میلیون خانوار واریز خواهد شد.

برپایه اعلام رئیسی یارانه جدید برای دهک‌های اول تا سوم ۴۰۰ هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا نهم ۳۰۰ هزار تومان خواهد بود. دهک دهم هم خیلی ثروتمند است هم هیچ پولی دریافت نخواهد کرد.

آن‌طور که مقام‌های وزارت اقتصاد گفته‌اند ۳۰ درصد از جمعیت کشور یارانه ۴۰۰ هزار تومانی و ۶۰ درصد دیگر، یارانه ۳۰۰ هزار تومانی دریافت خواهند کرد.۱۰ درصد از جمعیت بی‌نیاز از کمک‌های حمایتی دولت اعلام شده‌اند.

با واریز یارانه جدید به حساب طبقه کم‌ درآمد، میزان یارانه دریافتی آنها نسبت به قبل بیش از سه برابر می‌شود.

خانوارهای تک‌نفره طبقه متوسط جامعه پیش از این ماهانه حدود ۱۰۰ هزار تومان یارانه (نقدی و معیشتی) دریافت می‌کرد که با رقم پرداختی جدید (۳۰۰ هزار تومان) رقم دریافتی آنها سه برابر خواهد شد.

یارانه خانوارهای دونفره اقشار متوسط پیش از این ماهانه حدود ۱۹۴ هزار تومان بود که به ۶۰۰ هزار تومان افزایش خواهد یافت و بیش از سه برابر خواهد شد.

چرا مبلغ یارانه‌های جدید کمتر از میزان اعلام شده است؟

افراد دریافت کننده یارانه جدید ممکن است در حساب‌ها با مبلغی کمتر از ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان مواجه باشند که دلیل آن به کسر  قسط وام یک میلیونی مربوط به دوران کرونا که به یارانه بگیران پرداخت و هر ماه از حساب یارانه آنها کسر می‌شد، بر می‌گردد. 

بر این اساس با توجه به این‌که دیگر یارانه ۴۵ هزار تومانی پرداخت نمی‌شود و این رقم ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان جایگزین آن شده است بنابراین قسط وام کرونا از همین رقم کسر شده که تقریبا کمتر از ۵۰ هزار تومان بود.

تکلیف یارانه نان و دارو چه می‌شود؟

مقام‌های دولتی می‌گویند یارانه ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی به غیر از یارانه نان و دارو است. آنها می‌گویند که یارانه نان به طور جداگانه به نانوایی‌ها و بیمه‌ها پرداخت خواهد شد. رقم این یارانه هنوز به طور دقیق اعلام نشده است.

قیمت آرد آزاد می‌شود؟

با اجرای این طرح دیگر آرد یارانه‌ای به نانوا داده نمی‌شود و قیمت آرد برای نانوا آزاد می‌شود، منتهی نانوا به مقداری که نان را فروخته است مابه التفاوت قیمت آرد آزاد و یارانه‌ای از دولت می‌گیرد، اما مردم به همان نرخ قبلی نان می‌خرند. 

درباره سایر کالاها هم دولت مابه التفاوت قیمت شهریور ۱۴۰۰ با قیمت برداشته شدن یارانه را به حساب مردم واریز می‌کند و قیمت‌ها آزاد می‌شود.

تکلیف یارانه ۴۵ هزار تومانی چه می‌شود؟

یارانه پرداختی جدید جایگزین یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی و معیشتی شده و دیگر چنین مبالغی در ماه پرداخت نخواهد شد.

حذف ارز ترجیحی چقدر برای دولت درآمد دارد؟

براساس آمار و ارقامی که نمایندگان مجلس اعلام کرده‌اند دولت در ازای حذف ارز ترجیحی و برخی یارانه‌های دیگر در سال‌جاری ۴۰۰ هزار میلیارد تومان درآمد کسب خواهد کرد، اما تنها مبلغی معادل ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار میلیارد تومان آن را در قالب «یارانه جدید» بازتوزیع خواهد کرد.

پیش‌بینی‌های اولیه حکایت از درآمد ۱۵۰ هزار میلیارد تومانی دولت در صورت اجرای کامل این طرح تا پایان سال دارد.

درآمد دولت‌های قبلی از حذف یارانه‌ها چقدر بود؟

در بودجه سال ۱۳۹۲ درآمد دولت از افزایش قیمت‌های ناشی از هدفمندی یارانه‌ها ۵۰ هزار میلیارد تومان تصویب شده بود. این درآمد حاصل گران کردن قیمت حامل‌های انرژی و حذف یارانه‌های کالاهای اساسی بود.

در دولت دهم (محمود احمدی‌نژاد) از رقم ۵۰ هزار میلیارد تومان درآمد حاصل از هدفمندی یارانه‌ها ۴۱ هزار میلیارد تومان بابت پرداخت یارانه نقدی ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی به مردم در نظر گرفته شد و ۹ هزار میلیارد تومان مابقی هم صرف کمک به بخش تولید و سلامت شد.

در دولت‌های یازدهم و دوازدهم (حسن روحانی) هم تصمیم‌های متعددی برای افزایش قیمت حامل‌های انرژی و حذف تدریجی یارانه‌های مختلف گرفته شد که منجر به افزایش درآمد دولت از محل هدفمندی یارانه‌ها شد به طوری که در سال پایانی دولت دوازدهم درآمد دولت از این محل به ۳۳۴ هزار میلیارد تومان رسید یعنی نزدیک به هفت برابر شد.

اما دولت قبل با وجود این درآمد هنگفت، فقط بخش ناچیزی از آن را صرف افزایش واریز یارانه مستقیم نقدی به حساب مردم کرد و مابقی آن فدای کسری بودجه دولت شد.

آمارها نشان می‌دهد در آخرین بودجه‌ای که دولت دوازدهم تدوین کرد، فقط ۹۰ هزار میلیارد تومان از ۳۳۴ هزار میلیارد تومان درآمد هدفمندی یارانه‌ها برای پرداخت یارانه نقدی مردم در نظر گرفته بود.

مابقی این درآمد برای اجرای سایر تکالیف دولت یا تامین هزینه‌های شرکت‌های دولتی لحاظ شد به طوری که فقط ۸۰ هزار میلیارد تومان  برای جبران کسری بودجه شرکت‌های دولتی در نظر گرفته شد.