سکوت بی سابقه مقامات جمهوری اسلامی در برابر تمدید نشدن قانون معافیت از تحریم‌ها که به معنی تحریم نفتی کامل ایران است، این گمانه زنی را تقویت می‌کند که تهران برای برون رفت از مخمصه‌ای که در آن گرفتار شده به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا امید بسته است.
در گذشته و در موارد مشابه اِعمال تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران، همه مسئولان، از صدر تا ذیل، مواضع تندی علیه واشینگتن اتخاذ می‌کردند و تهدید بستن تنگه هرمز بارها مطرح شده بود . اما جدی‌ترین واکنش مقامات عالی تهران ۲۴ ساعت پس از سخنان مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، توییتی است که محمد جواد ظریف در پاسخ به توییت دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا منتشر کرده است. وزیر امور خارجه ایران که برای شرکت در نشست سازمان ملل با موضوع چندجانبه گرایی و دیپلماسی، در نیویورک به سر می‌برد، در پاسخ به ترامپ که گفته بود جان کری توصیه بدی به ایران کرده، نوشت: «خیر آقای ترامپ؛ میراث داران تمدن کهن ایرانی راهبرد خود را بر اساس "راهنمایی" خارجی‌ها -چه رسد به آمریکایی‌ها- تعیین نمی‌کنند.»
بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، که قرار است از این پس از منابع رسمی پولی بابت فروش نفت به وزارتخانه اش وارد نشود نیز در صحن علنی مجلس گفت: «خواب آمریکا برای تحریم نفت ایران تعبیر نمی‌شود و ما تحریم‌ها را می‌شکنیم.» اشاره او به الگوی دور زدن تحریم‌هاست که باوجود فراهم آوردن امکان فروش حجم محدودی نفت از کانال های غیر رسمی، هزینه‌ها را افزایش می‌دهد.
واکنش نرم اروپا و مشتریان نفتی
تحریم کامل نفت ایران که از پنجشنبه آینده به اجرا گذاشته می‌شود، باوجود اهمیت زیادی که دارد، نه تنها در تهران، بلکه در بروکسل نیز سر و صدای زیادی به پا نکرده است. اتحادیه اروپا که به اقدام اخیر آمریکا در تروریست خواندن سپاه پاسداران واکنشی نشان نداده بود، تنها به ابراز تاسف از تمدید نشدن معافیت از تحریم‌های نفتی ایران بسنده کرده و می‌گوید نگران پیامدهای آن بر توافقنامه برجام است. این در حالی است که اروپا در ماه‌های اخیر به طور بی سابقه‌ای نسبت به حفظ برجام بی تفاوت بود و هر از چندگاهی از پروژه محکوم به شکست اینستکس سخن می‌گوید که هدف آن ایجاد ساز و کار مالی برای تجارت با ایران اعلام شده بود.
در میان مشتریان نفتی آسیایی ایران تنها چین به طور جدی به تصمیم آمریکا اعتراض کرده و عدم تمدید معافیت از تحریم‌های نفتی ایران را به معنی فشار بر بازار نفت می‌داند. البته روشن نیست که چین با توجه به در جریان بودن مذاکرات تجاری با آمریکا تا چه اندازه می‌تواند مقابل این کشور قرار گیرد. برخی معتقدند احتمال اینکه چین تا مدت محدودی از طریق کانال‌های غیر رسمی از ایران نفت وارد کند، وجود دارد اما در نهایت با آمریکا همراه خواهد شد. نباید فراموش کرد که چین باوجود عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل و روابط تجاری نزدیک با ایران، تحریم‌های شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی را وتو نکرد.
برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران هشدار می‌دهد کشورهایی که به خرید نفت از ایران ادامه دهند، با مجازات‌های آمریکا مواجه شده و منافع تجاری خود را به خطر می‌اندازند. به گفته او کشورها یا باید با ایران تجارت کنند و یا آمریکا و امکان برقراری رابطه با هر دو وجود ندارد.
در بین دیگر مشتریان نفت ایران، ژاپن در برابر آمریکا سرسختی نشان نداده و کره جنوبی نیز می‌گوید طبق مقررات رفتار می‌کند، اما همچنان در حال رایزنی با آمریکا برای بهره‌مندی از معافیت‌هاست. هندی‌ها هم باوجود اینکه راضی به نظر نمی‌رسند، از مدت‌ها پیش بررسی گزینه‌های جایگزین نفت ایران را آغاز کرده بودند. وزیر امور خارجه ترکیه نیز اعلام کرده کشورش مخالف تصمیم آمریکا است و این اقدام به مردم آسیب می‌زند. در مقابل عربستان سعودی که تضمین داده جای خالی نفت ایران را در بازار پر می‌کند، به همراه اسرائیل از متوقف شدن صادرات نفت ایران حمایت کرده‌اند.
در حالی که بسیاری از تحلیلگران از جهش بهای نفت در صورت حذف نفت ایران از بازار بین المللی ابراز نگرانی می‌کردند، قیمت نفت برنت در روز سه شنبه با ۰.۸ درصد افزایش به ۷۴.۶۴ دلار رسید. گلدمن سچز در گزارشی که روز دوشنبه منتشر کرد، این نکته را خاطرنشان می‌کند که تأثیر تحریم نفت ایران بر بازار محدود است و بهای نفت برای سه ماهه دوم سال جاری میلادی حدود ۷۰ تا ۷۴ دلار در نوسان خواهد بود. البته در این بین همراهی عربستان سعودی و امارات متحده عربی برای اطمینان دادن به بازار در مورد کافی بودن منابع نفت، نقش تعیین کننده‌ای دارد.
پرهیز از اقدامات تحریک آمیز
دونالد ترامپ در می ۲۰۱۸ از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، توافق هسته‌ای که دولت اوباما آن را به دست آورده بود، خارج شد.تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند، ایران در پاسخ به این اقدام آمریکا فعالیت‌های هسته‌ای خود را تشدید کند. اما چنین نشد و باوجود بی تفاوتی اروپاییان، ایران همچنان در برجام باقی مانده است. سپس آمریکا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را تحریم کرد. برخی کارشناسان باور داشتند که این به معنی دعوت ایران به درگیری و تندروی بیشتر است. اما هنوز نشانه های تندتر شدن مواضع تهران مشاهده نمی‌شود و اقدام متقابل مجلس شورای اسلامی، تروریست خواندن فرماندهی مرکزی آمریکا در غرب آسیا (سنتکام) بوده است.
تهران در واکنش به ترامپ که در تبلیغات انتخاباتی می‌گفت توافق هسته‌ای را پاره می‌کند، تهدید می‌کرد در این صورت برجام را آتش خواهد زد. ترامپ به کاخ سفید راه یافت و چند ماه بعد از توافق هسته‌ای خارج شد، اما با گذشت یک سال از خروج آمریکا، ایران همچنان در این توافق باقی مانده و به شهادت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تعهدات خود هم پایبند است. اکنون نیز به نظر نمی‌رسد تهران در واکنش به تحریم نفت،تهدید‌های گذشته خود را عملی کند. پیامدهای عهدشکنی ایران در توافق هسته‌ای برای اقتصاد کشوری که قرار است امسال ۶ درصد کوچک‌تر شود، مهمترین منبع درآمد ارزی خود را از دست بدهد و نرخ بیکاری و تورم آن افزایش یابد، بیشتر از قدرت تحمل آن است. این در حالی است که به گفته مارک دوبوویتز، رئیس بنیاد دفاع از دمکراسی‌ها احتمالا گام بعدی تحریم‌ها در مورد ایران، تحریم پتروشیمی است. محصولات پتروشیمی ۲۲ درصد صادرات غیر نفتی ایران را تشکیل می‌دهند و درآمد سالیانه فروش تولیدات پتروشیمی به ۱۴ میلیارد دلار می‌رسد.
گروهی از تحلیلگران می‌گویند هدف ترامپ از تمدید نکردن معافیت‌ها، تحریک ایران برای خروج از برجام است. ترامپ می‌خواهد با توجیه متعهد نماندن ایران، باز هم فشارها را افزایش دهد تا تهران با شرایطی که او می‌خواهد پای میز مذاکره بنشیند و همان قراردادی را امضاء کند که از نظر ترامپ بدترین قرارداد تاریخ است. اما تهران احتمالا صبر می‌کند و با پرهیز از هرگونه اقدام تحریک آمیز، به امید به قدرت رسیدن دمکرات‌ها در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا می‌نشیند. دمکرات‌ها قول داده‌اند در صورت راهیابی به کاخ سفید، به توافق هسته‌ای بازگردند و این ریسک امتیازگیری‌های بیشتر از ایران را کاهش می‌دهد. اما اگر ترامپ دوباره در انتخابات پیروز شود، ایران در محاصره شدیدترین تحریم‌ها، برای ۴ سال دیگر با گروهی از جمهوریخواهان تندرو در کاخ سفید مواجه خواهد بود که دست کم ۱۲ شرط را برای بازگشت ایران پای میز مذاکره تعیین کرده‌اند.
ری تکیه، تحلیلگر در شورای روابط خارجی آمریکا می‌نویسد، دولت ترامپ با متوقف کردن معافیت از تحریم‌ها برای خریداران نفت ایران، آتش تحریم‌ها را داغ‌تر کرده است. این مهمترین گام دولت در جهت پیشبرد استراتژی فشار حداکثری به شمار می‌رود. این استراتژی فشار اقتصادی مضاعفی را برای ایران به همراه خواهد داشت، اما نباید منتظر یک واکنش رعدآسا از طرف ایران بود.
