جوان بااستعداد استودیو دی‌سی‌آر دهه ۳۰ در حالی با ۸۳ سال سن به دیار باقی شتافت که پشت سر خود گنجینه‌ای از صدا و تجربه را برای علاقه‌مندان به سینما و تلویزیون ایران به جا گذاشت. بی‌تردید برای بسیاری از شیفتگان سینما در ایران، درگذشت منوچهر اسماعیلی هرگز به معنی پایان و فراموشی مردی که با صدایش به بسیاری از شخصیت‌های سینمایی مشهور جهان جان داد، نخواهد بود.
آنتونی کویین، استیو مک‌کویین، گریگوری پک، چارلتون هستون، پیتر فالک و کرک داگلاس از جمله بازیگران برجسته سینمای جهان‌اند که در نسخه‌های دوبله‌شده، با صدای اسماعیلی برای تماشاگر ایرانی سخن گفتند.
به گفته بسیاری از علاقه‌مندان سینما، برای شخصیت حمزه در «محمد رسول‌الله» با بازی آنتونی کویین هیچ صدایی جز صدای اسماعیلی را نمی‌توان تصور کرد؛ تا آنجا که مصطفی عقاد، کارگردان فیلم، نیز پس از تماشای نسخه دوبله‌شده، از تناسب صدا و درستی اجرا شگفت‌زده شده بود.
در روزهایی که فیلم‌های تاریخی در جهان و ایران محبوبیت زیادی پیدا کرده بودند، صدای اسماعیلی قوت قلب تیم صداپیشگان برای به فارسی درآوردن آن‌ها بود. به همین دلیل، منوچهر اسماعیلی انتخاب اول هر مدیر دوبلاژی برای شخصیت‌های تاریخی بود. دوبلور چارلتون هستون در نقش بن‌هور، پل اسکافیلد در نقش توماس مور برای فیلم «مردی برای تمام فصول»، آنتونی کویین در نقش آتیلا و مارلون براندو در نقش مارک آنتونی تنها بخشی از این کارنامه‌اند.
برای نسل‌های جوان‌تر، صدای منوچهر اسماعیلی در نسخه‌های دوبله فیلم‌های روز سینمای جهان در تلویزیون نیز خاطره‌ساز است. او به‌جای برخی از محبوب‌ترین شخصیت‌های سینمایی سال‌های اخیر صحبت کرده است که شاید شناخته‌شده‌ترین آن برای جوانان نقش جوکر با بازی هیت لجر و واکین فینیکس در دو نسخه متفاوت از «جوکر» باشد.
از اسماعیلی مصاحبه‌های کمی در دست است؛ چرا که به گفته دوستانش، در طول نزدیک به ۶۰ سال حضور مداوم در این حوزه، هرگز به دام حواشی نیفتاد و همواره تلاش داشت در خلوتی خودساخته فعالیت کند. دوران طلایی دوبله ایران بی‌گمان با نسلی شناخته می‌شود که منوچهر اسماعیلی از سرآمدان آن است.
اسماعیلی بر این باور بود که جسارت علی کسمایی در سپردن صداپیشگی نقش اول فیلم «دروازه‌های پاریس» به او مهم‌ترین عامل شناخته‌شدنش در این حوزه بود؛ فیلمی که هنوز هم از شاهکارهای دوبله ایران به شمار می‌رود. به گفته اسماعیلی، «پرویز دوایی در آن زمان نقدی بسیار مثبت در مورد فیلم و اهمیت دوبلورهای آن نوشت که به بیشتر شناخته شدن من منجر شد».
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
در سال ۱۳۴۱ وقتی صداپیشگی نقش بن هور را به عهده گرفت، دیگر جوانی تازه‌کار نبود؛ بلکه به یکی از مهم‌ترین صداهای صنعت دوبله تبدیل شده بود. برای علاقه‌مندان سینما در دهه ۴۰، لحنی که اسماعیلی برای پیتر فالک در فیلم «معجزه سیب» انتخاب کرد، یکی از ماندگارترین تیپ‌سازی‌های دوبله فارسی است. اسماعیلی در مورد چگونگی رسیدن به این لحن گفته بود: «نسخه اصلی فیلم را که دیدم، گفتم کار را تعطیل کنید و یک روز به من وقت بدهید. تمام روز را پیاده توی گاراژها و قهوه‌خانه‌های پایین شهر راه رفتم و هر تکه‌ای از نقش را از جایی گرفتم. بعد که دیالوگ اول را در استودیو گفتم، همه تعریف و تمجید کردند.»
از میانه دهه ۴۰ و با رونق گرفتن ساخت فیلم‌های ایرانی، حضور اسماعیلی در بخش صداگذاری فیلم‌ها پررنگ‌تر شد. صدای حسن کچل به‌جای پرویز صیاد، صدای بهروز وثوقی و جمشید مشایخی در فیلم «قیصر»، صداپیشگی در فیلم «رگبار» به‌جای پرویز فنی‌زاده، صداپیشگی در «تنگنا» به‌جای سعید راد و عنایت‌الله بخشی، حضور در دوبله «دایی جان ناپلئون» به‌جای پرویز صیاد و صدای فردین در فیلم «غزل» بخشی از ماندگارترین تجربیات اسماعیلی در سینمای ایران‌اند.
به گفته اهالی دوبله، تاثیری که صدای اسماعیلی در «قیصر» بر شخصیت اصلی فیلم گذاشت، سبب شد پس از آن، در فیلم‌هایی همچون «رضا موتوری»، «رشید»، «داش آکل»، «بلوچ»، «خاک»، «نفرین» و شاهکار علی حاتمی به نام «سوته‌دلان» به‌جای بهروز وثوقی دیالوگ بگوید؛ تا جایی که خود اسماعیلی در خاطره‌ای نقل می‌کند: «بسیاری از مردم با شنیدن صدایم می‌گفتند این بهروز وثوقی است.»
با پیروزی انقلاب، اگرچه در آغاز حضور در دو پروژه علی حاتمی سبب شد فصلی تازه در کارنامه او شکل بگیرد، این مرد کم‌حاشیه دوبله ایران به‌مرور با بی‌مهری مدیرانی روبرو شد که نمی‌توانستند ممانعت او از حضور در برخی پروژه‌های به‌زعم آن‌ها انقلابی را بپذیرند.
اسماعیلی در سریال «هزاردستان»، رکوردی تاریخی به یادگار گذاشت؛ او به‌جای چهار نقش اصلی یعنی رضا تفنگچی و خوشنویس (جمشید مشایخی)، خان مظفر (عزت‌الله انتظامی) و شعبان استخوانی (محمدعلی کشاورز) صحبت کرد. جدا از این نقش‌ها، او صداپیشگی نقش عمو نشاط با بازی جمشید لایق در این سریال را هم به عهده داشت.
به گفته سعید توکل، یکی از تهیه‌کنندگان برنامه صبح جمعه با شما، چنین تجربه‌ای از قدرت تیپ‌سازی او با صدایش نشات می‌گرفت. قدرتی که سبب شد در فیلم «مادر» علی حاتمی اسماعیلی بار دیگر به جای سه شخصیت کاملا متفاوت که به صداسازی خاص نیاز داشتند، گویندگی کند. اگر کسی با کارنامه منوچهر اسماعیلی آشنا نباشد، شاید برایش کمی سخت باشد که بپذیرد صداپیشگی محمدعلی کشاورز، اکبرعبدی و جمشید هاشم‌پور در فیلم «مادر» را او انجام داده است.
قدرت صدای اسماعیلی و تجربه موفقش در پروژه‌های تاریخی سینمای جهان سبب شد او در فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی داخلی نیز حضوری به‌یادماندنی داشته باشد. صداپیشگی دو نقش اصلی فیلم «کمال‌الملک» یعنی ناصرالدین‌شاه و کمال‌الملک وزن و اعتبار اسماعیلی را به‌خوبی نمایان می‌کند؛ هرچند فعالان صنعت دوبله معتقدند شاهکار اسماعیلی را باید در «سرب» مسعود کیمیایی دید که به جای هادی اسلامی، جمشید مشایخی و جلال مقدم صحبت کرد.
در روزهایی که برخی همکاران قدیمی او با گویندگی در مستندهای تاریخ انقلاب ایران و مستندهایی علیه اعتراض‌های مردمی حاضرشدند با صداوسیما برای تهیه این پروژه ضدمردمی همکاری کنند، منوچهر اسماعیلی ترجیح داد فاصله خود را با چنین کارهایی حفظ کند.
از آخرین آثار او در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی باید به صداپیشگی نقش ابراهیم در «ابراهیم خلیل‌الله» اشاره کرد. البته نسخه دوبله‌شده فیلم «جرم» کیمیایی نیز یکی از پرخاطره‌ترین فعالیت‌های سینمایی او در دوره صدابرداری سر صحنه بود. فیلمی که ادای دین مسعود کیمیایی به رفقای خود در صنعت دوبله به شمار می‌رود.
پسر کرمانشاهی محله نواب تهران سال‌های پایانی عمر را در خلوتی خودخواسته زیست و در روز تجلیل از خود، جمله‌ای به‌طعنه گفت که اشک همکارانش را در آورد: «تمام عمر از طریق سینما به شما سلام گفتم؛ الان پاسخم را دادید.»
صدای اسماعیلی شاید دیگر هرگز تکرار نشود. میرطاهر مظلومی، بازیگر سینما، خطاب به منوچهر اسماعیلی نوشت: «سینما با شما شنیدنی بود و سحرآمیز. فضیلت شما، کاربلدی شما و شرافت شما، ردایی نیست که به هر قامتی بپوشانند.» منوچهر والی زاده، از شاخص‌ترین صداهای دوبله ایران، نیز در سوگ همکار دیرینش نوشت: «منوچهر اسماعیلی بزرگ‌تر از کلمه استاد بود.»
به قول فروغ فرخزاد، «تنها صداست که می‌ماند». برای هرکسی که شیفته سینما باشد، صدای منوچهر اسماعیلی فراموش‌شدنی نیست. همان‌طور که بسیاری از اهالی سینما گفته‌اند، «صدای او تاریخ سینما است».
