الیزابت دوم، ملکه بریتانیا، ۸ سپتامبر ۲۰۲۲ از دنیا رفت؛ اما چگونه شد که نخبگان و مردمان چنین گسترده به سوگ او نشستند و یاد کسی را گرامی داشتند که دارای قدرت سیاسی نبود و حتی اجازه نداشت باور شخصی خود را با رسانه‌ها در میان بگذارد یا در محافل بیان کند.
پاسخ کوتاه اینکه نخبگان و مردمان چنین کردند چون ملکه الیزابت دوم اگرچه به حکم مشروطگی، از قدرت سیاسی به کنار بود، «قدرت نرم» داشت و به همین وسیله بسیاری را در جهان دوستدار خود و بریتانیا کرده بود.
«قدرت نرم» (soft power) واژه و مفهومی است که جوزف نای، از دانشگاه هاروارد، در سال ۱۹۹۰ در دو نشریه فارین پالیسی و آتلانتیک مطرح کرد و سپس در سال ۲۰۰۶ آن را گسترش داد و در سال ۲۰۲۲، به‌روز کرد. خلاصه مفهوم «قدرت نرم» این است که بر خلاف قدرت سخت که به‌زور و اجبار کسی را به کاری وا می‌دارد، فرهنگی است و شیوه زندگی را از راه رسانه و ماهواره و اینترنت و خبرپراکنی و کتاب و فیلم برمی‌کشد و اعتبار می‌بخشد و در پی آن کسانی را دوستدار آن می‌کند و به باور و رفتار ویژه‌ای می‌کشاند.
الیزابت دوم ملکه مشروطه بود و از همین رو قدرت سخت اجرایی نداشت. حتی متن بیشتر سخنرانی‌های او را دولت‌های وقت می‌نوشتند و آنچه خود می‌نوشت، همواره در چارچوب ارزش‌های ملی و دموکراسی و مشروطگی باقی می‌ماند و به سیاست روز کاری نداشت و اگرچه بر پایه رسم و رسوم، انتخاب نخست‌وزیر و لردها و بلندپایگان کلیسای آنگلیکان همه با موافقت او بود (Royal assent)، کار او تنها امضا کردن سندهایی بود که دولت انتخابی در برابرش قرار می‌داد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
اما ملکه قدرت نرمی داشت که برآمده از نماد مشروطگی بریتانیا بود که او به مدت ۷۰ سال نمود آن ماند؛ با آن فرهمندی که به‌اندازه داشت و نیز شناختش از پرونده‌های مهم عصر خود. افزون بر این، قدرت نرم ملکه الیزابت دوم ناشی از روابط و دیدارهای او با نخبگان و مردمان در داخل و خارج از مرز و به‌ویژه در کشورهای مشترک‌المنافع (Common Wealth) بود. ملکه به ۱۱۷ کشور مختلف سفر کرده بود.
الیزابت دوم زندگی شاهانه‌ای داشت و این برای یک ملکه، جای شگفتی نبود. اما آنچه در اختیار داشت و امروز در اختیار جانشین او است، اموال شخصی او نبودند. همه این‌ها متعلق به نهاد سلطنت‌اند و نه او و نه هیچ شاه و ملکه‌ای اجازه نداشت و ندارد آن‌ها را برای دستیابی به درآمد بیشتر بفروشد.
البته ملکه الیزابت دارایی شخصی داشت که بیشتر آن‌ها ملک و املاکی بودند که از سال ۱۳۹۹ میلادی، دست‌به‌دست در خانواده شاهی گشتند تا به او رسیدند. ارزش این دارایی‌ها حدود ۳۶۵ میلیون دلار و درآمد ناشی از آن در سال ۲۰۲۱، حدود ۲۵ میلیون پوند برآورد شد. درآمد ناشی از دارایی‌های شاهی همه به‌حساب دولت واریز می‌شود و این دولت است که به پادشاه یا ملکه حقوق می‌پردازد و درآمد دارایی را واریز می‌کند. بخشی از این درآمد به اعضای خانواده سلطنتی که مسئولیت‌های رسمی دارند، پرداخت می‌شود.
خانواده سلطنتی برای اقتصاد بریتانیا هم سودمندند؛ چرا که از مهم‌ترین انگیزه‌های سفرهای گردشگری به این کشور محسوب می‌شوند و بدون آنکه حق امتیاز و حق تصویر دریافت کنند، موضوع برنامه‌های رسانه‌ای و محصولات مصرفی‌اند که به تهیه‌کننده و تولیدگر سود بسیار می‌رسانند. در فاصله ۱۲ روز از زمان درگذشت تا برگزاری مراسم خاکسپاری ملکه، کسب‌وکارها در انگلستان تعطیل یا نیمه‌تعطیل بودند و این نمی‌توانست به اقتصاد راکد و تورم‌زده این کشور کمکی کند؛ اما در همین دوران، هتل‌ها و رستوران‌ها و گل‌فروشی‌ها و شرکت‌های حمل‌ونقل فروش بالایی داشتند.
این چنین بود که ملکه الیزابت دوم هم نزد نخبگان و هم نزد مردم عادی قدرت نرم داشت. چنانکه هم بسیاری از نخبگان سیاسی و هنری و روشنفکری و... یادش را گرامی داشتند و بیش از ۵۰۰ تن از سران و مقام‌های حکومتی جهان در مراسم خاکسپاری او شرکت کردند و هم مردمان به‌گونه‌ای خودجوش به سوگش نشستند و برای آخرین وداع با او، ساعت‌ها در صف ایستادند. لندن از زمان بازی‌های المپیک ۲۰۱۲ چنین جمعیتی را به خود ندیده بود.
یکی از نشانه‌های علاقه به ملکه فقید بریتانیا در جهان صفحه زندگی‌نامه او در فرهنگ اینترنتی ویکی‌پدیا به ۱۹۸ زبان است که البته از پوتین (۲۱۶)، نلسون ماندلا (۲۱۳) و بیتل‌ها (۲۰۵) کمتر است؛ اما از مائو (۱۶۴) و رجب طیب اردوغان (۱۳۲) وعلی خامنه‌ای (۹۲) بیشتر است.
نگارنده زندگی را پاس می‌دارد و از همین رو، آرزومند مرگ کسی نیست. داوری و کیفر بدکاران بدون اعدام، حساب دیگری است و صدالبته که ما با آن همداستانیم. اما در پی دیدن آنچه نخبگان و مردمان در سوگ الیزابت دوم، ملکه فقید بریتانیا کردند، برای نگارنده پرسشی پیش آمد؛ آن روزی که آیت‌الله سید علی خامنه‌ای از جهان برود، نخبگان درباره او چه می‌گویند؟ کدام‌یک از سران حکومتی به مراسم خاکسپاری او خواهند رفت؟ مردمان ایران چه واکنشی نشان خواهند داد؟
امروز برای پاسخ تنها می‌توان گمانه زد؛ اما همین امروز می‌توان با اطمینان گفت که خامنه‌ای «قدرت نرم» ندارد. همین قدرت سخت و به‌زور رهبر نظام ولایی بود که مهسا امینی را چون بسیاری دیگر، کشت.
