کمیته ادبی نوبل عصر پنجشنبه، ششم اکتبر، برنده نوبل ادبی سال ۲۰۲۲ را اعلام و آنی ارنو را به عنوان برنده نوبل ادبی امسال معرفی کرد تا فرانسه در زمره کشورهایی باشد که از ابتدای قرن ۲۱ تاکنون، سه نویسنده برنده جایزه نوبل ادبی را به نام خود ثبت کرده است.

برنده نوبل ادبی ۲۰۲۲، آنی ارنو ۸۲ ساله است که سال ۱۹۴۰ در منطقه نورماندی فرانسه به دنیا آمد و همانجا بزرگ شد. او در ایران چهره‌ای تقریبا ناشناخته است. اگرچه کسب جایزه نوبل باعث خواهد شد این نویسنده و ترجمه آثارش در دستور کار ناشران و مترجمان ایرانی قرار گیرد.

به گزارش سایت جایزه نوبل، متس مالم، دبیر دائمی کمیته نوبل، در یک کنفرانس خبری در استکهلم، از ارنو به دلیل «شجاعت و تیزبینی بالینی (روان‌شناسانه) برای کشف ریشه‌ها، بیگانگی‌ها و محدودیت‌های جمعی حافظه شخصی» تقدیر کرده است.

ما زنان در آزادی و قدرت، برابر نیستیم

بنا به گزارش مبسوط روزنامه نیویورک تایمز، هنگامی که ارنو به عنوان برنده اعلام شد، در دسترس نبود تا از طریق تلفن به او اطلاع داده شود. اما وقتی از موضوع مطلع شد، برای مدت کوتاهی از خانه خود در حومه پاریس بیرون آمد و پشت به خبرنگاران با تلفن صحبت کرد؛ او قبل از اینکه به داخل برود، خنده‌‌ای شاد و متمایز سر داد.

آرنو در گفت‌وگوی کوتاهی که پس از اعلام نامش با خبرنگاران داشت، گفت: «از وضعیت خودم به عنوان یک زن صحبت می‌کنم. به نظر نمی‌رسد که ما زنان در آزادی و قدرت برابر باشیم.»

او همچنین گفت:‌ «دریافت جایزه نوبل برای من مسئولیت افزون‌تری به همراه آورد تا مسیرم را ادامه دهم و نه تنها در برابر مشکلاتی که ذکر کردم، بلکه به مسیر پیش روی جهان و آرزوی صلحی بپردازم که همیشه به گشودگی آن فکر کرده‌ام و می‌کنم.»

رمان‌های «شرم»، «سال‌ها» ، «گم‌ شدن»، «پاک‌ کردن»، و «داستان یک دختر» از جمله آثاری‌اند که او تاکنون منتشر کرده است.

چنانکه مقاله‌نویس نیویورک تایمز اشاره کرد، «او نویسنده‌ای است که به عریان‌سازی درون خود می‌پردازد و با تیزبینی و ظرافتی تحسین‌برانگیز، فهرستی دقیق از درونیات خود را با مخاطب در میان می‌گذارد، بی‌آنکه دچار خودسانسوری شود».

رمان «شرم» به نوعی زندگینامه او است که به نوشته نیویورک تایمز، نویسنده در آن، خصوصی‌ترین، تحقیرآمیزترین و رسواترین لحظات زندگی خود را هم با دقت و ظرافتی روان‌شناسانه به رشته تحریر در‌آورده است. خود در آن زمان گفته بود که درباره زندگی‌اش یک مطالعه قوم‌شناختی انجام خواهد داد.

در میان آثار او، رمان «اتفاق» با اقبال فیلمسازان هم مواجه شد و «اتفاق» یک فیلم درام فرانسوی محصول سال ۲۰۲۱ به کارگردانی آدری دیوان و بر اساس فیلمنامه‌ای از دیوان و مارسیا رومانو است که بر اساس رمانی به همین نام اثر آنی ارنو در سال ۲۰۰۰، ساخته شد. بازیگران این فیلم آناماریا وارتولومی و لوانا باجرامی‌اند. این اثر جایزه شیر طلایی ونیز را برای فیلمساز به ارمغان آورد.

داستان «اتفاق» درباره دختری ۲۳ ساله است که در سال‌های ۱۹۶۰ زندگی می‌کند و به شکلی اتفاقی حامله می‌شود و می‌خواهد سقط جنین کند. داستان این سقط جنین محور اصلی داستان را شکل می‌دهد. زمان رخداد کتاب سال ۱۹۶۳ است که آنی ارنو جوانی ۲۳ ساله بود و در کالج درس می‌خواند و به نظر می‌رسد کارگردان هم با همین ذهنیت، فضاسازی کار را انتخاب کرده است.

حمایت از طبقه کارگر و جنبش جلیقه‌زردها

نکته‌ای که در آثار ارنو به چشم می‌آید و برخی از روشنفکران فرانسوی نیز آن را برجسته و تحسین کرده‌اند، تحریر آلام و درد و رنج‌هایی است که در شهروندان فرودست وجود دارد و سبب شده است تا در فعالیت‌ها و نوشته‌های او، حمایت از طبقات کارگر و به خصوص جنبش جلیقه‌زردها به کرات نشان داده شود.

دیدیه اریبون، فیلسوف و جامعه‌شناس فرانسوی، در یک تماس تلفنی به نیویورک تایمز گفت: «من نه به صرف اینکه ارنو نویسنده است، بلکه بیشتر به دلیل اشتهارش به حمایت از جنبش‌‌های اجتماعی او را تحسین می‌کنم.»

به گفته اریبون،‌ ارنو مرتبا از کارگرانی که اعتصاب می‌کردند، حمایت و وضعیت اسفناک آن‌ها را در کتاب‌هایش برجسته می‌کرد و با این رویکرد خود، برای دیگران هم بستری فراهم می‌آورد تا از این مشکلات، خشونت‌ها و‌ آسیب‌های طبقاتی بگویند.

اریبون که چند بار شخصا با ارنو ملاقات کرده، از این انتخاب کمیته نوبل به عنوان «بخشیدن جانی تازه به ادبیات فرانسه» یاد کرده است.

امسال نام کدام نویسنده‌ ایرانی مطرح شد؟

در سایت نوبل و در بخش نوبل ادبیات، روند تصمیم‌گیری توضیح داده و حتی گفته شده است که پنج نفر نهایی در ماه مه (حدود پنج‌ماه قبل از اعلام برنده نهایی) انتخاب می‌شوند و اعضای  کمیته موردنظر در سه‌ ماه منتهی به سپتامبر، آثار این پنج‌ تن را می‌خوانند و درباره ویژگی‌های هر یک از این پنج‌ نامزد بحث و گفت‌و‌گو می‌کنند. سپس در ابتدای سپتامبر برنده را تعیین و در نهایت در اوایل اکتبر، برنده نهایی را معرفی می‌کنند. 

در چند روز باقی‌مانده تا اعلام برنده جایزه نوبل ادبی ۲۰۲۲، در برخی محافل و فضای مجازی اعلام شد که احتمال دارد شهرنوش پارسی‌پور، نویسنده ایرانی، برنده نوبل ادبی امسال باشد. این خبر نخست را سایت نسبتا شناخته‌شده هاب در گزارشی بلند در سی‌ام سپتامبر، منتشر کرد و با عنوان «چند پیش‌بینی درباره برنده نوبل ادبی سال ۲۰۲۲»، نام ۱۲ رمان‌نویس ادبی از جمله شهرنوش پارسی‌پور را ذکر کرد و به شکلی مختصر و مفید، ویژگی‌های کاری هر کدام از نویسندگان را برشمرد. نام ادونیس و سلیم برکات از سوریه، آن کارسون از کانادا، جان فوسه از نروژ و حتی آنی ارنو از فرانسه در میان این ۱۲ تن قرار داشت.

در گزارش یاد‌شده درباره شهرنوش پارسی‌پور، ضمن ابراز تعجب از ناشناخته بودن او،‌ به رمان «طوبی و معنای شب» پارسی‌پور اشاره و از آن به عنوان اثری یاد شد که شهرنوش پارسی‌پور پس از دوران چهار ساله زندان در ایران نوشت و در آن، عرفان صوفیانه را با عرفان عملی و سیاسی در کنار هم قرار داد.

فرانسه، پیشتاز برندگان نوبل ادبی

در میان کشورهایی که نوبل به دست آوردند، کشور فرانسه پیشتاز است. فرانسه چه در قرن ۲۰ و چه در قرن ۲۱، بیشترین برندگان نوبل ادبی را دارد. پیش از این و در قرن بیستم، نویسندگانی چون رومن رولان، آناتول فرانس، هنری برگسون، روژه مارتن دوگار، آندره ژید، ژان پل سارتر و … این جایزه را برده بودند؛ نویسندگانی که تقریبا عمده آن‌ها برای خوانندگان ایرانی شناخته‌شده‌اند.

اما در قرن ۲۱، ماجرا اندکی فرق کرد و نویسندگانی که این جایزه به آن‌ها اختصاص یافت، کمتر در ایران شناخته‌شده بودند. ژان ماری گوستاو لوکلزیو در سال ۲۰۰۸ و پاتریک مودیانو در سال ۲۰۱۴ این جایزه را از آن خود کردند تا  فرانسه با ۱۷ برنده در صدر کشورهای برنده نوبل ادبی قرار گیرد.

پس از فرانسه، آمریکا با ۱۳ و بریتانیا با ۱۱ برنده نوبل ادبی، در رده‌های دوم و سوم قرار دارند.