تهیه و تولید مستند درباره زندانیان سیاسی و یا بحران‌های امنیتی در جمهوری اسلامی، همواره از سوی دستگاه اطلاعاتی‌ای صورت می‌گیرد که این افراد را بازداشت کرده و یا مسئولیت مقابله با آن رخداد امنیتی را دارد. محتوای تولید شده از سوی این نهادها نیز غالبا بدون هیچ دخل و تصرفی در صداوسیمای جمهوری اسلامی پخش می‌شود.
پخش این مستندهای امنیتی که از ابتدای دهه 70 و با برنامه «هویت» آغاز شد و به پخش اعترافات زندانیان سیاسی و امنیتی و ندامت نامه‌ها تسری پیدا کرد همواره با انتقاد فعالان سیاسی و حقوق‌بشری مواجه بوده است.
کارکرد این مستندها عموما بازنمایی روایتی است که نهادهای امنیتی درباره فعالیت و اقدامات افراد، گروه‌‌ها و جریان‌ها دارند.
نکته مهم درباره این مستندهای امنیتی آن است که در غالب موارد، قوه قضاییه نیز روایت شرح داده شده در آن‌ها را ملاک بررسی و صدور رای در این پرونده‌ها قرار می‌دهد.
با این وجود شامگاه یکشنبه 19 دی‌ماه، شبکه سه صداوسیمای ایران پخش مستند تولیدی سازمان اطلاعات سپاه درباره فعالان محیط‌زیستی زندانی در ایران را پس از سه دقیقه قطع و بدون هیچ توضیحی، برنامه دیگری پخش کرد.
اندک زمانی بعد، باشگاه خبرنگاران جوان وابسته به صداوسیمای جمهوری اسلامی در خبری اعلام کرد که دلیل توقف پخش این مستند بروز اشکال فنی بوده است.
گرچه این خبرگزاری در روزهای بعد نیز بخش‌های کوتاهی از این مستند را پخش کرد، ولی هنوز این مستند در کنداکتور پخش در صداوسیمای جمهوری اسلامی قرار نگرفته است. روابط عمومی شبکه سه نیز که از احتمال پخش این مستند در روز 20 آبان خبر داده بود، پس از آن موضع جدیدی اعلام نکرد.
در سه دقیقه ابتدایی این مستند، یکی از خبرنگاران صداوسیما به عنوان راوی در حال مرور اتفاقات دی‌ماه سال 1396 و دستگیری فعالان محیط‌زیست است که تاریخ آن با زمان دستگیری این افراد که در بهمن‌ماه 1396 بوده است منطبق نیست. موضوع دستگیری کاووس سیدامامی و مراد طاهباز و اتهام جاسوسی به آن‌ها در همان ابتدای مستند پخش می‌شود که قاعدتا نشان می‌دهد که سازمان اطلاعات سپاه با تمرکز بر فعالیت‌های این دو فعال محیط‌زیست در پی اثبات اتهام جاسوسی به آن‌ها و دیگر همکارانشان است.
محیط‌زیست؛ عرصه تقابل دو دستگاه امنیتی
دستگیری فعالان محیط‌زیست در ایران در بهمن‌ماه سال 1396 و از سوی سازمان اطلاعات سپاه انجام شد. کاووس سیدامامی دو هفته پس از دستگیری درگذشت. سازمان اطلاعات سپاه و دادستان تهران، علت مرگ این فعال باسابقه محیط‌زیست ایران را خودکشی اعلام کردند. بقیه دستگیر‌شدگان از بهمن‌ماه 1396 تا اکنون در بازداشت این نهاد امنیتی هستند.
در مورد فعالان محیط‌زیستی، سازمان اطلاعات سپاه به جز خبر، گزارش و تحلیل‌هایی که در رسانه‌های نزدیک یا متعلق به سپاه منتشر می‌کند، در تیرماه 1397 نیز مستندی با عنوان «منطقه ممنوعه» تهیه و از صداوسیمای ایران پخش کرد.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
با توجه به قدرت این نهاد امنیتی، می‌توان حدس زد که قطع پخش این برنامه یا به درخواست خود آن‌ها بوده یا مقامی مافوق آن‌ها دستور توقف پخش داده است.
فعالان محیط‌زیستی از ابتدای دستگیری‌شان محل کشمکش دو نهاد امنیتی در ایران بوده‌اند. در حالی که سازمان اطلاعات سپاه بر جاسوس بودن آن‌ها تاکید می‌کند، وزارت اطلاعات ایران رسما اعلام کرده که آن‌ها جاسوس نیستند.
سازمان اطلاعات سپاه برای پیش‌برد روایت خود، همراهی دادستان وقت تهران و قضات دادگاه انقلاب را با خود داشت. عباس جعفری دولت‌آبادی، دادستان وقت تهران تا زمان برکناری‌اش از این سمت همواره شدیدترین اتهامات را متوجه هشت فعال محیط‌زیستی بازداشت‌شده می‌کرد. حتی زمانی که سازمان محیط‌زیست ایران و وزارت اطلاعات نظر خود درباره جاسوس نبودن این افراد را علنی کردند، محسنی اژه‌ای، سخنگوی وقت قوه قضاییه خبر از تشدید اتهامات در این پرونده داد و گفت که چهار نفر از این افراد علاوه بر اتهامات سابق به افسادفی‌الارض هم متهم شده‌اند.
مراد‌طاهباز که در سه دقیقه ابتدایی مستند مظنونین همیشگی از او در کنار سیدامامی نام برده می‌شود یکی از این چهار نفری است که در سال 97 به فساد فی‌الارض متهم شد. سه نفر دیگر نیلوفر بیانی، طاهر قدیریان و هومن جوکار هستند.
ماه گذشته وکیل این افراد و یکی از نمایندگان مجلس خبر از مداخله رهبر ایران در این پرونده دادند. آن‌ها مدعی شدند که آیت‌الله خامنه‌ای دستور داده که برگزاری دادگاه تا زمان بررسی نظر وزارت اطلاعات در شورای عالی امنیت ملی معلق شود. آن‌ها همچنین اعلام کردند که اتهام افساد فی‌الارض نیز از عناوین اتهامی برخی از بازداشتی‌ها برداشته شده است.
سازمان اطلاعات سپاه و قوه قضاییه واکنشی به این خبر نشان ندادند که همین موضوع احتمال صحت خبر را بیشتر می‌کرد. اعلام این خبر در میانه کشمکش سازمان اطلاعات سپاه با وزارت اطلاعات می‌توانست برگ برنده‌ای برای وزارت اطلاعات ایران باشد.
هفته گذشته وکیل زندانیان محیط‌زیستی خبر از خاتمه دادگاه آن‌ها داد. براین اساس دادگاه اکنون در مرحله تصمیم‌گیری و انشای رای است. اگر دادگاه به برائت این افراد رای دهد، سازمان اطلاعات سپاه بازنده جدال دو ساله‌اش با وزارت اطلاعات خواهد بود و موضوع مرگ کاووس سیدامامی که دادستان وقت تهران آن را آگاهی از «عواقب فعالیت جاسوسی» دانسته بود با علامت سوال‌های بزرگتری روبه‌رو می‌شود.
از سوی دیگر، اعلام مجرمیت برای این افراد نیز موضوع چگونگی اثبات جاسوسی آن‌ها را مطرح خواهد کرد. در دو سال گذشته سازمان محیط‌زیست و وزارت اطلاعات ایران بر این موضع پافشاری کرده‌اند که اگر این افراد به جاسوسی مشغول بوده‌اند، گوشه‌هایی از اسناد جاسوسی به دست آمده از آن‌ها نمایش داده شود.
تهیه و پخش این مستند در زمانی که دادگاه در مرحله صدور رای قرار دارد این احتمال را ایجاد کرده است که سازمان اطلاعات سپاه، عزم خود را جرم کرده تا «جاسوسی» را به عنوان تنها روایت ممکن درباره این پرونده جا بیندازد و از این راه صدور رای برائت را تا حدود زیادی ناممکن سازد.
توقف پخش این مستند در لحظات ابتدایی آن، می‌تواند نشانه‌ای مثبت از رد نظر سازمان اطلاعات سپاه در مورد این افراد باشد. البته این احتمال هم وجود دارد که این مستند تا زمان صدور رای مجرمیت این افراد از سوی دادگاه متوقف شده باشد تا قوه قضاییه به عنوان همراه اصلی سازمان اطلاعات سپاه در این پرونده، بتواند ادعا کند تحت تاثیر فضا‌سازی رسانه‌ای قرار نگرفته است.
