مقام‌های جمهوری اسلامی که در پی بحران گازی ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین، زمستان اروپا را دستمایه تمسخر و طنز قرار داده بودند، خود در سومین دهه بحران آلودگی هوا در تهران، همچنان نمی‌دانند با بحران کمبود انرژی و این مسئله زیست محیطی مرتبط با سلامتی انسان‌ها در شهر‌های مختلف ایران چه کنند.

پیش از آغاز فصل سرما در اروپا، دستگاه‌های تبلیغاتی جمهوری اسلامی مانور گسترده‌ درباره گرانی و کمبود انرژی در این قاره را در دستور کار قرار دادند و در رسانه‌ها و فضای مجازی آن را به باد تحقیر و تمسخر گرفتند اما فصل سرما که آغاز شد، اروپا سیاست ریاضت در مصرف انرژی را پیش گرفت تا بتواند این بحران را پشت سر بگذارد. در همین حال، مقام‌های جمهوری اسلامی که سال‌ها است در تامین انرژی موردنیاز فصل سرد در ایران با بحران‌های عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند، به سوزاندن انواع حامل‌های انرژی روی آوردند تا بتوانند خانه‌های مردم را گرم نگه دارند؛ بی‌آنکه درباره عوارض این روش تامین انرژی و عواقب آن مسئولیتی بپذیرند و توضیحی ارائه کنند.

در تهران و برخی دیگر از کلانشهر‌های ایران، همچون پاییز و زمستان‌‌های ۳۰ سال گذشته، میزان آلودگی هوا به قدری افزایش یافته که صدای مردم زیر فشار انواع فشار‌های اقتصادی و اجتماعی را در آورده و نگرانی از به خطر افتادن سلامتی را هم به سبد انواع نگرانی‌ها و اضطراب‌های مردم افزوده است.

در هفته‌های اخیر، گزارش‌های متعددی از افزایش این آلودگی هوا در شهر‌های بزرگ ایران منتشر شد. مقام‌های مسئول نیز هر یک اظهار‌نظر‌های متفاوت و متناقضی کردند که واقعیت و منشا این آلودگی‌ها را به طور کامل و جامع و قطعی مشخص نمی‌کند. با وجود این، عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، روز سه‌شنبه ۲۹ آذر استفاده صنایع از «سوخت‌های سنگین دارای گوگرد بالا» را یکی از عوامل این آلودگی معرفی کرد.

بر اساس مصوبه کمیته اضطرار آلودگی هوا، استفاده از سوخت‌های سنگین مجاز نیست اما برخی صنایع بی‌اعتنا به این مصوبه، به استفاده از چنین سوختی روی آورده‌اند که به گفته شاهسونی به افزایش ۳۰۰ تا ۵۰۰ درصدی دی‌اکسید گوگرد در هوای تهران منجر شده است.

او از کنترل نشدن منابع انتشار آلودگی هوا هم انتقاد کرد و گفت که برای نظارت و کنترل در این بخش «اقدام اساسی صورت نگرفته است و منابع همچنان به تولید آلاینده‌ها ادامه می‌دهند».

به گفته شاهسونی، عوارض تنفس دی‌اکسید گوگرد می‌تواند سیستم فوقانی تنفسی را تحت تاثیر قرار دهد و سرفه، عطسه و مشکلات تنفسی ایجاد کند.

رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت ادامه داد: «آلودگی هوا در حال حاضر نه تنها یک موضوع زیست محیطی، که چهارمین علت مرگ‌های زودرس است و می‌تواند چشم‌، بینی و گلو را تحریک کند و به تنگی‌نفس، تشدید آسم و سایر بیماری‌های تنفسی منجر شود.»

همه‌ساله با آغاز فصول سرد در ایران مصرف سوخت بخش خانگی هم افزایش می‌یابد و این سبب می‌شود تا صنایع و نیروگاه‌ها به منظور جلوگیری از توقف در تولید، به مصرف سوخت‌هایی با کیفیت پایین‌تر از جمله مازوت روی آورند که تشدید آلودگی هوا را در پی دارد.

محسن پیرهادی، نماینده مجلس، هم بی‌اعتنایی دولتی‌ها به سیاست‌های کلی نظام در حوزه محیط زیست را یکی از عوامل بروز چنین بحرانی اعلام کرد. او به خبرگزاری ایسنا گفت که در این سال‌ها، دولت‌ها تنها «نشست‌های بی‌نتیجه‌» برگزار کرده‌اند؛ «روندی کلیشه‌ای که جز تصمیم‌های اورژانسی و دقیقه نودی محصولی نداشته است».

به گفته این نماینده مجلس، «درد اصلی [آلودگی هوا] همان فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و جایگزین نشدن سوخت خودروهای دیزلی و تردد بی‌امان آن‌ها در حاشیه کلانشهرها است.»

هادی بیگی‌نژاد دیگر نماینده مجلس است که روز سه‌شنبه ۲۹ آذر در این رابطه گفت:‌ «در نیروگاه‌های تهران، از سوخت مازوت استفاده نمی‌شود؛ بلکه علت اصلی تشدید آلودگی هوا وجود ترکیبات کربن‌دار و گوگرددار در سوخت خودروها است.»

به گفته بیگی‌نژاد، «روزانه در تهران تناژ بالایی گاز کربن‌دار و گوگرددار تولید می‌شود» و این بنزین و گازوئیل مصرفی خودروها است که این ترکیبات را ایجاد می‌‌‌کند.

دامنه و میزان آلودگی‌ها در این روز‌ها به‌قدری افزایش یافته که به اعلام هشدار و تعطیلی مدارس در برخی کلانشهر‌های ایران منجر شده است. شرکت کنترل کیفیت هوای تهران روز پنجشنبه ۲۴ آذر اعلام کرده بود که تهران در ۹ ماه گذشته، تنها دو روز هوای پاک داشته است. همچنین طبق بررسی‌های وزارت بهداشت و درمان، در سال ۱۴۰۰ تعداد مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا در ایران ۲۰ هزار و ۸۰۰ مورد بوده و این بحران در کنار ضرر هشت میلیارد دلاری برای اقتصاد کشور، سومین علت مرگ‌ومیر در ایران معرفی شده است.

این آمارها تهران را در زمره آلوده‌ترین شهرهای دنیا در سال ۲۰۲۲ قرار داده است. از طرفی با ادامه استفاده از مازوت به عنوان سوخت نیروگاه‌ها به دلیل مشکلات صنعت گاز، به نظر می‌رسد همچنان پاییز و زمستان آلوده‌ای در انتظار ساکنان کلانشهرهای ایران باشد.