قاره آفریقا که به دلیل موقعیت و وضعیت جغرافیایی‌اش مورد ستم تاریخی قرار گرفته است، امروز به‌عنوان «قاره جوان» شناخته می‌شود و همه کشورهای جهان در تلاش‌اند تا دلش را به‌دست آورند و با آن طرح دوستی بریزند. در همین راستا بود که به‌تازگی نشست سران آمریکا‌–‌آفریقا با شرکت ۴۷ رهبر آفریقایی در واشنگتن و پیش از آن، نشست سران چین‌–‌آفریقا، فرانسه‌–‌آفریقا، بریتانیا‌–‌آفریقا و روسیه‌–‌آفریقا برگزار شد.

اما قاره اروپا که روزی آفریقا را ذلیل کرده و دارایی‌هایش را به یغما برده بود، امروز «قاره پیر» به حساب می‌آید. جنگ اوکراین هم که بر سراسر جهان تاثیر گذاشته، توجه جهانیان را بار دیگر به رویدادهای جاری و گذشته اروپا و نقش محوری‌اش در جنگ‌ها جلب کرده است. اکنون همه به یاد می‌آورند که جنگ‌های جهانی اول و دوم در همین قاره رخ داد و باز هم خطر آن وجود دارد که در اثر یک ماجراجویی یا عبور از برخی خط‌ قرمزها در جنگ اوکراین، آتش جنگ جهانی سوم نیز از همین قاره شعله‌ور شود.

آفریقا امروز از رقابت قدرت‌های بزرگ سود می‌برد و امیدوار است که با سرمایه‌گذاری و مدیریت خوب، به توسعه برسد و با تبدیل‌شدن به عاملی مهم در سبد غذای جهان، نقش اوکراین و روسیه را در اقتصاد جهان برعهده بگیرد.

نخست چین و پس از آن روسیه، سال‌ها است که در آفریقا سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ اکنون آمریکا نیز به آن‌ها پیوسته و می‌خواهد با استفاده از نفوذ اروپا در آفریقا که مستعمره‌ پیشین بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، بلژیک و آلمان بوده است، در این قاره سرمایه‌گذاری کند. اکنون واشنگتن ۱۰۰ میلیون دلار به «طرح کشورهای کوچک آفریقا» و ۵۵ میلیارد دلار برای همه آفریقا در بخش‌های توسعه، آموزش‌وپرورش، فناوری و زیرساخت‌ها تخصیص داده است.

کمک‌ها و مشارکت‌های چین در پروژه‌های مختلف آفریقا به یک تریلیون دلار می‌رسد و حجم مبادلات تجاری چین با آفریقا بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار است، درحالی‌که حجم مبادلات تجاری آمریکا با آفریقا تنها ۶۴ میلیارد دلار است. دلیل توجه دولت جو بایدن به آفریقا در حال حاضر این است که این دولت (که تنها در مدت ۱۰ ماه حدود ۵۰ میلیارد دلار به اوکراین کمک‌های مالی و نظامی ارسال کرده) متوجه شده که نفوذ چین و روسیه است که کشورهای آفریقایی را در همراهی با واشنگتن علیه مسکو در تصمیم‌‌گیری‌های بین‌المللی مربوط به جنگ اوکراین، مردد کرده است.

آنگولا که نخست از کمک‌ کوبا و پس از آن از کمک‌های چین بهره‌مند شده‌ است، به پکن اجازه داد که یک پایگاه نظامی دریایی در این کشور تاسیس کند. جیبوتی که آماده است در ازای پول، خاکش را برای ساخت پایگاه نظامی به هر کشوری اجاره دهد، نیز یک پایگاه نظامی آمریکایی و تاسیسات نظامی چینی را در خود جای داده است.

گوستاو دی کاروالو، کارشناس ارشد انستیتوی جنوب آفریقا، می‌گوید: «آفریقا در دید جهانیان تنها صحنه رخ‌دادن حوادث است، نه اینکه تاثیری در آن داشته باشد.» از این جهت او امیدوار است که «آفریقا از رقابت بین‌المللی در استفاده از نقش آن در سرمایه‌گذاری‌ها سود ببرد، چون آنچه آمریکا به آفریقا می‌دهد، از حجم مشارکت‌های مهم آن با چین و روسیه نمی‌کاهد».

اما باید یادآور شویم که میان سیاست‌های راهبردی آمریکا و چین تفاوت‌های زیادی وجود دارد. آمریکا وقتی کمک می‌کند، بر چگونگی هزینه‌شدن کمک‌ها نظارت می‌کند و به بهانه مبارزه با فساد، دفاع از دموکراسی و حقوق بشر در سیاست‌گذاری‌ها مداخله می‌کند؛ این در حالی‌ است که چین کمک می‌کند و هیچ‌گونه شرط سیاسی نمی‌گذارد، ولی کار دیگری را انجام می‌دهد که «دیپلماسی وام‌» نام دارد. دیپلماسی وام‌ این است که کشور وام‌گیرنده را با دادن وام‌های بزرگ برای اجرای پروژه‌های بزرگ، در بدهی غرق می‌کند که در نهایت کشور وام‌گیرنده از پرداخت بدهی‌هایش ناتوان می‌شود و چین آن پروژه‌ها را تصاحب می‌کند. این واقعیتی است که تجربه وام ۱۵ میلیارد دلاری چین به سریلانکا آن را در عمل به اثبات رسانده است.

اما روسیه بیشتر توانایی‌اش در صادر کردن سلاح و انرژی خلاصه می‌شود، هرچند جنگ اوکراین به خرید پهپاد‌ از ایران و منهدم‌کردن زیرساختارهای اوکراین وادارش کرده است. در دوران جنگ سرد که پس از جنگ جهانی دوم آغاز شد، هیچ کشوری، ازجمله اتحاد جماهیر شوروی، قدرت رقابت با آمریکا در ارسال کمک‌های غیرنظامی را نداشت، اما اکنون آمریکا به‌دشواری می‌تواند با چین در این عرصه رقابت کند.

اگر بر اساس گفته فقهای اسلام «اختلاف امامان در مسائل فقهی رحمت است»، رقابت قدرت‌های بزرگ نیز فرصت خوبی برای کشورهای کوچک محسوب می‌شود.