سازمان دیده‌بان حقوق بشر در گزارشی اعلام کرد نیروهای سرکوبگر، روز هشتم مهر (۳۰ سپتامبر) که به «جمعه خونین زاهدان» معروف است، تنها در یک روز با تیراندازی به‌سوی مردم، ده‌ها معترض را کشتند و زخمی کردند و «مرگبارترین سرکوب سال» را طی یک روز رقم زدند. این سازمان حقوق بشری از هیئت حقیقت‌یاب سازمان ملل متحد درباره ایران که به‌تازگی تشکیل شده است، درخواست کرد توجه ویژه‌ای به «جنایت‌های نیروهای امنیتی» در مناطق محل عمدتا بلوچ‌نشین، داشته باشد.
سازمان دیده‌بان حقوق بشر با استناد به روایت شاهدان عینی و اطلاعات موجود تایید کرد که در جمعه خونین زاهدان، ماموران امنیتی از پشت‌بام‌های اطراف مصلای بزرگ زاهدان و مسجد مکی (مسجد اهل سنت زاهدان) به‌سوی معترضان تیراندازی کردند و حتی خودرویی که مجروحان را به بیمارستان منتقل می‌کرد، هدف قرار دادند.
در این گزارش آمده است که در بیشتر موارد، معترضان «تهدید جدی» برای نیروهای امنیتی مسلح نبودند و برخلاف ادعای حکومت، هیچ مدرکی که اثبات کند معترضان از سلاح گرم استفاده کرده‌اند، وجود ندارد. در عین حال مدارکی وجود دارد که آشکار می‌کند ماموران حکومت به‌تناوب از «نیروی قهریه کشنده» علیه معترضان در زاهدان و محله‌هایی مانند شیرآباد استفاده کرده‌اند.
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
دیده‌بان حقوق بشر در تهیه این گزارش ۵۲ فیلم و عکس منتشر‌شده را راستی‌آزمایی و با ۱۳ شاهد عینی و خانواده کشته‌شدگان نیز مصاحبه کرد. تنها تجزیه‌وتحلیل این فیلم‌ها نشان می‌دهد که دست‌کم ۱۲ نفر، ازجمله یک کودک در زاهدان کشته و ۳۰ نفر زخمی شده‌اند. هرچند که ممکن است تعداد واقعی بیشتر باشد.
گروه‌های حقوق بشری بلوچ اسامی ۸۵ تا ۹۸ نفر، ازجمله ۹ کودک را مستند کرده‌اند که در فاصله زمانی ۸ تا ۱۳ مهر در زاهدان کشته شده‌اند. مقام‌های جمهوری اسلامی ایران به‌جای تحقیقات شفاف و بی‌طرفانه و پاسخگو کردن مسئولان این قتل‌ها، اعتراض‌های بعدی را نیز با سرکوب بیشتری پاسخ دادند.
یکی از شاهدان عینی به سازمان دیده‌بان حقوق بشر گفت: «هنگامی که برای جست‌وجوی برادرم [از نمازخانه] بیرون آمدم، اجساد را روی زمین دیدم که بیشتر جوان بودند. ابتدا حتی متوجه تیراندازی ماموران نشدم، اما بعد دیدم که از ساختمان‌ها تیراندازی می‌کنند.»
اسماعیل شه‌بخش، عموی فرزاد شه‌بخش ۲۷ ساله، از جان‌باختگان جمعه خونین زاهدان، در یک مصاحبه روزی را که در بیمارستان خاتم در جست‌وجوی برادرزاده‌اش بود، توصیف کرد: «وقتی وارد اورژانس شدم، صحنه ناراحت‌کننده‌ای دیدم که توصیف آن غیرممکن است. کاشی‌های سفید سرامیک رنگ خون شده بودند. سه صفحه اسامی مجروحان را نگاه کردم نام فرزاد نبود. بعد پرستاری با پنج، شش صفحه که هرکدام شامل ۱۸ تا ۲۰ اسم بود، نزد من آمد و گفت که فرزاد هم جزو کسانی است که فوت کرده‌اند.»
تارا سپهری‌فر، پژوهشگر ارشد سازمان دیده‌بان حقوق بشر، گفت: «با وجود اینکه بیشترین تعداد مردم معترض در یک روز کشته شدند، هیچ مسئولی دستگیر نشد.» به گفته او «وحشی‌گری و بی‌رحمی حکومت» در مناطق حاشیه مانند زاهدان موجب شده است که این مناطق به کانون اعتراض‌ها تبدیل شوند.
اعتراض‌ها در زاهدان پس از آن آغاز شد که عبدالغفار نقشبندی، امام‌جمعه موقت راسک در استان سیستان و بلوچستان، با انتشار بیانیه‌ای خبر تجاوز یک فرمانده نیروی انتظامی به یک دختر ۱۵ ساله بلوچ را افشا کرد. مردم معترض زاهدان، روز جمعه ۸ مهر، پس از نماز جمعه به سمت کلانتری ۱۶ زاهدان حرکت کردند، اما ماموران امنیتی از فراز ساختمان‌ها با گلوله‌های جنگی، مردم معترض را هدف قرار دادند.
اندکی پس از این حادثه، سپاه پاسداران در بیانیه‌ای گروه جیش‌العدل را مسئول حمله و تیراندازی به مردم معرفی کرد، اما این گروه ادعای سپاه پاسداران را تکذیب کرد. مولوی عبدالحمید، امام‌جمعه اهل سنت زاهدان، نیز به‌صراحت گفت که رهبر جمهوری اسلامی ایران مسئول کشته شدن معترضان است.
بر اساس روایت منابع محلی و فعالان بلوچ، ماموران لباس شخصی در جمعه خونین زاهدان در بازه زمانی کمتر از یک ساعت شمار زیادی از مردم را کشتند و زخمی کردند و چندین مغازه و مرکز خرید را آتش زدند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که نیروهای سرکوب از تفنگ‌های خودکار برای سرکوب معترضان استفاده کرده‌اند.
معین‌الدین سعیدی، نماینده چابهار، نیز روز ۱۵ آبان در مجلس استفاده از گلوله‌های جنگی علیه مردم زاهدان را تایید و به‌شدت از آن انتقاد کرد، اما صحبت‌های او با قطع شدن میکروفون مجلس ناتمام ماند.
پیش‌تر سازمان عفو بین‌الملل نیز در گزارشی اعلام کرده بود که نیروهای امنیتی در استان سیستان و بلوچستان، با هدف کشتار معترضان از گلوله‌های جنگی علیه آنان استفاده می‌کنند.
حدود ۴۰ روز پس از کشتار خونین زاهدان، هیئتی به سرپرستی محمدجواد حاج‌علی‌اکبری و به نمایندگی از علی خامنه‌ای به سیستان و بلوچستان رفت؛ هرچند که رسانه‌های حکومتی ادعا کردند این هیئت برای «ابلاغ سلام» رهبر به زاهدان رفته‌اند، مولوی عبدالحمید در توییتی افشا کرد که آنان برای «تهدید و ارعاب» آمده بودند. عبدالحمید به‌تازگی نیز در سخنانی گفت: «جمعه خونین برنامه‌ای طراحی شده بود و مردم ما را مامور نه، بلکه حاکمیت و نظام زده است.»
دیده‌بان حقوق بشر در گزارشی که روز یکشنبه یکم دی‌ماه منتشر شد، با استناد به شواهد و مدارک موجود اعلام کرد که نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران در جریان خیزش سراسری که از ۲۶ شهریورماه آغاز شد، دست‌کم در ۱۳ شهر ایران از سلاح جنگی برای سرکوب معترضان استفاده کردند.
