مقتدی صدر، روحانی شیعه عراقی، که پس از دو دهه تسلط بر سیاست آن کشور از سیاست رسمی عقب‌نشینی کرد، اکنون به نظر می‌رسد که منزوی شده است؛ اقدامی که رقبای مورد حمایت تهران او را جسورتر و چشم‌انداز شعله‌ور شدن درگیری‌های جدید را تقویت کرد. 

جمهوری اسلامی ایران ده‌ها گروه شبه‌نظامی شیعه تا دندان مسلح را در همسایه نفت‌خیز خود تحت کنترل دارد، و ممکن است اکنون فرصتی برای گسترش نفوذ خود بر دولت عراق بیابد که که بدترین سناریو برای ایالات متحده و متحدانش است.

اگرچه صدر در انتخابات ۲۰۲۱ اکثریت پارلمانی را به دست آورد، اما پس از تلاش یک ساله و نافرجام برای تشکیل کابینه‌ای که رقبای نزدیک به ایرانش در آن نباشند، تصمیم گرفت در ماه اوت کنار برود.

این تصمیم احتمالا تعدادی از حامیان صدر را که کمک کردند او در وضعیت آشفته پس از تهاجم آمریکا در سال ۲۰۰۳ به مرکز قدرت راه یابد، روی‌گردان کرده است. 

علی العقابی، یکی از فعالان جنبش صدر، به خبرگزاری رویترز گفت: «برخی از حامیان مقتدی صدر شکایت دارند که عقب‌نشینی او از سیاست و پارلمان راه را افتادن قدرت به دست احزاب فاسدتر باز می‌کند. چنان که این اتفاق افتاده است.»

چهار مقام امنیتی عراق به رویترز گفتند که محمد السودانی، نخست وزیر جدید، چندین پست ارشد امنیتی را تغییر داده و مقام‌های نزدیک به احزاب مورد حمایت ایران را، از جمله در سمت حساس رئیس اطلاعات نظامی منصوب کرده است.

رویترز نوشته است که متصدی قبلی این پست بیشتر طرفدار غرب بود. 

اما پنج قانونگذار شیعه و دو مقام ارشد صدر گفته‌اند که سودانی از ترس بازگشت خشونت، به طور خصوصی درخواست مخالفان صدر برای اخراج مقامات حامی او را رد کرده است. 

رویترز نوشته است که چهار قانونگذار شیعه که در نشست‌های ۲۰ اکتبر و ۱۱ دسامبر میان سودانی و سیاستمداران دیگر حاضر بودند، این روایت را تایید کرده‌اند. 

پیروان صدر پس از کناره‌گیری او از سیاست به خیابان‌ها ریختند و کشور برای مدت کوتاهی به سمت جنگ داخلی میان جناح‌های شیعه حرکت کرد تا این که اعتراضات متوقف شد.

یک مقامات دولتی شیعه که در جلسات هفتگی کابینه شرکت می‌کند، گفت: «سودانی در تلاش است تا اژدهای خفته را بیدار نکند.» 

صدر که روزگاری حامیانش را تهییج و رقبا را مرعوب می کرد، این بار چنین ظاهر نشده است؛ او قبلا تنها عقب‌نشینی می‌کرد تا به صحنه بازگردد و برخی از نزدیکان این روحانی چون جیوه انعطاف‌پذیر، پیش‌بینی می‌کنند که عقب‌نشینی او موقت باشد. 

یکی از نزدیکان صدر به رویترز گفت: «به محض این که نشانی از انتخابات جدید ظهور کند، صدر ثبت‌نام خواهد کرد.»

به دنبال اعلام خروج صدر از عرصه سیاست در عراق، چندین دفتر او بسته شد. رویترز به نقل از یک نماینده صدر در شهر کربلا نوشت: «صدر از نزدیک تحولات سیاسی و عملکرد دولت سودانی را تحت نظر دارد و معتقد است که این دولت دوام نخواهد داشت.»

اندیشکده بریتانیایی چتم‌هاوس در سال ۲۰۲۲ در یک نظرسنجی نتیجه گرفت که احتمال رای دادن حامیان صدر در انتخابات بیش از سایر گروه‌ها است. 

اما، علاوه بر از دست دادن برخی حمایت‌ها در خیابان، ممکن است اکراه او در نشان دادن تکثرگرایی در تشکیل دولت با افراد تحت حمایت تهران که برخی آنان را در جنگ با داعش متحد خود می‌دانند، موجب تضعیفش شده باشد. 

جاسم البغدادی، تحلیلگر سیاسی در بغداد، به رویترز گفت: «شکست صدر در تشکیل دولت متکثر و فروپاشی ائتلاف وی در مواجهه با عقب‌نشینی ایران و متحدانش در عراق، موقعیت سیاسی مقتدی را تحت تأثیر قرار داده و او و جنبشش را مجبور به عقب‌نشینی کرده است.» 

روحانیون طرفدار صدر، قانونگذاران سابق و تحلیلگران می گویند که صدر برای اولین بار از سال ۲۰۰۵ هیچ نقش سیاسی مشخصی ندارد و او در ضعیف‌ترین وضعیت خود از زمان ورود به سیاست عراق قرار گرفته است.

در ماه اوت، آیت‌الله کاظم حائری، از علما دینی در ایران که پدر مقتدی صدر او را مشاور معنوی خود می‌دانست، با گفتن این که صدر بین شیعیان انشعاب ایجاد کرده است، خشم حامیان صدر را برانگیخت.

مقام‌های جناح صدر، روحانیون شیعه طرفدار او، و منابع مذهبی در نجف به رویترز گفتند که از نظر آنان تهران پشت صحنه این موضع‌گیری حائری است. 

حائری به پیروان صدر گفت که در آینده درباره مسائل دینی از علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، تبعیت کنند. 

خود صدر نیز گفت که حائری این سخنان را تحت فشار بیان کرده است و در توییتی نوشت: «باور نمی‌کنم که او به میل خود این کار را انجام داده باشد.»

قاضی فیصل، رئیس اندیشکده مرکز مطالعات استراتژیک عراق، گفت که حائری «به تلاش های ایران برای تحکیم قدرت متحدانش در سیاست عراق شتاب داد.»

رویترز نوشته است که از حائری دعوت کرده تا در این خصوص اظهارنظر کند، اما یکی از نمایندگان حائری در پاسخ گفت که او درباره سیاست نظر نمی‌دهد. 

بسیاری از عراقی های شیعه هنوز صدر را قهرمان سرکوب‌شدگان می‌دانند. او قبل از این که پایگاه قدرت خود را بسازد و صدها هزار نفر از پیروانش را در تظاهرات علیه مسائل مختلف، از فساد گرفته تا تورم، رهبری کند، در ابتدا بخش عمده مشروعیت خود را از پدرش، روحانی مورد احترامی که توسط عوامل صدام حسین ترور شد، به ارث برده بود.

گروه های حقوق بشر شبه‌نظامیان صدر را به ربودن و کشتن سنی‌ها در اوج جنگ داخلی عراق متهم کرده‌اند. صدر می‌گوید که نیروهایش شورشیان سنی را تعقیب می‌‌کردند و نه غیرنظامیان.