فرهاد اقطار، معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی ایران، در واکنش به انتقادها درباره کیفیت غربالگری معتادان متجاهر در ایران، اعلام کرد که با بودجه اندک این سازمان و سرانه ۴۲ هزار تومانی برای هر فرد، سازمان بهزیستی ایران دیگر حتی توان تامین روزانه یک وعده غذا برای معتادان را هم ندارد.

این در حالی است که پس از ارائه لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ از سوی ابراهیم رئیسی به مجلس شورای اسلامی، بسیاری از فعالان حوزه‌های اجتماعی و مددکاران به کاهش یا حذف ردیف بودجه برخی گروه‌های اجتماعی مانند معلولان اعتراض کرده بودند.

فرهاد اقطار در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایلنا گفت: «بودجه‌ای که به طرح غربالگری معتادان متجاهر اختصاص یافته، آنقدر پایین است که اصلا نمی‌توانیم هزینه غربالگری را به صورت جداگانه پرداخت کنیم. ما با سرانه ۴۲ هزار تومان در تامین یک وعده غذا برای این افراد مانده‌ایم و عدد سرانه بسیار پایین است.»

معتادان متجاهر به آن دسته از افراد معتاد به مواد مخدر گفته می‌شود که محلی ثابتی برای سکونت ندارند و معمولا در خیابان‌ها یا حاشیه شهرها در انظار عمومی مواد مخدر مصرف می‌کنند و برای تامین هزینه‌های مصرفشان از کارهای خلاف قانونی ابایی ندارند. در سال‌های اخیر و با توجه به وخیم‌تر شدن وضعیت اقتصادی ایران، تعداد این گروه افراد در محلات و خیابان‌های شهرها به میزان قابل‌توجهی بیشتر شده است.

معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی ایران می‌گوید: «بر اساس قانون، معتاد مجرم است؛ مگر اینکه خودش به مرکز ماده ۱۵ مراجعه کند و درمان شود. اما چنانچه مراجعه نکرد و متجاهر بود، به مراکز ماده ۱۶ منتقل می‌شود. فرد دو دوره سه ماهه می‌آید. در شرایط کرونا تا یک‌ سال هم نگهداری می‌شد. اگر این فرد ترک نکرد یا بعد از اتمام مدت زمان نگهداری، دوباره اعتیاد او برگشت، با او باید به عنوان یک مجرم برخورد کرد و مسئول آن سازمان بهزیستی نیست. متاسفانه در موارد بسیاری فرد به طور مثال برای یازدهمین‌ بار دستگیر می‌شوند، در مرکز دوره خود را طی می‌کنند و دوباره بعد از خروج اعتیاد او برمی‌گردد.»

مدیر کل آموزش‌ و پرورش استان خراسان جنوبی در شهریور ۱۴۰۰، گسترش مصرف مواد مخدر بین دانش‌آموزان و نوجوانان در این استان را تایید کرده بود.

بسیاری از مددکاران اجتماعی و پزشکانی که در حوزه‌های حمایت و درمان معتادان در ایران فعالیت دارند، تاکید دارند که طرح‌های موقتی و چندماهه نمی‌تواند اعتیاد افراد معتاد به مخدرهای صنعتی و سنگین را از بین ببرد و دولت می‌باید با اختصاص بودجه‌هایی چند برابر مبالغ فعلی و اجرای طرح‌هایی چندساله، به‌طور مداوم درمان و مراقب از افراد معتاد و متجاهر را پیگیری کند.

فرهاد اقطار همچنین با اشاره به اینکه سیستم غربالگری معتادان نیاز به اصلاح دارد، گفت: «از آنجا که این مراکز برای شناسایی معتادان متجاهر است، به سایر حوزه‌های آسیب‌های اجتماعی متصل نشده است. ما در این زمینه نشست‌های مکرری با ستاد مبارزه با مواد مخدر داشتیم تا این مرکز را به سایر حوزه‌های آسیب‌های اجتماعی متصل کند. این نقطه ضعفی است که وجود دارد، یعنی باید مرکز غربالگری با سایر نهادهای مسئول در آسیب‌های اجتماعی از جمله وزارت رفاه، کمیته امداد، بهزیستی و شهرداری‌ها در ارتباط باشند تا افرادی که به مرکز غربالگری وارد می‌شوند، اما معتاد متجاهر نیستند، از سوی این دستگاه‌ها تعیین‌تکلیف شوند.»

این مقام مسئول پیش از این در تیرماه هم به خبرگزاری ایرنا گفته بود که در غربالگری معتادان متجاهر، برای افراد دارای اختلال‌های روانی و خلقی باید مداخلات روانشناسی انجام شود «اما این اتفاق نمی‌افتد و آن‌ها وارد سیستم غربالگری معتادان متجاهر بهزیستی می‌شوند. ضمن اینکه وقتی افراد به اجبار به مراکز ترک اعتیاد برده می‌شوند، فقط در مراکز اقامت دارند و نمی‌توان آن‌ها را درمان کرد. ترک اعتیاد باید داوطلبانه باشد اما متاسفانه مرتبا معتادان متجاهر را پذیرش می‌کنیم و سپس آن‌ها دوباره کف خیابان‌اند»؛ روندی غیرکارشناسانه که به دلیل کمبود بودجه، نمی‌تواند به‌طور کامل و موثر به درمان معتادان کمک کند و افرادی که عمدتا به دلیل فقر و مشکلات اقتصادی به معتاد متجاهر تبدیل می‌شوند، تلاش می‌کنند با خروج سریع از این مراکز، دوباره به کسب درآمدهای غیرقانونی برای مصرف مواد مخدر رو بیاورند.

از تعداد افراد معتاد به مواد مخدر در ایران آمار دقیقی وجود ندارد اما یک تحلیلگر حوزه اعتیاد تیرماه ۱۴۰۱ به ایرنا گفته بود که دست‌کم ۱۵ میلیون نفر از مردم ایران به انواع مواد مخدر اعتیاد دارند و بیش از پنج میلیون نفر از آن‌ها نیز جزو مصرف‌کنندگان روزانه با وضعیت وخیم‌اند.

روزنامه واشنگتن‌پست در مهر ۱۴۰۱ طی گزارشی، از قاچاق گسترده ماده‌ مخدر موسوم به مت‌آمفتامین (که به‌طور عامیانه شیشه یا کریستال نامیده می‌شود) از راه ایران به عراق خبر داده بود. قاچاقی که از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان اصلی‌ترین تامین‌کننده آن نام برده می‌شود.