عکاس خبری، پدی داولینگ، با معلمی که دوران وحشت‌زای حاکمیت پول‌پوت را از سر گذرانده است و کودکانی که اکنون مدرسه برای‌شان حکم هدیه‌ای گران‌بها دارد، دیدار کرده است.

خانم سامفی ۷۲ ساله، معلم سابق دبستان، در حومه بی‌سروصدای پنوم پنه پشت میز غذاخوری‌اش نشسته است. او به ما یادآوری می‌کند که همین ۴۰ سال پیش بود که حکومت خِمِر سرخ، به رهبری خودکامه ملی‌گرا و مارکسیستی چون پول‌پوت، حدود دو میلیون نفر را به کام مرگ فرستاد.

16

گالری عکس - خمر سرخ درهای کامبوج به دنیای بیرون را بست

گالری عکس - خمر سرخ درهای کامبوج به دنیای بیرون را بست

• 1/16

  سری مین، سه ساله، با پدر و مادر، خواهر برادر و اقوامش در اتاقکی تاریک زندگی می‌کند. در کل هشت نفر هستند و در زاغه‌ای کنار ریل‌ راه‌آهن در فضای نمناک و تنگ انباری زندگی می‌کنند که سردستی با ورقه‌های فلزی مواج‌ درست کرده‌اند. مرکز شبانه‌روزی تسهیلات سیمکا، که بنیاد ارجحیت آموزش و پرورش(EAA) و «سازمان یاری و اقدام» به طور مشترک تأمین اعتبار آن را به عهده دارند به حدود ۸۰ کودک در این ناحیه خدمات آموزشی اضطراری ارائه می‌دهد.

• 2/16

  فات، ۳۵ ساله و مادر چهار فرزند در خانه‌ای موقتی در زاغه‌های روستای تانگون در کنار خط راه‌آهن زندگی می‌کند. از زباله‌دانی‌های رسمی و غیررسمی در شهر زباله جمع‌ می‌کند، معمولاً بطری‌های پلاستیکی و قوطی‌های حلبی. خوش‌اقبال که باشد می‌تواند روزی ۱.۵ دلار برای گذران زندگی خودش و خانواده‌اش در بیاورد. درآمد روزانه خانواده حدود ۳ دلار است که باید با آن غذا بخرند، ۳۵ دلار اجاره ماهانه را بدهند و سایر قبض‌ها را بپردازند. فات با آن که بی‌سواد است برای درس خواندن ارزش قائل است و می‌گوید: «دوست دارم وضعیت تحصیلی بچه‌هایم بهتر از من باشد و زندگی‌شان بهتر از این باشد. حاضرم از رفاه و راحتی خودم بزنم و خرج رفت و آمد بچه‌هایم را بدهم که بروند درس بخوانند.» ۳۰ درصد درآمد روزانه‌اش را برای مخارج مدرسه رفتن بچه‌هایش کنار می‌گذارد.

• 3/16

  زاغه‌نشین بانتی اسلوک در پنوم‌پنه. بسیاری از کامبوجی‌ها که در دوران حکومت خمر سرخ آواره روستاها شده بودند، در جستجوی فرصت‌های اقتصادی بهتر به شهرها برگشتند.

• 4/16

  سامفی ۷۲ ساله، در دوران حکومت خمر سرخ همراه شوهرش که او هم معلم بود و دو فرزندشان از پنوم‌پنه به استان پورسات کامبوج نقل مکان کردند. همسرش در بیرون از استان پورسات و در منطقه‌ای کوهستانی شغلی گرفت. بعد از اینکه سر کارش رفت دیگر هرگز او را ندیدند یا خبری از او نداشتند و فرض را بر آن گذاشتند که مرده است. در دوران حکومت خمر سرخ، مردم می‌ترسیدند بگویند دانشگاهی و معلم هستند. آموزش و پرورش در «کامبوج نوین» خمرهای سرخ آماج حملات طراحی شده بود.

• 5/16

  روستای تانگون، بخش پوسنچی. بهره‌مندان از برنامه اشتراکی بنیاد ارجحیت آموزش و پرورش(EAA) و «سازمان یاری و اقدام» در حال بازی در نزدیکی زاغه‌های کنار خطوط راه‌آهن. مرکز شبانه‌روزی تسهیلات سیمکا پیاده تا این جا فاصله‌ای ندارد و به تهیدستان شهری کامبوج در این منطقه خدمات آموزشی می‌دهد. این مرکز برای آن‌هایی که استطاعت مالی رفتن به مدرسه را ندارند همانند طناب نجات است.

• 6/16

  من، ۸۰ ساله، در نواحی زراعتی روستایی شهرستان اسکون در ۷۵ کیلومتری پنوم‌پنه زندگی می‌کرد و همراه پدرمادر و خواهربرادرهایش در شالیزارها کار می‌کرد و برنج می‌کاشت. در سال ۱۹۹۱ به زاغه‌نشین‌های این شهر نقل‌مکان کرد. سه فرزندش در دوران حکومت خمرسرخ جان باختند و دو بچه باقی مانده‌اش همراه او به پنوم‌پنه آمدند. می‌گوید: « قبل از دوران خمر سرخ هرگز گدایی نمی‌کردیم و غذا فراوان بود. اما بین سال‌های ۱۹۷۵ و ۱۹۷۹ با آن که سخت کار می‌کردیم بسیاری از ما آن قدر غذا نداشتیم بخوریم که حداقل مریض نشویم.» می‌گوید غذای‌ روزانه‌شان فقط آب برنج بود و بنیه و توانی نداشتند. به علت آن که در غذای‌شان نمک نبود پاهای‌شان ورم می‌کرد و حالت تهوع شدید داشتند.

• 7/16

  دوون سریوت، هشت‌ساله، در کلاس‌های مرکز شبانه‌روزی تسهیلات سیمکا شرکت می‌کند. این مرکز نخستین مرکز از مجموعه مراکزی است که برای رسیدگی به وضعیت کودکان محروم از مدرسه و زباله‌گرد تأسیس شده است. پدرش در انبار چوبی واقع در مقابل مرکز و درکنار خط راه‌آهن کار می‌کند. مادرش نظافت‌چی است و در محله مجاور، در خانه‌های مردم کار می‌کند. دوون قبلاً در مدرسه‌ای دولتی درس می‌خواند ولی چون پدر و مادرش سر کار می‌رفتند ناچار شد برای مراقبت از خواهر برادرهایش ترک تحصیل کند. او می‌گوید اگر این مرکز نبود الان در حال مواظبت از خواهربرادرهایش بود یا خیابان‌ها را گز می‌کرد.

• 8/16

  یین سریروت، شش ساله، در پنوم پنه زندگی می‌کند. مادرش که بیوه زنی است، به خاطر آن که نمی‌تواند آن قدر پول در بیاورد که خانواده‌اش راحت باشد، احساس بدبختی می‌کند. یین در حال حاضر با مادر بزرگ 80 ساله‌اش، خزم من، در محله سنسوک 5 در دهکده کوهموتا، در حومه پنوم پنه زندگی می‌کند. این محله را با آبادسازی یکی از مناطق زاغه‌نشین درون پایتخت ساخته‌اند. یین به مدرسه‌ای دولتی در حاشیه این محله می‌رفت ولی به علت آن که خانواده‌اش توانایی پرداخت شهریه غیررسمی این گونه مدرسه‌ها در کامبوج را نداشت، ناچار به ترک تحصیل شد. یین خیلی دوست دارد به مدرسه برگردد تا بتواند به آروزیش یعنی شغل پرستاری برسد. اما اگر به او کمک نکنند، این آرزو دور از دسترس خواهد بود.

• 9/16

  در زاغه‌های روستای تانگون، بخش پوسنچی، فاضلاب روی زمین جاری است و تا آستانه در خانه‌ها می‌آید. قسمت اعظم درآمد خانوارها در این‌جا را پدرومادرها از طریق زباله‌گردی و فروش پسماندها تأمین می‌کنند و اغلب از فروش بطری‌های پلاستیکی و قوطی‌های حلبی روزی تا 1.5 دلار درآمد دارند.

• 10/16

  در انباری مخروبه که با ورقه‌های آهنی مواج در کنار خط راه‌آهن، در یکی از زاغه‌های پنوم پنه درست کرده‌اند، 12 نفر از سه خانواده مختلف در اتاق تاریکی زندگی می‌کنند. از این‌جا تا مرکز شبانه‌روزی سیمکا پیاده دو دقیقه راه است. فقط پنج کودک از هفت کودک این خانوار به مدرسه مرکز تسهیلات سیمکا می‌روند و دو کودک هم مدرسه نمی‌روند. تمامی اعضای این خانواده از زباله‌دان‌های مختلف شهر زباله جمع می‌کنند تا بلکه روزی 1.2 دلار درآمد کسب کنند. همه دل‌شان می‌خواهد بچه‌ها هر طور شده درس بخوانند، اما استطاعت پرداخت شهریه‌های غیررسمی مدرسه‌های دولتی را ندارند.

• 11/16

  سوک یوک تئو، 10 ساله، به لطف بنیاد ارجحیت آموزش و پرورش(EAA) و «سازمان یاری و اقدام» در مدرسه تول کورک نام‌نویسی کرده است. خانواده‌اش از یکی از فقیرترین بخش‌های نواحی روستایی کامبوج، که با پنوم پنه بیش از 200 کیلومتر فاصله دارد، به پایتخت مهاجرت کرده‌اند. خانواده‌اش تصمیم گرفتند با مهاجرت به پایتخت زندگی بهتری برای فرزندشان تأمین کنند. پدر تئو کارگر ساختمانی است و تا الان در ساختن ساختمان‌های جدید بسیاری کارگری کرده است. تئو از مدرسه جدیدش خیلی خوشش می‌آید. می‌گوید معلم‌ها بهترند و دوست‌های خیلی خوبی در این جا پیدا کرده است. دوست دارد مانند پدرش کارگر ساختمانی بشود. اکنون روزی دست‌کم دو وعده غذا می‌خورند. در حالی که در گذشته فقط با یک وعده غذا خودشان را سرپا نگه می‌داشتند یا اصلاً غذایی گیرشان نمی‌آمد. در گذشته غذاشان فقط برنج بود ولی الان گوشت و سبزی هم می‌خورند.

• 12/16

  سریتوئو، 6 ساله، در مرکز شبانه روزی سیمکا در زاغه های شهر پنوم پنه درس می‌خواند. با مادرش زندگی می‌کند که برای تأمین خرج خانواده زباله‌گردی می‌کند. باید با درآمد روزی 5 دلار خرج چهار فرزندش را بدهد. بابت اجاره اتاق نمناک و تاریکی که در آن زندگی می‌کنند باید شبی حدود 1.25 دلار بدهند. آرزوی سریتوئو این است که بتواند درسش را تمام کند و نظافت‌چی خانه‌های مردم بشود.

• 13/16

  انباری مخروبه که با ورقه‌های آهنی مواج، در کنار خط راه‌آهن در یکی از زاغه‌های روستای تانگون، بخش پوسنچی، درست کرده‌اند. چندین نسل یک خانواده در این فضاهای تاریک زندگی کرده‌اند

• 14/16

  رین، هفت ساله، در مرکز تسهیلات شبانه روزی بنیاد ارجحیت آموزش و پرورش(EAA) و «سازمان یاری و اقدام» در یکی از زاغه‌های پنوم پنه درس می‌خواند

• 15/16

  دبستان تول کورک، پنوم پنه، حدود 3 هزار دانش‌آموز با آن که در خانواده‌های فقیر زندگی می‌کنند، از پیش‌دبستانی تا سال ششم در این مدرسه درس می‌خوانند. اغلب والدین این دانش‌آموزان درآمد پایداری ندارند و با درآمدی حدود 200 دلار در ماه، در جاهایی مثل کارخانه‌ی تولید پوشاک کار می‌کنند.

• 16/16

  دو دانش‌آموز دبستان تول کورک، پنوم پنه. بنیاد ارجحیت آموزش و پرورش(EAA) و «سازمان بین‌المللی یاری و اقدام» (AEAI) با مشارکت هم و از طریق کنسرسیوم کودکان محروم از تحصیل کامبوج (CCOSC)، برای کودکانی که دچار چرخه مستمر و چندبعدی فقر هستند امکانات حیاتی آموزشی فراهم می‌کنند.

حکومت موسوم به «کامبوج نوین» فقط چهار سال یعنی از ۱۹۷۵ تا۱۹۷۹ دوام آورد، اما بر بیش از دو هزار سال تاریخ کامبوج خط بطلان کشید. تجربه مهندسی اجتماعی پول‌پوت برای ایجاد «نژاد برتر» به شکست انجامید و کشوری کمابیش از پا درآمده را بر جا گذاشت، که اکنون در تکاپوی رهایی یافتن از ظلمات، سبعیت و وحشت نسل‌کشی است.

خمِرسرخ، درهای کامبوج را به دنیای بیرون بست. تمام ساکنان شهرهای بزرگ، از جمله پنوم پنه را از شهرها‌شان بیرون کرد. حتی آموزگارانی چون سامفی را به شهرستان‌ها تبعید کرد تا تحت سبعیت آن حکومت، کار کنند.

کارهای حکومت خمرسرخ فراموش‌نشدنی است. شبی سامفی زیر سایبان ستارگان، از یکی از گروه‌های بسیاری که برای ساماندهی شالیزارها به کار گرفته شده بودند، جدا شد. در مسیر میان‌بر به سوی خانه، وارد جنگل‌های انبوه استان پورسات شد و تمام فکر و ذکرش این بود که خودش را به فرزندانش برساند که در خانه به حال خود رها‌شان کرده بود. با به یاد آوردن منظره‌ای که در آن شب دید، هنوز بعد از گذشت ده‌ها سال نمی‌تواند احساسات خود را مهار کند. در زیر نور ماه سایه‌های هم‌روستایی‌های‌اش را دید که در صفی دراز، دست‌بسته و دهان‌بسته زانو زده بودند. خانم سرهنگ جوانی، سرهای آنان را یکی یکی می‌برید و بعد جنازه‌شان را با لگد به درون گودالی مملو از گل و لای می‌انداخت.

سامفی می‌گوید: «خیلی وقت‌ها آدم‌ها را وادار می‌کردند قبر خودشان را بکنند و بعد اعدام‌شان می‌کردند. هرکسی را که به نظرشان دشمن حکومت بود، می‌کشتند. بقیه هم از گرسنگی، بیماری یا کار بیش از حد می‌مردند. همسرم که معلم بود و دختر ۲۰ روزه‌ام از آن‌هایی بودند که تلف شدند.»

در «کامبوج نوین» نقش‌ها در ساختار طبقاتی برعکس شده بود. در آن حکومت، مناصب بلندپایه را به ستون فقرات کارگری کشور سپردند تا تغییرات اجباری را پیش ببرند. دانش‌آموختگان را به شیوه‌ای سامان‌مند حذف کردند؛ یعنی دانشجویان، معلمان، پزشکان و حتی آن‌هایی که فقط عینک به چشم داشتند، تحت پیگرد قرار گرفتند و به قتل رسیدند.

آنهایی هم که آن‌قدر بخت یارشان بود که زنده بمانند، در هراس زندگی کردند و برای آن که کم‌سواد جلوه کنند تا شناسایی نشوند، سعی می‌کردند از واژگان ساده استفاده کنند. طبق گزارش دانشگاه پنوم پنه، از هزار دانشگاهی این کشور فقط ۸۷ نفر جان سالم به در بردند. اما سامفی به‌رغم خطراتی که وجود داشت، از قلم و دفتر دست برنداشت، چون امیدوار بود که روزی در بازسازی کشورش از این مؤلفه‌های سازنده کمک بگیرد.

حمله عمدی حکومت به آموزش و پرورش، چنان طراحی شده بود که خسارات‌ها جبران‌ناپذیر باشد. آنها تقریباً ۹۰ درصد مدارس را نابود کردند. پس از آن که خمر سرخ سرنگون شد، تمام وجوه جامعه و به‌ویژه آموزش و پرورش، به بازسازی نیاز داشت. امروز در کامبوج قسمت اعظم تهی‌دستان هم‌چنان بی‌سواد هستند. نسل کاملی از کودکان در دوران حکومت خمر سرخ یا سال‌های بعد از آن، از مدرسه محروم بودند.

وقتی پدر و مادرها خودشان مدرسه نرفته باشند و از تأمین غذای فرزندان‌شان ناتوان باشند، بخت مدرسه رفتن بچه‌ها ناچیز خواهد بود. همین بی‌پولی خانوارها و ناتوانی در تأمین لوازم مدرسه، مثل کتاب و پوشاک و پرداختن شهریه‌های غیررسمی مدارس، عامل بالا بودن شمار کودکان مدرسه‌نرفته در کامبوج در سطح دبستان بوده است. طبق برآورد یونسکو، این شاخص در سال ۲۰۱۸ بیش از ۱۸۶ هزار نفر بوده است.

بسیاری از کامبوجی‌ها که در دوران آن حکومت به روستاها نفی‌بلد شده بودند، در جست‌وجوی فرصت‌های اقتصادی بهتر و برای بازسازی زندگی‌شان به شهرها برگشته‌اند، ولی بسیاری از آن‌ها به علت بی‌سوادی نتوانسته‌اند شغل باثباتی پیدا کنند. بسیاری از آن‌ها به خاطر آن که ملکی نداشته‌اند، مجبور شده‌اند در سکونت‌گاه‌های فقیرنشین شهر زندگی کنند.

دکتر ماری جوی پیگازی، مدیر اجرایی برنامه جهانی سوادآموزی به کودکان(EAC) در بنیاد ارجحیت آموزش و پرورش (EAA)، می‌گوید: «تمرکز بر فراهم‌سازی و حفظ آموزش و پرورش، به حاشیه‌ای‌ترین کودکان کمک می‌کند تا به حقوق‌شان برسند، رفاه‌شان را افزایش می‌دهد و آینده بهتری برای آن‌ها فراهم می‌کند. این موضوع به‌خصوص در کشورهایی مثل کامبوج اهمیت دارد که بازسازی سامانه‌های قوی آموزش و پرورش در دوران پس از مناقشه، فرایندی طولانی و دشوار است.»

بنیاد EAA متعهد شده است که در قالب برنامه EAC تعداد ۱۰.۴ میلیون نفر کودک محروم از مدرسه را در ۵۰ کشور جهان در دبستان‌ها نام‌نویسی کند. بنیاد EAA و کنسرسیوم کودکان محروم از مدرسه کامبوج (CCOSC)، وابسته به سازمان یاری و اقدام بین‌المللی(AEAI)، توانسته‌اند در مرحله اول مشارکت‌شان ۵۷ هزار و ۴۴۸ کودک محروم از مدرسه را تحت پوشش قرار دهند و برای کودکانی که دچار چرخه مستمر و چندبُعدی فقر هستند، امکانات حیاتی آموزشی فراهم کنند.

کریستین ردموند، مدیر ارتباطات و مشارکت در شاخه چین و آسیای جنوب شرقی سازمان یاری و اقدام، می‌گوید: «کودکان معمولاً از آن چه در اطراف‌شان می‌بینند، می‌آموزند. وقتی در فقر زندگی کنند، نمی‌توانند رویاها‌شان را فراتر از محیط‌ ببرند. اما وقتی آموزش ببینند، کتاب بخوانند و چیزهایی را که هرگز در رویاهاشان هم نبوده یاد بگیرند، آرزوها‌شان اوج می‌گیرد. نظام آموزشی کامبوج را نمی‌توان یک‌شبه تغییر داد، ولی به هر حال این نظام در حال دگرگون شدن است.»

در دوران کنونی هم مدارس اغلب مورد حملات عمدی قرار می‌گیرند. در دوران حکومت خمر سرخ، سامفی می‌دانست که مقاومت کردن چه پیامدهای وخیمی دارد، اما حس می‌کرد که چاره‌ای جز مقاومت ندارد. کامبوج امروز قدردان امثال سامفی است که با شجاعت نمادین‌ و عزم شگفت‌انگیزشان در برابر تمامی ناگواری‌ها، ایستادگی کردند تا رویاهای ملتی زنده بماند.