عربستان سعودی اخیرا اقدام‌های مثبتی را در راستای تحولات اقتصادی و سیاسی انجام داده است، از احیای روابط سیاسی با ایران تا هموار‌سازی روابطش با سوریه تا جایی که عملا در حال ایفای نقش رهبری در ایجاد تغییرات مثبت در روابط خود با کشورهای منطقه و بازگرداندن صلح و آرامش به منطقه است. العربیه انگلیسی در گزارشی نگاهی به برخی از این تحولات اخیر انداخته است.
روابط عربستان و ایران
عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران به ترتیب دو قدرت سنی عرب و شیعه برتر در منطقه ماه مارس با میانجی‌گری چین، توافق کردند که روابط سیاسی خود را از سر بگیرند.
پادشاهی عربستان سعودی و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله امارات در سال ۲۰۱۶ و در پی حمله حامیان تندوری حکومت ایران به سفارت عربستان سعودی در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد، روابط خود را با ایران قطع کردند.
بر اساس توافق جدید، دو کشور متعهد شده‌اند که سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌های خود را در ماه ژوئن بازگشایی کنند و توافق‌نامه‌های همکاری امنیتی و اقتصادی را که بیش از ۲۰ سال پیش امضا شده‌اند، اجرا کنند.
با این حال، شاهزاده فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، تاکید کرده که گرم شدن روابط به معنای «حل تمام اختلاف‌های موجود بین دو کشور» نیست.
سوریه در اتحادیه عرب
وزیر امور خارجه عربستان سعودی ۱۸ آوریل در دمشق با بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه، دیدار کرد. چند روز پیش از آن، فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه، در نخستین سفر خود به عربستان سعودی از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، با مقام‌های این کشور دیدار کرد.
هم‌زمان وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس، مصر، اردن و عراق در ۱۴ آوریل نشستی را در جده، با هدف گفت‌وگو درباره بازگشت احتمالی سوریه به اتحادیه عرب، برگزار کردند.
گفت‌وگوهای رسمی بین سوریه و مقام‌های سیاسی کشورهای حوزه خلیج فارس پس از زمین‌لرزه‌های مرگبار در سوریه به اوج خود رسید. در پی این زمین‌لرزه‌ها که دست‌کم شش هزار کشته بر جای گذاشت، عربستان سعودی و امارات متحده عربی از جمله کشورهایی بودند که با راه‌اندازی پل هوایی و ارسال سرپناه و مراقبت‌های پزشکی به یاری آسیب‌دیدگان سوری شتافتند.
اواخر ماه مارس، تلویزیون دولتی عربستان سعودی به نقل از یک منبع آگاه در وزارت خارجه این کشور، از مذاکرات دو کشور برای از سرگیری خدمات کنسولی خبر داد.
روابط قطر و بحرین
از سوی دیگر، دو سال پس از لغو تحریم‌های کشورهای عرب حوزه خلیج فارس علیه دوحه، قطر و بحرین در ۱۲ آوریل اعلام کردند که روابط سیاسی خود را از سر خواهند گرفت. در این زمینه نیز پادشاهی عربستان سعودی هدایت تلاش‌ها برای بازسازی روابط با قطر را برعهده داشت.
عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر در ژانویه ۲۰۲۱ به سه سال‌ونیم تحریم قطر پایان دادند و از سال ۲۰۲۱، همه آن‌ها به جز بحرین روابط تجاری و گردشگری با این کشور را احیا کردند.
صلح در یمن
یمن پس از آغاز جنگ در سال ۲۰۱۴ به صحنه نبردی تبدیل شد که در یک جبهه آن، ائتلاف کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس به رهبری عربستان سعودی قرار داشت که با به رسمیت شناختن دولت مرکزی یمن و حمایت بین‌المللی از آن در برابر جبهه دیگر، نیروهای حوثی مورد حمایت ایران، قرار گرفت. این جنگ خانمان‌سوز بحرانی انسانی را برای مردم یمن به وجود آورد.
در ادامه مذاکرات برای پایان دادن قطعی درگیری‌ها در یمن، یک هیئت سعودی-عمانی به رهبری محمد الجابر، سفیر پادشاهی عربستان سعودی در یمن، دهم آوریل از صنعا دیدار کرد.
در پی آن، با میانجی‌گریی عمان و زیر نظر سازمان ملل متحد دو طرف اسرای جنگی را مبادله کردند. از ۱۷ آوریل تاکنون، دست‌کم ۹۰۰ اسیر جنگی مبادله شده‌اند. هم‌زمان عربستان سعودی و یمن از تمایل خود برای ادامه گفت‌وگوها برای یافتن راهی برای پایان دادن به جنگ داخلی خبر دادند.
مناطق ویژه اقتصادی
شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، هفته گذشته با راه‌اندازی چهار منطقه ویژه اقتصادی جدید در این کشور، گام بلندی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی بیشتر برداشت.
بدون شک، شرکت‌هایی که در این مناطق فعالیت می‌کنند انتظار دارند مزایای مختلفی از جمله نرخ‌های رقابتی مالیاتی، معافیت از عوارض گمرکی بر واردات، نهاده‌های تولید، ماشین‌آلات و مواد خام و انعطاف‌پذیری بیشتر در استخدام فرصت‌ها و استعدادهای جهانی به آن‌ها تعلق گیرد. از همین رو، احتمال دارد قوانین و مقررات اقتصادی تسهیل شود.
سرمایه‌گذاران خارجی همچنین می‌توانند ادعای مالکیت بر ۱۰۰ درصد دارایی‌های شرکت‌های خود را در چهار منطقه اقتصادی ریاض، جزان، راس‌الخیر و شهر اقتصادی ملک عبدالله داشته باشند.
خشونت‌های مرگبار در سودان
نیروهای وفادار به دو ژنرال ارشد سودان از ۱۵ آوریل وارد درگیری‌های شدیدی شدند. آنچه سازمان ملل متحد از آن با عنوان «یک فاجعه انسانی» نام برده موجب فلج شدن سامانه بهداشت کشور شده است. در درگیری بین ارتش و نیروهای شبه‌نظامی «پشتیبانی سریع» دست‌کم ۱۸۵ نفر در سراسر کشور جان باختند.
عربستان سعودی و امارات متحده عربی از جمله نخستین کشورهای حوزه خلیج فارس بودند که خواستار گفت‌وگو بر سر توقف درگیری‌ها شدند. در همین ارتباط، وزرای خارجه عربستان سعودی، امارات متحده عربی و ایالات متحده در تماسی تلفنی درباره وضعیت جاری سودان گفت‌وگو کردند و خواستار توقف فوری درگیری‌های نظامی شدند و دو طرف را به بازگشت به چارچوب مورد توافق فراخواندند. در پی آن، با فراخوان عربستان سعودی و مصر، اتحادیه عرب تشکیل جلسه داد و خواستار آتش‌بس شد.
علاوه بر این، شاهزاده فیصل بن فرحان، در دو تماس تلفنی با عبدالفتاح البرهان، رئیس دولت سودان، و محمد حمدان داگالو، فرمانده نیروهای پشتیبانی سریع، بر درخواست پادشاهی عربستان سعودی برای آرامش و توقف درگیری‌های نظامی فزاینده تاکید کرد.
از زمان ائتلاف این دو جریان برای برکناری عمر البشیر، رهبر سابق این کشور در سال ۲۰۱۹، این نخستین بار است که خشونت میان آن‌ها شعله‌ور می‌شود. اختلاف میان آن‌ها عمدتا ریشه در موضوع ادغام نیروهای پشتیبانی سریع در ارتش دارد که به‌عنوان بخشی از روند انتقال قدرت به حکومتی غیرنظامی تعیین شده است.
مقام‌های حماس در مکه
یک هیئت به نمایندگی از حماس، روز ۱۸ آوریل مراسم حج عمره را در مکه به جای آورد. این مراسم در جریان نخستین سفر مقام‌های این گروه فلسطینی به عربستان سعودی از سال ۲۰۱۵ انجام شد. ویدیوهایی در رسانه‌های اجتماعی اسماعیل هنیه و خالد مشعل، رهبران حماس، را در حال انجام مراسم عمره نشان می‌دهد.
هم‌زمان محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی، هم از عربستان سعودی دیدار کرده است. عباس در همان روز با شاهزاده محمد بن سلمان دیدار کرد تا درباره تحولات اخیر مرتبط با درگیری فلسطین و اسرائیل به گفت‌وگو بنشیند.
درگیری اسرائیل و فلسطین
عربستان سعودی یورش اخیر نیروهای پلیس اسرائیل به محوطه مسجد‌الاقصی را محکوم کرد و آنچه را که «موجب تضعیف تلاش‌های صلح می‌شود و مغایر با اصول بین‌المللی مرتبط با مقدسات دینی است»، رد کرد.
در واکنش به حمله پلیس به نمازگزاران در محوطه مسجد‌الاقصی، راکت‌ها از غزه، لبنان و سوریه بر فراز آسمان اسرائیل به پرواز درآمدند. در پی آن، اسرائیل جنوب لبنانِ سوریه و غزه را هدف حمله‌های سنگین خود قرار داد.
اقتصادی پررونق، بیکاری اندک
اقتصاد عربستان سعودی در چند سال گذشته به طور مداوم در حال رشد بوده است و نهادهای ملی و بین‌المللی با استناد به معیارها و شاخص‌های مختلف این واقعیت را تایید می‌کنند.
براساس رتبه‌بندی فیچ، رتبه اعتبار عربستان سعودی در زمینه بدهی دولتی این کشور در ماه آوریل به «مثبت آ» ارتقا یافت. این رتبه به اقدام‌های این کشور در زمینه تنوع بخشیدن به اقتصاد، به دور از اتکا به فروش نفت و ذخایر بزرگ اشاره دارد.
پادشاهی عربستان سعودی نخستین مازاد بودجه خود را در دهه گذشته در سال ۲۰۲۲ به ثبت رساند و امسال نیز مازاد بودجه دیگری را پیش‌بینی می‌کند که به لطف قیمت بالای نفت و رشد سریع در بخش غیرنفتی محقق خواهد شد.
عربستان سعودی در راستای حرکت به سمت اقتصاد غیرنفتی، شرکت هواپیمایی «ریاض‌ایر» را راه‌اندازی کرد. خط هوایی جدید ۱۲۱ فروند هواپیمای پهن‌پیکر بوئینگ ۷۸۷ دریم‌لاینر به ارزش ۳۷ میلیارد دلار سفارش داده است.
ریاض‌ایر با نشان «سعودی» و پرچم کنونی بر بدنه هواپیماها، بخشی از راهبرد عربستان برای تنوع بخشیدن به اقتصاد، هدایت بخش‌های کلیدی تازه و تبدیل شدن به شریان جهانی برای حمل‌و‌نقل، گردشگری، باربری و خدمات پشتیبانی محسوب می‌شود. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که ریاض‌ایر با کمکی به ارزش ۲۰ میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی غیرنفتی، می‌تواند بیش از ۲۰۰ هزار شغل در عربستان سعودی ایجاد کند.
عربستان سعودی اوایل ماه مارس اعلام کرد که ۵۱ میلیارد دلار در هشت شرکت سرمایه‌گذاری خواهد کرد. هدف از این سرمایه‌گذاری حمایت از شرکت‌های بزرگ به منظور کمک به اقتصاد عربستان سعودی در دستیابی به سطح تعیین‌شده در رشد تولید ناخالص داخلی برای ۲۰۳۰، اعلام شده است.
علاوه بر این، اداره کل آمار عربستان سعودی اواخر آوریل نشان داد که نرخ بیکاری این کشور در سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۲ به چهار درصد رسیده که عمدتا ناشی از پیوستن زنان سعودی به بازار کار است. نرخ کل بیکاری در میان شهروندان سعودی در سه ماهه چهارم سال ۲۰۲۲ به هشت درصد رسید که نسبت به سه ماهه پیش از آن ( با ۹.۹ درصد) کاهش چشم‌گیری داشته است. نرخ بیکاری مردان سعودی از ۴.۳ درصد در سه ماهه قبل به ۴.۲ درصد کاهش یافته است.
عربستان سعودی در سازمان همکاری شانگهای
ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی، اواخر مارس گذشته با امضای یک یادداشت تفاهم عملا به این کشور جایگاهی با عنوان شریک گفت‌وگو در سازمان همکاری شانگهای اعطا کرد. سازمان همکاری شانگهای یک سازمان سیاسی، اقتصادی، بین‌المللی امنیتی و دفاعی اوراسیا و شامل هند، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان، پاکستان و ازبکستان است. جمهوری اسلامی نیز به زودی به آن ملحق خواهد شد. عربستان سعودی و چین تلاش‌های قابل توجهی برای توسعه روابط مشترک خود انجام داده‌اند.
پیشرفتهای عربستان سعودی در فضا
پادشاهی عربستان سعودی هشتم مه سال جاری با اعزام نخستین فضانوردان خود به ایستگاه فضایی بین‌المللی تاریخ‌ساز خواهد شد. یکی از آن‌ها نخستین زن عرب در فضا خواهد بود که به این دستاورد می‌رسد.
کمیسیون فضایی عربستان سعودی ۱۸ آوریل از نشان رسمی ماموریت علمی این کشور به ایستگاه فضایی بین‌المللی رونمایی کرد. این نشان (که روی لباس رسمی خدمه قرار می‌گیرد)، از دایره‌ای با پرچم پادشاهی تشکیل شده است که نشان‌دهنده هویت فضانوردان سعودی و میراث، تاریخ، ویژگی‌های فرهنگی و سنت‌های پادشاهی عربستان سعودی است.
در حالی که ۲۶۳ نفر از ۲۰ کشور به ایستگاه فضایی بین‌المللی رفته‌اند، عربستان سعودی ششمین کشوری خواهد بود که دو فضانورد ملی آن هم‌زمان در مدار زمین خواهند بود.
کاهش تولید اوپک پلاس
عربستان سعودی و سایر تولیدکنندگان نفت اوپک پلاس اوایل ماه آوریل از کاهش داوطلبانه تولید خود خبر دادند. ریاض گفت که از ماه مه تا پایان سال ۲۰۲۳، تولید خود را به میزان نیم میلیون بشکه در روز کاهش خواهد داد. وزارت انرژی عربستان در بیانیه‌ای اعلام کرد که کاهش داوطلبانه این کشور اقدامی پیشگیرانه برای حمایت از ثبات بازار نفت است. پیش‌تر، در پی کاهش قیمت نفت در نوامبر ۲۰۲۲، اعضای اوپک پلاس تولید خود را به میزان دو میلیون بشکه در روز کاهش دادند.
سفر رهبران جهان و دیپلمات ها به عربستان سعودی
در دو ماه گذشته، ولیعهد عربستان سعودی و مقام‌های ارشد سیاسی این کشور دیدارهایی در سطح عالی با مقام‌های ایالات متحده، ایران، هلند، مصر و چین داشته‌اند. این نشست‌ها به رشد روابط، بهبود موقعیت سیاسی پادشاهی عربستان سعودی در جهان عرب و همچنین تثبیت موقعیت ریاض در سطح بین‌المللی، به عنوان یک اهرم مهم در خاورمیانه کمک کرده است.
لیندسی گراهام، سناتور جمهوری‌خواه ایالات متحده، پیش‌تر در سال ۲۰۱۸ با اظهار‌نظر علیه عربستان سعودی اعلام کرده بود که هرگز از این پادشاهی دیدار نخواهد داشت یا با آن تجارت نخواهد کرد. با تغییر اوضاع و شرایط، لیندسی گراهام ۱۸ آوریل با شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد و دیگر رهبران ارشد سعودی دیدار کرد. حالا او با چرخشی در موضع خود، از همتایان خود می‌خواهد که با دیدار از این کشور در حاشیه خلیج فارس، خودشان تغییرات را تجربه کنند.
دیدار جداگانه وزیر امور خارجه عربستان سعودی با دو مقام ارشد دولت بایدن و همتای هلندی خود در جده، دیدار شاهزاده محمد بن سلمان با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر، دیدار بیل برنز، رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا از عربستان سعودی و در نهایت، دیدار وزیر امور خارجه عربستان سعودی با همتای چینی خود در پکن، جملگی از تحولاتی اساسی در تاریخ عربستان سعودی و منطقه حکایت دارند.
